Tom Cruise in tien films: van Top Gun tot Mission Impossible

1Top Gun (1986)

Hij had zich al bewezen als tieneridool in Risky Business, maar was Tom Cruise Mapother IV een blijvertje in Hollywood? Na het floppen van fantasyfilm Legend in 1985 was er twijfel over Top Gun, dat tot de meest succesvolle rekruteringsfilm ooit uitgroeide. Als marinepiloot Maverick bleek Tom Cruise een sensatie: een briljant, arrogant lefgozertje dat na het verlies van zijn beste vriend levensernst en succes vindt. Die rol – ettertje wordt in tegenslag volwassen – speelde hij talloze malen: als jonge oplichter in biljartfilm The Colour of Money, barman in Cocktail, racekampioen in Days of Thunder.

2Rain Man (1988)

Achter alle branie schuilt een mishandeld kind: Tom Cruise groeide op met een nare, onvoorspelbare vader, volgens Cruise „het soort mens dat jou schopt als het tegenzit”. In Rain Man zijn vader-issues de sleutel tot het karakter van gladjanus Charlie Babbitt: hij ontvoert zijn autistische broer Raymond (‘Rain Man’) als zijn overleden vader hem onterfd heeft. Tijdens een roadtrip krijgt hij een band met zijn broer en groeit hij op: een echte Tom Cruise-film dus, maar nu op niveau. Rain Man won Oscars voor beste film, regie, script én acteur – voor Dustin Hofmann, niet voor Cruise.

3Born on the Fourth of July (1989)

Zelf verdiende Cruise een eerste Oscarnominatie als acteur met Vietnamepos Born on the Fourth of July van Oliver Stone. Veteraan Ron Kovic is een jonge patriot die in een rolstoel uit Vietnam terugkeert en zich als hippie-activist tegen de oorlog keert. Een intense tour de force: naïeve branie slaat om in doodsangst, wanhoop, depressie, razernij. En ook hier groeide een overmoedig haantje door tegenslag.

4Interview with the Vampire (1994)

Een schurk had hij ook in huis, en hoe: als immorele, speelse vampiersadist Lestat blies Tom Cruise homo-erotisch epos Interview with the Vampire over emovampier Brad Pitt leven in. De kooltjes in Lestats ogen bij zijn wandaden zijn authentiek: zo kijkt Cruise als hij over zijn eigen, soms licht sadistische grappen vertelt. Zijn beste schurk is de filosofische, onpeilbare huurmoordenaar Vincent in Collateral (2004), waarin hij speelt met taxichauffeur Jamie Foxx. Zonde dat Cruise zo weinig schurken speelde.

Lees de NRC-recensie van ‘Interview with the Vampire’ uit 1994: Slechte karakters, sadisme, lijken en vooral veel bloed

5Mission Impossible (1996)

Superster Cruise miste nog een eigen ‘franchise’: een actiereeks als Terminator, Rambo, Die Hard. In die leemte voorzag Brian De Palma’s update van een oude series over supergeheim agent Ethan Hunt. Anders dan de grove spierbundels van de jaren tachtig opereert Hunt hightech, soepel, klinisch en cerebraal: een actieheld voor het opkomende internettijdperk. In de 21ste eeuw bleek Mission Impossible – inmiddels aan deel 7 toe – een reddingsboei voor Cruise. Wat er verder ook mislukte, dat niet.

Lees de NRC-recensie uit 1996: De Palma maakt een bijna abstracte actiefilm

Mission Impossible is te zien op Sky Showtime

6Eyes Wide Shut (1999)

Zijn apex als acteur bereikte Cruise eind jaren negentig, met Oscarnominaties voor Jerry Maguire (1997) en P.T. Andersons Magnolia (2000), waar hij een met ‘daddy issues’ worstelende, Andrew Tate-achtige macho-goeroe speelt: „Tame the cunt!” Met toenmalig echtgenote Nicole Kidman stelde Cruise zich kwetsbaar op in de laatste film van een minstens zo sluwe controlfreak: Stanley Kubrick. Eyes Wide Shut is een droomfilm over seksuele jaloezie en lust die uitmondt in een fameuze orgie.

Lees de NRC-recensie uit 1999: Tastbare momenten in cerebrale droom

7War of the Worlds (2005)

In de 21ste eeuw focuste Cruise op genre, op actie, misdaad en sci-fi – zijn favoriete genre. Met grote namen als Michael Mann of Steven Spielberg, met wie hij in 2002 Minority Report maakte, en in 2006 de door 9/11 geïnspireerde ondergangsfantasie War of the Worlds. Bij de promotie van die film maakte hij zichzelf belachelijk met een overspannen liefdesverklaring aan actrice Katie Holmes bij Oprah. Cruise, toplid van de sinistere Hollywoodsekte Scientology, was zijn geloof actief en arrogant gaan uitdragen en leek zich een Übermensch te wanen. De reputatieschade was groot.

Lees de NRC-recensie uit 2006: Aliens zijn slechts decor in ‘War of the Worlds’

War of the Worlds is te zien op Sky Showtime

8Tropic Thunder (2008)

Een ontnuchterde Cruise moest nu puin ruimen. Dat hij in Valkyrie kolonel Von Stauffenberg speelde die in 1944 een mislukte aanslag op Hitler pleegt, viel in Duitsland slecht: een lid van een totalitaire sekte zou zo’n rol niet mogen spelen. Beter voor zijn imago was een grappige bijrol als filmproducer Les Grossman in Hollywoodsatire Tropic Thunder. De kalende Grossman is een halfgeschifte tiran die vernedert, intimideert, scheldt en rare machodansjes uitvoert. Het werd gezien als welkome zelfspot.

De NRC-recensie uit 2008: Lees dit niet als je Jack Black niet kunt uitstaan

Tropic Thunder is te zien op Sky Showtime

9Edge of Tomorrow (2014)

Maar was het tijdperk-Cruise toch niet gewoon voorbij? Velen schreven hem af toen twee op zich knappe en ingenieuze scifi-films op rij flopten: Oblivion (2013) en Edge of Tomorrow (2014). In die laatste moest Cruise in Groundhog Day-stijl telkens een veldslag tegen aliens overdoen – totdat hij niet langer sneuvelt. Naast Mission Impossible leek Cruise alleen nog winstgevend in goedkope actiefilms, zoals zijn Jack Reacher-reeks.

Ondanks de actie en een intelligent script werd Edge of Tomorrow een flop. Zes verklaringen.

Edge of Tommorow is te zien op HBO Max

10Top Gun: Maverick(2022)

Of zat er nog wat in de tank? Top Gun: Maverick was een zogeheten ‘legacy sequel’: een verhulde remake van Top Gun met een mix van oude en nieuwe acteurs. Als piloot op leeftijd overtrof Tom Cruise met een mondiale recette van bijna 1,5 miljard dollar de wildste verwachtingen en trok de door corona gehavende bioscoopsector eigenhandig uit het slop. Cruise de redder: zo ziet hij dat graag.

Lees de NRC-recensie uit 2022: ‘Top Gun 2’: meer dan reclame voor het Pentagon

Top Gun: Maverick is te zien op Sky Showtime