”Ah”, verzuchtte William Spaaij, „ik wilde nóg een keer.” Nou schrikken ze bij The Passion (KRO-NCRV) niet terug voor onconventionele keuzes in de vertelling van Jezus’ lijdensweg (Pontius Pilates het lied Zwart Wit van Frank Boeijen laten zingen, bijvoorbeeld, of Jezus een potje laten zaalvoetballen met zijn discipelen), maar er zijn natuurlijk grenzen. Jezus stierf maar één keer aan het kruis, en dat deed de beste man op Witte Donderdag. Dus nadat Spaaij donderdagavond zijn hoofdrol had vervuld, bleef er weinig anders over dan in het napraatprogramma Passion Talk (KRO-NCRV) te reflecteren op hoe de musicalacteur het had ervaren om publiekelijk te worden aanbeden, verraden en gekruisigd tijdens het jaarlijkse tv-spektakel.
Spaaij bleek niet de enige Messias in de zaal. Presentator Klaas van Kruistum had zijn gasten The Passion Test laten invullen (opgetuigd door de Protestantse Kerk in Nederland) en wilde graag zijn eigen uitslag alvast delen. „Ik lijk op Jezus”, zei hij tevreden. Net als 36 procent van de mensen die de test thuis hadden ingevuld. „We zitten toch heel dicht bij Jezus allemaal”, zei de verheugde dominee Anne-Meta Kobes, die eerder in het programma had gerefereerd aan een Bijbelverhaal waarin Jezus een verlamde man genas. „En in de Bijbel staat verlamd zijn symbool voor, zeg maar, een burn-out: je weet helemaal niet meer hoe verder.”
Dat deed denken aan het taalgebruik van schrijver Kluun, die tijdens The Passion de rol van verteller op zich nam en krampachtig aspecten van het verhaal naar het nu bleef vertalen. Meerdere figuren in het Bijbelse verhaal werden „gecanceld”. Pilates „dropte fake news”. Judas was „een echt alfamannetje”.
Het paasverhaal telt nog steeds mee, was de boodschap. Het zou wel van meer vertrouwen in de toeschouwers hebben getuigd als die zélf hadden mogen uitvogelen waar de relevantie ’m dan precies in zat. Dat kan het publiek best, werd ook duidelijk toen een aantal mensen werd geïnterviewd die meeliepen tijdens de processie en samen het grote, lichtgevende kruis droegen. Voor hen had die activiteit een persoonlijke betekenis, legden ze uit: zo konden ze hun leed (ontstaan door ziekte, of door de dood van een geliefde) samen dragen. En dat maakte het dan weer lichter.
Deepfake van oma
Toch lopen veel mensen in Nederland in hun eentje rond met dergelijk leed. Eén op de vijf mensen praat nooit over de dood, werd benadrukt in Focus (NTR). Dat maakt rouwen vaak een eenzaam proces – en het is al zo moeilijk als een dierbare overlijdt. Petra Grijzen vroeg zich daarom af wat er tegenwoordig voor technieken beschikbaar zijn op het gebied van rouwverwerking en kwam uit bij deep therapy, waarbij deepfakes worden ingezet om mensen nog een laatste keer in gesprek te laten gaan met (een kunstmatige versie van) een overledene. Met behulp van foto’s en kunstmatige intelligentie wordt bewegend beeld gerealiseerd, terwijl een therapeut de deepfake inspreekt.
Zelf sprak Grijzen haar overleden oma. „Wat leuk om je te zien”, zei Grijzen, „en ook een beetje verdrietig” – ze begon onmiddellijk te huilen, terwijl haar oma haar met een onbekende stem geruststelde. Het was een fijn, maar eenmalig gesprek. De deepfake moest volgens wetenschappers en therapeuten een stap zijn in het helingsproces, niet een manier om blijvend in contact te blijven met de doden. Want daarin schuilt het risico van de techniek: dat een rouwende zich vastklampt aan het kunstmatige contact, en de rouwverwerking juist verder wordt bemoeilijkt.
Een lichtpuntje: The Passion mocht dan eindigen met Jezus’ kruisiging, langdurig rouwen zal niet nodig zijn. Over een dag of wat is hij als het goed is alweer up and running, en op 9 mei zal hij dan tijdens The Passion Hemelvaart (tagline: „Het verhaal van Pasen gaat door”) live op tv naar de hemel varen. Zal Spaaij ook leuk vinden.
