Tussen recht en onrecht schijnt geen licht

President Zelensky roept in Den Haag op tot recht en rechtvaardigheid in plaats van een hybride straffeloosheid, hij ageert tegen hybride beloften in plaats van mensenrechten en hij verzet zich tegen een hybride vrede, waarbij we flitsen van geweld aan de frontlinie accepteren. Ongeveer op hetzelfde moment pleiten werkgevers voor hybride werkvormen, roepen didactici op tot hybride onderwijs en prijzen makelaars hybride hypotheken aan. Hybride blijkt zowel in een negatieve context te kunnen opduiken waar het ongeveer ‘onecht’, ‘onbetrouwbaar’ of ‘verwerpelijk’ betekent als in een positieve en dan met een navenant gunstige uitstraling. En dat voor een woord dat in feite begon als een biologische vakterm.

Vuilnisbakkenras

Hybride komen we al tegen in de klassieke oudheid, maar dan niet met een Griekse y, maar als hibrida, een ‘nakomeling van een tamme zeug en een mannelijk wildzwijn’. Iets later gebruikt Plinius het woord ook voor een hond van een vuilnisbakkenras. Eeuwen later, eind 18de eeuw, duiken biologen de term opnieuw op en gebruiken die voor planten en dieren die afstammen van twee verschillende soorten of variëteiten. Maar nu werd hybride wel met y gespeld, waardoor het lijkt alsof er een verband bestaat met het Griekse woord hubris, ‘overmoed’, ‘hoogmoed’. De Romeinen gaven de Griekse upsilon namelijk weer met y, zie bijvoorbeeld het Griekse muthos, dat bij ons via het Latijn mythe werd.

Maar of dat verband tussen hubris en hybride werkelijk bestaat, is de vraag. Een Frans etymologisch woordenboek denkt van wel want hubris is af en toe ook gebruikt in de betekenis van verkrachting, veroorzaakt door mannelijke overmoed.

Maar hoe nu van bastaard naar een hybride auto of een hybride congres? De oorspronkelijke biologische betekenis ‘afkomstig van twee verschillende soorten’ heeft zich uitgebreid en leidde tot zoiets als ‘bestaande uit elementen van verschillende herkomst’.

Een afkomst uit twee verschillende variëteiten wordt niet altijd en door iedereen als positief ervaren

Een mooi voorbeeld is de hybride computer, een instrument dat eind jaren 60 van de vorige eeuw opdook en gebruik maakte van zowel analoge als digitale methoden. Een hybride conferentie is een congres dat zich zowel afspeelt in een zaal met publiek als ook thuis te volgen is op de eigen laptop.

Zelfs sprekers kunnen vanuit hun studeerkamer een lezing bijdragen. Een hybride auto beschikt over twee systemen: een verbrandingsmotor en daarnaast elektrische aandrijving.

Maar een afkomst uit twee verschillende variëteiten wordt niet altijd en door iedereen als positief ervaren. Luidde het achterhaalde vooroordeel niet dat bij vermenging van twee rassen juist de slechte eigenschappen van beide ouders overerven? Dat is de bastaardbetekenis van hybride, waar Zelensky op doelde. Een hybride wezen kenmerkt zich door tegenstrijdige hoedanigheden. Deze negatieve betekenis heeft zich ook uitgebreid. Tot tweeslachtigheid en vervolgens tot onduidelijkheid. Een hybride oorlog wordt gevoerd zonder oorlogsverklaring, niet op het slagveld, maar via stiekeme middelen. Door steun aan oppositionele groepen of door beïnvloeding van media.