TotalEnergies is door het exploiteren van olie „willens en wetens” medeverantwoordelijk voor dodelijke slachtoffers van klimaatverandering. Dat schrijven acht mensen die familieleden en huizen verloren door weersextremen én drie ngo’s in een persbericht. Dinsdag spanden ze gezamenlijk een strafzaak aan tegen het Franse energiebedrijf.
Dat is opvallend; bij eerdere klimaatrechtszaken – zoals die tegen Shell en ING – gaat het om civiele zaken, terwijl de directeuren en topaandeelhouders van TotalEnergies nu dus voor de strafrechter worden gesleept.
Via de civiele rechter willen klimaatactivisten meestal een financiële vergoeding krijgen of afdwingen dat een bedrijf haar klimaatbeleid aanpast. Maar bij een strafzaak kunnen gevangenisstraffen worden opgelegd. De maximale straf voor onvrijwillige doodslag, waar de topbestuurders van TotalEnergies van worden beschuldigd, is in Frankrijk maximaal vijf jaar.
Heeft de zaak kans van slagen? Dat is volgens klimaatjurist Tim Bleeker van de Vrije Universiteit Amsterdam lastig te zeggen. Hoewel het duidelijk is dat klimaatopwarming de kans op weersextremen over het algemeen verhoogt, „zal het niet eenvoudig zijn om het directe verband tussen de dood van de slachtoffers en de bijdrage van TotalEnergies aan klimaatopwarming te bewijzen voor de Franse strafrechter”, zegt hij.
Overleden moeder
„Ik kreeg een telefoontje van mijn oom die vertelde dat er hevige stormen waren in het dorp van mijn moeder”, schrijft de Franse 28-jarige William, een van de aanklagers. Bijna twee weken later werd het lichaam van zijn moeder pas gevonden. Een andere aanklager, de 23-jarige Hilda uit Zimbabwe, overleefde cycloon Idai. Maar haar dorp werd volledig verwoest. De 17-jarige Belgische Benjamin verloor zijn vriendin bij de hevige overstromingen in België, Luxemburg, Duitsland en Nederland in de zomer van 2021. De drie ngo’s die meedoen met de aanklacht zijn de Franse milieuorganisaties Bloom en Santé Planétaire en de Mexicaanse Nuestro Futuro Común.
De groep baseert de aanklacht tegen TotalEnergies op verschillende wetenschappelijke onderzoeken naar de rol van klimaatverandering in weersextremen, zogenaamde attributiestudies. Bij zulke studies bereken onderzoekers eerst hoe groot de kans is dat een specifiek weersextreem had plaatsgevonden in een wereld zonder klimaatverandering. Vervolgens vergelijken onderzoekers die kans met de kans dat datzelfde weersextreem in het huidige, opgewarmde, klimaat plaatsvindt. Zo concludeerde onderzoeksinstituut World Weather Attribution bijvoorbeeld dat de kans op de zware regenval in België in 2021, waarbij Benjamin zijn vriendin verloor, door klimaatverandering 1,2 tot 9 keer waarschijnlijker is geworden.
„Maar zo’n conclusie is niet genoeg om een strafbaar feit te bewijzen”, zegt Bleeker. „‘Uitstoten van broeikasgassen’ of het ‘bijdragen aan het veroorzaken van weersextremen’ wordt nergens in het wetboek van strafrecht verboden gesteld. Dan ben je dus aangewezen op algemene verbodsbepalingen, bijvoorbeeld dat je ‘andermans eigendommen niet mag beschadigen of dat je ‘mensen niet verwijtbaar in levensgevaar mag brengen’. Voor de civiele rechter is het invullen van vage open normen dagelijkse kost, maar de strafrechter heeft minder vrijheid.”
De Franse officier van justitie moet binnen drie maanden beslissen of een gerechtelijk onderzoek gaat plaatsvinden of dat de aanklacht wordt afgewezen.
De aanklacht is gericht tegen topbestuurder Patrick Pouyanné en leden van de raad van bestuur. Ook willen de aanklagers dat de belangrijkste aandeelhouders, waaronder BlackRock en Norges Bank, strafrechtelijk worden vervolgd.
Milieuorganisatie Bloom schrijft bewijs te hebben dat deze aandeelhouders steeds stemden voor klimaatbeleid dat „onverenigbaar is met het Parijsakkoord”.
De groep aanklagers hoopt de keuzes van de aandeelhouders te beïnvloeden die vrijdag bijeenkomen op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van TotalEnergies. „Door TotalEnergies in Frankrijk voor het gerecht te brengen, wordt een duidelijke boodschap afgegeven aan de managers en aandeelhouders”, schrijven ze. „Zij zullen zich voor de rechter moeten verantwoorden voor hun criminele daden.”
