Ella-June Henrard dacht dat het eindelijk voorbij was. Sinds acteur en scenarist Bart de Pauw – toen nog een idool voor veel Vlamingen – haar had gecast in zijn serie It’s Showtime, had ze bericht na bericht van hem ontvangen: complimenten, liefdesverklaringen, gedichten, liedjes, excuses, dag en nacht. Tot de actrice haar tegenspeler inlichtte, die De Pauw op zijn gedrag aansprak. En dat hielp. Even. Een paar maanden later begon tegen het eind van de avond haar telefoon weer te trillen. De Pauw schreef: „Ik zou je zo graag willen neuken.” En, toen hij uit haar stilte concludeerde dat zij die wens niet deelde: „Beschouw het misschien als een compliment?”
Henrard diende in 2017 een klacht in over De Pauw bij de Vlaamse omroep VRT, wegens grensoverschrijdend gedrag. Ze was niet de enige. Dertien vrouwen stapten uiteindelijk naar de rechter met soortgelijke verhalen. Acht van hen deden hun verhaal in de driedelige documentairereeks Het proces dat niemand wou, waarvan woensdagavond de eerste aflevering werd uitgezonden door VRT Canvas.
Daarin werd zeldzaam goed blootgelegd volgens welke patronen dit type machtsmisbruik kan verlopen, en hoe groot en complex de impact ervan is op de slachtoffers. Zij schaamden zich ervoor dat ze niet (nog) eerder en duidelijker ‘stop’ hadden gezegd toen hun werkgever was begonnen met zijn berichtjesbombardement. De Pauw had ze een schuldgevoel aangepraat dat ze moeilijk van zich af konden schudden. Hij was het die fout had gezeten, dat wisten ze best – en toch bleef daar steeds het zelfverwijt: wat had ík anders kunnen doen? Henrard droeg tegenwoordig geen jurkjes of rokjes meer naar haar werk, vertelde ze. Omdat ze nooit meer het gevoel wilde krijgen dat ze zelf iets had uitgelokt.
Het gaat maar door
De mediawereld lijkt inmiddels naarstig op zoek naar manieren om grensoverschrijdend tegen te gaan. De NPO publiceerde gisteren een actieplan, en veel mediabedrijven bieden hun medewerkers een (verplichte) online cursus aan over respectvol samenwerken. Al wekt het weinig vertrouwen wanneer sommige van die medewerkers zo’n initiatief openlijk afvallen. „Als de directie slim is, vergeten ze mij dat ding toe te sturen”, benadrukte Johan Derksen in Vandaag Inside (Talpa). „Ik doe al veertig jaar aan grensoverschrijdend gedrag”, vulde René van der Gijp hem aan. „Ik ben niet van plan daar de laatste vijf jaar mee te stoppen.”
Het thema ‘controversiële mannen’ begon de woensdag wel erg te overheersen zo. Op NPO2 ging dat feest gewoon door, want daar was Tijl Beckand (niet controversieel) nog steeds in het voetspoor aan het treden van Richard Wagner (wel controversieel). In deze vierde aflevering – ‘Het idool’ – was Beckand bij het deel van Wagners leven beland waarin hij een groot fan en donateur vond in de Beierse koning Ludwig II. De componist bezocht Ludwigs kastelen en reisde daarna door naar München, waar hij goed in zijn megalomane velletje zat en er een hobby van maakte machtige figuren te beledigen. De koning was dol op hem, dus wat kon hem gebeuren?
Zo leken de controversiële mannen die woensdagavond de revue passeerden zich vaak onaantastbaar te wanen. Ze hadden zich immers naar de top gewerkt met hun bijdragen op het gebied van kunst en cultuur: Wagner had zijn baanbrekende muziek, De Pauw had zijn veelgeprezen rollen en scenario’s, en de mannen van Vandaag Inside, die hebben… eh… nou ja. Die hebben gewoon nog een cursus te doen.
Naast, hoog over, te korte aanloop, slap ingeschoten. Op hoeveel manieren het missen van een strafschop mogelijk is demonstreerden veel nationale teams in de kwartfinales op het EK voetbal in Zwitserland, de afgelopen dagen.
In die vier wedstrijden werden in totaal 33 strafschoppen genomen, toegekend in de reguliere speeltijd of onderdeel van de beslissende serie na de verlenging. Daarvan werden er zestien niet benut. Zowel Duitsland, zaterdag tegen Frankrijk, als Engeland op donderdag tegen Zweden, wisten zich pas na een zenuwslopende strafschoppenserie te kwalificeren voor de halve finale. De Engelsen treffen daarin dinsdag Italië, woensdag is het Spanje-Duitsland.
Spanje kreeg in de kwartfinale tegen Zwitserland twee penalty’s mee en miste beide. Toch wist de wereldkampioen door twee ‘gewone’ doelpunten met 2-0 te winnen van het gastland. In de eerste kwartfinale, woensdagavond, miste de Noorse routinier Ada Hegerberg een half uur voor het einde een strafschop. Noorwegen verloor die wedstrijd tegen Italië met 2-1.
Twee speelsters hadden de heldin van hun land kunnen zijn, maar faalden vanaf elf meter. De Duitse Sjoeke Nüsken kreeg zaterdagavond laat in het afgeladen Sankt-Jakob Park in Bazel de unieke kans de heroïsche en ongelijke strijd te beslissen. De Duitsers kwamen al na dertien minuten met tien tegen elf te staan, nadat Kathrin Hendrich een rode kaart had gekregen wegens het trekken aan de haren van de Française Griedge Mbock. De penalty die volgde schoot Grace Geyoro via de hand van de Duitse keeper raak: 1-0.
Duitsland wist lang stand te houden tegen de ploeg die dit toernooi tot nu toe zo sterk was, en maakte tien minuten later al gelijk. Maar het winnende doelpunt bleef uit. Dit keer kreeg Duitsland in 69ste minuut een strafschop maar Nüsken, die al wel de 1-1 had gemaakt, schoot nu slap in. Keepster Pauline Peyraud-Magnin redde. Bij de strafschoppenserie die volgde bleken de Duitsers over meer rust en power te beschikken, met name de al de hele wedstrijd uitblinkende doelvrouw Ann-Katrin Berger.
Zweedse keepster neemt zelf
Twee dagen eerder, op donderdag in Zürich, zat er een glansrol in voor Jennifer Falk, keepster van Zweden. Nadat ze in de strafschoppenserie tegen Engeland liefst drie inzetten had gestopt, nam ze de vierde penalty vervolgens zelf. Het had de beslissing voor een plek in de halve finale kunnen zijn, maar Falk schoot hoog over. Bij de resterende strafschoppen bleken de Engelsen beter tegen de zenuwen bestand.
„Zo ontzettend zuur voor Jennifer”, zegt voormalig Oranje-keepster Loes Geurts, die jarenlang met Falk bij de Zweedse club BK Häcken speelde. „Het was niet eens uitzonderlijk dat zij die nam. Ze is een vaste penaltynemer, ook tijdens een wedstrijd. Dan schiet ze meestal gewoon raak.”
Dat het aantal gemiste strafschoppen zo hoog is op dit EK is wél uitzonderlijk. Met 59 procent ligt de ‘conversie’ van rake strafschoppen bovengemiddeld laag, blijkt uit cijfers van databureau Statsperform. In totaal zijn er op het toernooi in Zwitserland tot nu toe 41 penalty’s gegeven, waarvan er zeventien misgingen: tien gestopt door de keepster, twee op de paal en vijf naast of over.
In het vrouwenvoetbal is een conversion rate van 70 procent normaal, zegt de Noorse sportpsycholoog Geir Jordet die al jaren het fenomeen strafschoppen bestudeert. Uit de cijfers van Statsperform blijkt dat het percentage wél benutte penalty’s bij vorige eindtoernooien inderdaad op dat niveau lag of hóger, met een uitschieter van 80 procent op het vorige EK in Engeland in 2022.
Heeft Jordet daar een verklaring voor? „Het is te vroeg nu al conclusies te trekken want het waren tot nu toe maar twee penalty shoot outs, maar ik heb alle strafschoppen goed bestudeerd.” Volgens de hoogleraar van het Noorse Instituut voor Sportwetenschap in Oslo moet het toegenomen belang van het vrouwenvoetbal een rol spelen bij het toegenomen falen vanaf 11 meter. „Spelers voelen dat er veel meer aandacht voor hen is bij dit toernooi, meer toeschouwers, meer media. En als de druk echt hoog is, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, gaan de resultaten in het algemeen omlaag.” De Noor schreef er vorig jaar een handboek over, Hoogspanning – lessen uit de psychologie van de strafschop.
Informatie op bidons geplakt
Technisch gezien zag Jordet niet per se veel fout gaan bij de penalty’s op het EK, al gingen er een paar pijnlijk naast of over, en werden sommige slap ingeschoten – het zullen die zenuwen zijn geweest. Wel viel hem op dat de meeste keepsters zich beter dan ooit lijken te hebben voorbereid: vaste rituelen bij het wachten, nog even snel hun bidon bestuderen waarop briefjes waren geplakt met informatie over de strafschoppennemer tegenover hen. Ze doken veel vaker de juiste hoek in.
Bidon van de Zweedse keeper Jennifer Falk met informatie over de penaltynemers van Engeland.
„Ook in het vrouwenvoetbal zijn tegenwoordig veel meer data beschikbaar”, zegt Jordet. „Daar maken professionele teams goed gebruik van. Keepers kunnen zich goed verdiepen in hun tegenstanders.” Jordet zag hen rustiger en geconcentreerder wachten op het moment dat de penalty genomen wordt. De interactie tussen keepster en strafschoppennemer was in zijn ogen sowieso „hoger dan ooit”. „In dat psychologische steekspel bleek de keepster beter dan de nemer. „Veel speelsters die hun penalty misten, gingen te gehaast naar de bal en wachtten niet af in welke hoek de keepster dook.”
Daarbij komt, zegt voormalig international Geurts (125 wedstrijden in Oranje), dat bij dit soort grote toernooien de druk voor een penaltynemer hoger is dan voor een keepster. „Over een speler die mist wordt gewoon harder geoordeeld dan over een keepster die de bal niet tegenhoudt.”
Seks. Nergens is het samenspel tussen lijf, psyche en hormonen zó duidelijk als bij het liefdesspel. En over weinig is meer gebrek aan kennis bij vrouwen. „En het maakt echt niet uit welke achtergrond of cultuur iemand heeft, welke opleiding ze heeft gehad”, zegt klinisch psycholoog en seksuoloog Bianca van Moorst.
Elke dag ziet Van Moorst (59) de gevolgen van dat gebrek aan kennis bij de vrouwen in haar spreekkamer in ziekenhuis OLVG in Amsterdam. Net als haar collega’s, psychiater Mireille Boerma en gynaecoloog Dorenda van Dijken, met wie ze veel samenwerkt, onder meer op de menopauzepoli. Daarom schreven ze samen een boek, Brein, hormonen, seks. Over de levensfases van een vrouw.
Van Moorst: „De invloed van hormonen op klachten van vrouwen, zoals stress-, schildklier- of geslachtshormonen, reikt zo veel verder dan de overgang. Al van jongs af aan hebben ze invloed, op het brein, het lijf, de psyche en op de seksualiteit.”
Weten artsen en psychologen dat ook?
„Zorgverleners kijken vaak nog sterk vanuit hun eigen vakgebied naar een klacht. We zien die multidisciplinaire blik gelukkig wel steeds meer komen. Maar ook voor de jonge psychologen in opleiding die ik lesgeef is het echt een eyeopener dat ze bij hun vrouwelijke patiënten moeten vragen naar hun menstruele cyclus en hormonale anticonceptie. Geslachtshormonen, oestrogeen, progesteron en testosteron hebben soms invloed op psychische klachten. Dat begint pas net een beetje door te dringen.”
Nog steeds hebben vrouwen minder zin, meer pijn en minder vaak een orgasme tijdens seks dan mannen
Er is steeds meer bekend over vrouwelijke seksualiteit, zoals over de anatomie van de clitoris. Hebben meer vrouwen goede seks nu?
„Volgens de laatste cijfers van de Rutgers stichting is dat nog steeds niet zo. Nog steeds hebben vrouwen minder zin, meer pijn en minder vaak een orgasme tijdens seks dan mannen. 27 procent van de vrouwen tussen 18 en 80 jaar heeft last van pijn tijdens seks waarbij de penis in de vagina gaat. Zelfs bij vrouwen onder 25 jaar is dat zo.”
Dat is veel. Wat speelt er dan bij jonge vrouwen?
Als het pijn doet, ga je te snel. Veel vrouwen, en ook hun partners, weten eigenlijk niet zo goed wat ze nodig hebben om seksueel opgewonden te raken. Pas als je echt opgewonden bent zwellen je vulva, vagina en clitoris en wordt je vagina vochtig. Als je dan ook de bekkenbodemspieren ontspant, kan de penis pijnloos naar binnen. Soms heb je als vrouw gewoon meer tijd nodig.
„Het kan zijn dat de ander sneller wil dan jij. Of dat je het eigenlijk helemaal niet wilt. Veel jongeren vinden het lastig om het daar samen over te hebben. Wat ik schrikbarend vind: dat een heleboel jonge meiden bij die eerste keer penis-in-vaginaseks pijn ervaren en dat ook normaal vinden.”
Dat hoort er toch ook een beetje bij?
„Nee! Ook die eerste keer hoort geen pijn te doen. Dan speelt precies hetzelfde mechanisme. Dat maagdenvlies is ook zo’n fabeltje. Dat is geen vlies, het is een soort manchetje dat gewoon mee beweegt. Dat scheurt niet. Het blijft vaak zelfs na bevallingen nog zichtbaar. Het bloedverlies dat sommige vrouwen bij de eerste keer hebben komt door penis-in-vaginaseks zonder voldoende opwinding. Dan kan de ingang van de vagina onderaan een beetje scheuren. En zo zijn er nog zoveel mythes over seksualiteit.”
Waardoor ‘loopt’ die opwinding soms niet?
„Seks is net als elke emotie: er is een prikkel en daar gaat ons brein op aan. Dat kan iets zijn wat je ziet, hoort of ruikt, of een herinnering of fantasie. Je brein stuurt bij zo’n seksuele prikkel direct meer bloed naar je geslachtsdeel. Dat gebeurt onbewust, de hele dag door gaat het aan en uit.
„Soms, als je je er wel bewust van bent en de context is geschikt, kun je die beginnende seksuele opwinding groter laten worden. Er is veel nodig om dat goed te laten gaan. Een gezond functionerend lijf natuurlijk, maar ook psychische rust. En de juiste omgeving. Dat wordt erg onderschat. Ik hoor zo vaak: de deur van de slaapkamer staat altijd open, want de kinderen moeten binnen kunnen komen. Of: ik heb geen gordijnen.”
Seks zou moeten zijn als shared dining, met allerlei lekkere hapjes om te delen
Wat is de grootste mythe over seks?
„Dat seks bestaat uit voorspel, penis-in-vaginaseks met hopelijk een orgasme, naspel. Zoals je in een restaurant vroeger altijd een voorgerecht, een hoofdgerecht en een toetje kreeg. Door alle generaties hoor je dat nog, vooral onder heteroseksuele mensen natuurlijk.
„Maar seks zou veel meer moeten zijn als shared dining. We nemen allerlei verschillende lekkere hapjes en die delen we. En het ene vind jij iets lekkerder, dat mag jij een beetje meer. Het andere vind ik lekkerder, dat krijg ik wat meer. Penis-in-vaginaseks kan dan één van de opties zijn, maar niet de enige optie.”
Hebben vrouwen minder zin in seks dan mannen?
„Vrouwen scoren in de onderzoeken lager op seksueel verlangen dan mannen. De vraag is alleen: wáár hebben ze dan geen zin in? Dat blijft een belangrijke vraag. Ik probeer vrouwen met seksuele problemen te leren uitvinden: Wat vind jij leuk? Waar heb jij behoefte aan? Veel vrouwen in de overgang zijn te moe door slaaptekort, of hebben bijvoorbeeld geen zin in die enorme opvliegers tijdens seks. Maar de meeste vrouwen zouden wel nog zin hebben in hand in hand lopen, tegen elkaar op de bank zitten, knuffelen of meer.”
Bij een kwart van de vrouwen rond de overgang doet penetratie te veel pijn. De vaginawand wordt droger en dunner door de daling van oestrogeen. Maar dat is niet de boosdoener, schrijven jullie?
„Nee. Ook vrouwen met die kwetsbare huid kunnen prima penis-in-vaginaseks hebben als ze voldoende tijd nemen om goed opgewonden te raken en ze hun bekkenbodem kunnen ontspannen.”
Het ontbrekende oestrogeen aanvullen met hormoonsuppletietherapie helpt toch vaak goed?
„Het is altijd én biologie én psyche én relationeel. Soms kan je eerst beginnen met lokale hormoontherapie om de vagina soepeler en beter doorbloed te maken. Maar zin en opwinding komen niet uit een potje. Veel dokters geven lokaal oestrogeen en hebben het nooit meer over de seks. Of erger nog, een pijnstillende crème met lidocaïne, zodat vrouwen met ‘verdoving’ maar zonder opwinding penis-in-vaginaseks kunnen hebben. Dan laat je vrouwen in de kou staan. De vicieuze cirkel, van angst voor pijn, waardoor je je bekkenbodem aanspant en niet meer opgewonden raakt, is soms daarmee niet te doorbreken. En dan moeten we naar die andere factoren kijken.
„Ook zonder hormonen kun je plezier aan seks beleven. Dat zien wij bijvoorbeeld bij vrouwen met hormoongevoelige borstkanker. Zij krijgen langdurig hormoonremmers waardoor er minder oestrogeen en testosteron aangemaakt wordt. En dat is killing voor je stemming en voor je seks. Ze zijn knettermoe en de seks komt traag als een stoomtrein op gang, áls het al op gang komt.
„Die vrouwen mogen we geen hormoontherapie geven, soms ook niet lokaal. Maar als ze meer tijd nemen, met hun partner zoeken naar wat nog wél fijn is, dan komt bij een deel van die vrouwen die seksuele respons weer op gang. Dan moeten stellen misschien hun gebruikelijke seksuele repertoire wat bijstellen. Maar als ze die omslag kunnen maken zijn ze vaak heel blij.”
Zijn er ook vrouwen die na de overgang juist meer zin krijgen?
„Zeker! Dat heeft vaak met die context te maken. Die vrouwen beschrijven vaak dat ze nu meer tijd hebben met hun partner, de kinderen zijn uit huis. Vrijen hoeft niet meer pas ’s avonds na elf uur, het kan gewoon lekker tussen de middag. Het zijn vaak vrouwen die inmiddels echt zelf wel weten hoe hun lijf werkt, met partners met wie ze het er samen over hebben. Je ziet bij ouderen dat misschien de frequentie wat anders wordt, maar de kwaliteit soms juist beter.”
De vrolijke sound van Chef’special past goed bij het broeierige weer op de zaterdag van de Zwarte Cross. Hier wapperen boven het publiek geen Palestinavlaggen, maar waaiers die bezoekers behoeftig voor hun gezicht zwaaien om af te koelen. Dan grijpt leadzanger Joshua Nolet de aandacht. „We moeten het over de kinderen in Gaza hebben,” zegt hij. ‘Don’t stop talking about Palestine’ verschijnt op de schermen. „Ik hoop dat wij allemaal onze stem willen en kunnen gebruiken voor de kinderen in Gaza. Voor vrede, tegen genocide.” Er klinkt luid applaus.
Toen afgelopen mei Follow The Money bekendmaakte dat de Amerikaanse investeringsmaatschappij Kohlberg Kravis Roberts & Co (KKR) via bedrijf Superstruct Nederlandse festivals als Milkshake en de Zwarte Cross in handen heeft, deed dat veel stof opwaaien. KKR zou investeren in wapen- en oliehandel en zou banden hebben met illegale nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Dat laatste was onverteerbaar voor verschillende artiesten; afzeggingen volgden van onder andere Hang Youth, Youp van ‘t Hek en headliner Goldband. Voor die laatste kwam icoon Orgel Joke in de plaats. Als reactie op alle commotie organiseerden Typhoon, Amnesty International en de Zwarte Cross op vrijdag een ‘levendenherdenking’ met een stil protest.
Lees ook
KKR: kapitalistische kop van Jut van artiesten en schrijvers. Waar komt de kritiek vandaan?
Voor de rest houdt Zwarte Cross toch vooral vast aan hun festivalidentiteit als feestparadijs. Dat bewijst Roxy Dekker die met haar hyperkorte set van 30 minuten iedereen naar het hoofdpodium krijgt. Mannen van begin twintig staan te springen, vooraan staan kinderen die hartjes maken van hun handen. Als Dekker het kleine gitaarliedje ‘Jouw Idee’ inzet, zingt het hele publiek mee.
Roxy Dekker op de Zwarte Cross. Foto Eric Brinkhorst
Samen zingen lijkt een verbindende factor op de Zwarte Cross. Voor het Stadhuisplein staat een lange rij maar niemand is hier ontevreden, daar zorgen de vier ‘bouwvakkers’ op een hoogwerker wel voor. Ze draaien oud-Hollandse hits en maken van de rij een wachtend koor. ‘Noodgeval’ van Goldband klinkt door de speakers. Waar de megahit van de Haagse band op elk ander festival voor enthousiast gejoel zorgt, houden de bezoekers van de Zwarte Cross nu hun mond. Als Goldband niet naar de Zwarte Cross wil, dan hoeft het publiek ze ook niet te horen, lijkt het idee. Een groep meiden heeft het over het statement van Chef’special. „Helemaal terecht, maar niet op Zwarte Cross. Flikker op!”
Toch kun je wel degelijk hints over het politieke debat spotten op het festivalterrein. Indy de Jonge en Dunja Vermeire uit Den Haag dragen een ‘I love KKR (Kreedence Klearwater Revival)’ T-shirt. Bewust voor gekozen? „We wilden een grappig statement maken dat past bij de Zwarte Cross,” laten ze weten via WhatsApp. ‘Nøhlen [zeuren] is dodelijk’ willen ze ermee zeggen.
Op de theaterweide staat het loket van ChatGPTypen. In het hokje zit het Nijmeegse performanceduo Naaistreek, allebei in roze kostuum. Het concept is simpel: jij stelt een levensvraag aan het loket en vervolgens typen zij op de typemachine een antwoord voor je. Het duo Janneke Baltussen en Joël van Lith vertellen getwijfeld te hebben om te komen vanwege de KKR, maar toch staan ze er: „Niemand komt hier voor ons. Als we niet komen dan mist niemand ons. Dit is dan een kans om het gesprek aan te gaan.” Zo hebben ze al veel mooie gesprekken gehad met bezoekers, vertellen ze: „We willen de twijfel centraal stellen, dat voorkomt dat je te rechtlijnig wordt.”
De organisatie van de Zwarte Cross laat zelf ook van zich horen. Houten bordjes met scherpe teksten steken net boven de eetkraampjes uit: „hier is een Amsterdams reclamebureau héél druk mee geweest”. En: „Zwarte Cross, waar woke alweer ouderwets is.” Op de bordjes zijn berichten te lezen die de groeiende commercialisering en verstedelijking van het festival bevragen. De gemene deler: Zwarte Cross wil overal tegenaan schoppen en geen enkel huisje is heilig.
En natuurlijk wordt er bier gedronken en gecrosst. Hordes mensen staan aan de zijlijn geconcentreerd naar de motoren te kijken die over de crossbaan vliegen. Wat begon als een samenkomst van motor- en autoliefhebbers is over de jaren uitgegroeid tot een muziekfestival, toch zijn de bezoekers de oorsprong van het festival niet vergeten. Even bijkomen van een feesttent? Dan ga je ‘motors kieken’.
Dat Orgel Joke geboekt wordt als vervanger voor Goldband is typerend. Het is een spetterende show met onder andere Frans Bauer, Willeke Alberti en Mental Theo. Dansend op de zee van plastic bekers en frietzakken laat het publiek zijn waardering voor Orgel Joke zien. Zwarte Cross hecht geen waarde aan bekendheid: het publiek wil gewoon feest vieren. Met Orgel Joke als headliner is die missie geslaagd. Goldband, wie?
