Deze week praten coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB over geld. Gevangenissen, stikstof- en klimaatdoelen, de krijgsmacht en de brandweer – overal is financiële dekking voor nodig. Het doel: 11 april, komende vrijdag, moet er een Voorjaarsnota liggen. Dat is een update van de lopende begroting en een vooruitblik op de uitgaven van het Rijk in de komende jaren.
Maar gaat dat lukken? Het eerste belangrijke twistpunt lijkt hoeveel geld er eigenlijk is te verdelen.
Zeker is dat minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) zich tijdens de onderhandelingen zal opstellen als een strenge schatkistbewaarder. Gratis geld bestaat niet. Heb je wensen dan moet je daar een bezuiniging of belastingverhoging tegenover zetten, zei hij vrijdag bij het Catshuis voor aanvang van de ministerraad.
De strikte afspraken uit het Hoofdlijnenakkoord laten weinig ruimte voor extra uitgaven. Heeft de staat meer inkomsten dan bij het begin van de kabinetsperiode werd verwacht – zoals dit jaar omdat de economische vooruitzichten gunstig blijken – dan betaal je daarmee in de regel de staatsschuld af. Bovendien is afgesproken hoeveel geld per dossier over vier jaar wordt uitgegeven, daar wordt in principe niet van afgeweken.
En Heinen heeft sinds de Amerikaanse president Donald Trump fikse handelstarieven aankondigde, een extra argument voor zuinigheid. Voorafgaand aan de ministerraad afgelopen vrijdag zei Heinen: „Die handelsoorlog is echt zorgelijk, die gaat economische impact hebben, ook voor Nederland.”
Daar waarschuwde de president van De Nederlandsche Bank, Klaas Knot, ook voor in Nieuwsuur. Het is mogelijk reden voor het ministerie om de verwachtingen voor de economische groei te verlagen, wat de beschikbare financiële ruimte verkleint.
Lees ook
Coalitie: nog altijd op zoek naar eenheid
Treinspoor
BBB vindt daarentegen dat de staatsschuld op korte termijn fors omhoog kan. Daarmee wil ze onder andere investeren in wegen, treinsporen en bruggen. Nu is de staatsschuld 43,3 procent van het bbp – dat is historisch laag. BBB wil naar 50 procent, wat 70 miljard euro vrijspeelt.
NSC-leider Pieter Omtzigt hamert erop dat de economische vooruitzichten ten tijde van de formatie te pessimistisch waren. Hij hint op het terugkomen op afspraken door in Het Financieel Dagblad te zeggen dat hij ruimte ziet voor 10 miljard euro extra uitgaven. Wel onderkent hij de economische risico’s die de Amerikaanse importheffingen met zich meebrengen.
Die handelsoorlog is echt zorgelijk, die gaat economische impact hebben, ook voor Nederland
En BBB en NSC wijzen ook op een meevallersformule uit het Hoofdlijnenakkoord. Als het feitelijk begrotingstekort langjarig (oftewel: meerdere jaren) lager is dan 1,5 procent, mag de helft van de meevallers worden gebruikt om de belasting te verlagen, zo is de afspraak. De vraag is alleen: hoelang is ‘langjarig’? En wat betekent ‘feitelijk’ precies? Voor minister Heinen gaat dat over de volledige vier jaar van het kabinet. BBB en NSC interpreteren dat anders.
NSC diende in het licht van die discussie een motie in die mede-ondertekend werd door BBB, PVV en GroenLinks-PvdA. De partijen willen dat Heinen uiterlijk deze donderdag om 12:00 uur openbaar maakt wat de stand van zaken is van de inkomsten, uitgaven en ramingen voor 2025.
Heinen ziet geen mogelijkheid deze gegevens te delen, maakte hij vrijdag duidelijk. Hij zegt over de motie dat hij alleen de coalitiepartijen openheid van zaken geeft tijdens de onderhandelingen.
Oekraïne
Eén gebeurtenis ondergraaft voor sommigen het strenge imago van de minister van Financiën: Oekraïne. Heinen was afgelopen weken druk met het in kaart brengen van het financiële plaatje. Dat deed hij in een-op-eengesprekken met ministers, die hij vooral ‘nee’ verkocht voor hun financiële wensen en tegenvallers. Tegelijkertijd vond hij wél geld voor 2026 voor Oekraïne, bleek begin maart in een debat voorafgaand aan een Europese top in Brussel. Nog voordat de coalitieonderhandelingen begonnen waren. En toevállig net voordat VVD-partijleider Dilan Yesilgöz naar het land afreisde.
Heinen verwijst naar het regeerprogramma, waarin staat dat Oekraïne „onverminderd” wordt gesteund. Alleen het regeerprogramma heeft geen budgettaire bijlage en veranderde dus niets aan de financiële afspraken uit het Hoofdlijnenakkoord. Daarin dalen de uitgaven aan Oekraïne voor 2026 nog.
Binnen kabinet en coalitie valt te horen dat het zeer de vraag is of de deadline van vrijdag wordt gehaald. Het kabinet kan een deel van de problemen voor zich uitschuiven, om pas bij Prinsjesdag een beslissing te nemen. En er is nog wat ruimte. Eind april zal Heinen de begroting willen opsturen naar Brussel, dat het nodig heeft voor de begrotingsprocessen. Maar op donderdag 17 april, vlak voor Pasen, hoopt de coalitie écht klaar te zijn.
Lees ook
De Voorjaarsnota wordt voor het kabinet de eerste confrontatie met de financiële werkelijkheid
DefensieTrump, Europese leningen en de NAVO-top
Hoeveel geld nodig is, blijft voorlopig gissen: minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) was de laatste weken nog bezig met de financiële ramingen. Duidelijk is wel dat, om de Nederlandse krijgsmacht op orde te krijgen, de defensiebegroting met vele miljarden moet worden opgehoogd.
Afgelopen jaren is die begroting al verdubbeld tot 21,5 miljard euro, zodat Nederland nu voldoet aan de oude NAVO-afspraak om 2 procent van het bbp uit te geven aan landsverdediging. Dat is lang niet genoeg. Eind juni moeten op de NAVO-top in Den Haag afspraken worden gemaakt over het verder verhogen van de defensie-uitgaven om de Russische dreiging het hoofd te bieden.
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio herhaalde afgelopen week het standpunt van president Trump dat de Europeanen naar 5 procent moeten. Secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte hintte eerder dat het bedrag ruim boven de 3 procent zou uitkomen. VVD-leider Dilan Yesilgöz opperde dat Nederland zou moeten groeien naar 3,5 procent – wat zou betekenen dat ieder jaar nog eens 16 miljard euro extra naar defensie gaan.
Binnen de coalitie bestaat geen discussie over de noodzaak van extra investeringen, de belangrijkste vraag is waar het geld vandaan te halen. Een EU-plan voor het oprekken van de Europese begrotingsregels voor defensie-uitgaven, leidde tot een bijna-kabinetscrisis. In de Kamer toonden PVV, NSC en BBB zich kritisch over Europese leningen voor defensie. Het alternatief (hard bezuinigen) lijkt evenmin aantrekkelijk, vooral voor de PVV. Ook Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) riep het kabinet afgelopen zondag op niet te bezuinigen.
BtwHet Belastingplan, de Eerste Kamer en een dreigement
Wil het kabinet verder kunnen, dan heeft het een jaarlijks bedrag van 1,3 miljard euro nodig om de btw-verhoging op sport, cultuur, boeken en media terug te kunnen draaien. Zonder dat geld maakt het kabinet het zichzelf de komende maanden uitermate lastig – zo niet onmogelijk.
Dat zit zo. In het Belastingplan 2025 was het kabinet voornemens de btw op deze categorieën te verhogen in 2026. Alleen heeft dit kabinet geen meerderheid in de Eerste Kamer. En in de samenleving ontstond zulk groot protest dat oppositiepartijen weigerden het plan te steunen. Zonder hun steun zou het plan dus sneuvelen in de senaat.
Het kabinet sloot daarom een deal met D66, CDA, ChristenUnie en de SGP. In ruil voor steun voor het Belastingplan in beide Kamers, beloofde het kabinet onder meer in de toekomst de btw-verhoging terug te draaien.
Inderdaad, ‘in de toekomst’. Want het kost tijd, redeneerde het kabinet, om geld te vinden. Daarom liet het de verhoging voorlopig in de wet staan. Pas als het geld is gevonden, kan de verhoging uit de wet gehaald worden.
Afgelopen maanden is staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen (Fiscaliteit en Belastingdienst, NSC) op zoek gegaan naar die 1,3 miljard euro. Tot nu toe heeft dat niets opgeleverd. Daarom is besloten om dit geld te vinden tijdens de onderhandelingen bij de Voorjaarsnota.
Oppositiepartijen die eerder hun fiat gaven, dreigden al: als de btw-verhoging alsnog doorgaat, steunen wij nooit meer een Belastingplan, of überhaupt een plan van dit kabinet, in beide Kamers. En zonder meerderheid in de Eerste Kamer, is het lastig regeren.
KoopkrachtNood of geen nood, een puzzel en Oekraïne
Het kabinet moet iets doen voor de portemonnee van de Nederlander. Dat is de stellige overtuiging van alle vier de coalitiepartijen.
Toch is het ongebruikelijk dat bij de Voorjaarsnota maatregelen worden genomen om de koopkracht te verbeteren. Meestal gebeurt dat in augustus, in aanloop naar Prinsjesdag. Alleen in het geval van hoge nood besluit een kabinet weleens extra koopkrachtmaatregelen te treffen. De economische vooruitzichten geven daartoe geen aanleiding, zei Centraal Planbureau-directeur Pieter Hasekamp onlangs. De koopkracht over 2025 en 2026 stijgt vooralsnog, want de lonen stijgen harder dan de inflatie.
De coalitiepartijen denken daar anders over. De VVD presenteerde een plan voor de werkende Nederlander. Ze wil korten op uitkeringen en ontwikkelingshulp om kinderopvang voor werkenden en de energiebelasting te betalen. BBB wil dat laatste ook. PVV en NSC zetten in op een lagere belasting op gas. De partij van Geert Wilders wil bovendien lagere huren en minder btw op boodschappen.
Wat de financiële puzzel lastiger maakt, is een door Wilders bedachte koppeling. De PVV eist, met steun van BBB, dat extra geld voor defensie en Oekraïne verbonden wordt aan extra geld voor mensen die moeite hebben om hun huur of boodschappen te betalen.
Premier Schoof heeft beloofd daar in het voorjaar naar te kijken, zo liet hij weten toen hij begin maart 3,5 miljard euro steun toezegde aan Oekraïne.
JeugdzorgRekeningen en oplopende spanning
„Geen knaken, geen taken.” Dat is al maanden de boodschap van de 342 Nederlandse gemeenten. Afgelopen jaren kregen ze steeds meer wettelijke taken van het Rijk overgeheveld, maar met onvoldoende geld. Daarnaast ontvangen ze vanaf 2026 jaarlijks 2,4 miljard euro minder (het veelbesproken ‘Ravijnjaar’) van het Rijk via het Gemeentefonds, dat goed is voor gemiddeld 70 procent van hun inkomsten.
Dat is niet alles. Gemeenten zijn ook verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Dat kost elk jaar meer geld omdat de vraag toeneemt. Hervormingen moeten die kosten omlaagbrengen, maar zover is het nog niet. Intussen heeft het Rijk wel alvast bezuinigingen ingeboekt: 374 miljoen (in 2025), 916 miljoen (in 2026) en ruim 1 miljard (vanaf 2027).
Plus: er ligt nog een rekening bij de gemeenten van de financiële tekorten over 2023 en 2024 – bij elkaar zo’n 1,5 miljard euro. De gemeenten vonden de commissie-Van Ark aan hun zijde, die eind januari stelde dat de bezuinigingen op de jeugdzorg voorlopig van tafel moeten. Eerst moet worden gekeken naar hoe die hervormingen uitpakken. Staatssecretaris Karremans (Jeugdzorg, VVD) noemde het rapport-Van Ark meermaals „zwaarwegend”, maar deed nog geen toezeggingen.
Alles bij elkaar willen de gemeenten miljarden; intussen loopt de spanning hoog op. Op maandag 14 april overleggen de gemeenten en het Rijk opnieuw. Als er geen oplossing komt voor de gemeentefinanciën, stappen de gemeenten op 15 april naar de rechter. Ook vertrekken ze dan uit allerlei akkoorden met het Rijk, zoals het Woonakkoord en het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord.
Overige uitdagingenGevangenissen, box 3 en de brandweer
De portemonnee, defensie, btw en gemeentefinanciën zijn niet de enige dossiers waar de coalitie een knoop over moet doorhakken. Een greep uit de andere uitdagingen.
- Staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) wil „honderden miljoenen” om de problemen in het gevangeniswezen mee op te lossen.
- De klimaatdoelen voor 2030 worden hoogstwaarschijnlijk niet gehaald. Om die wel te halen – volgens het Hoofdlijnenakkoord het voornemen – vereist aanvullende maatregelen.
- De vernieuwing van de vermogensbelasting (box 3) is verder uitgesteld. Daardoor loopt het kabinet 2,5 miljard euro mis. De voorgestelde oplossing van staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen (NSC) om dat geld op te halen, stuit op verzet van BBB en VVD.
- De Raad van State deed afgelopen maanden twee vernietigende uitspraken over het stikstofbeleid. Een speciale ministeriële commissie moet op zoek naar een uitweg uit de stikstofimpasse. Dat gaat komend jaar hoogstwaarschijnlijk geld kosten.
- Een deel van de arbeidsongeschikten heeft een te lage uitkering gekregen, bleek afgelopen jaar. Dat oplossen kost geld.
- Het kabinet besloot afgelopen september een tientallen jaren oude norm los te laten bij de financiering van ontwikkelingshulp, waarbij de uitgaven gekoppeld worden aan de grootte van de economie. NSC heeft daar niet mee ingestemd, zei de partij, en heeft beloofd daar een punt van te maken bij de Voorjaarsnota.
- Nederland moet eenmalig 700 miljoen euro extra overmaken aan de Europese Unie, omdat de economie beter draaide dan verwacht.
- In de boeken staat nu een bezuiniging van 10 procent op hulpdiensten zoals de brandweer. Minister David van Weel (Veiligheid en Justitie, VVD) heeft aangegeven dat hij juist meer geld nodig heeft om Nederland weerbaarder te maken voor noodsituaties. Hij heeft beloofd dit bij de Voorjaarsnota in te brengen.
