‘Sporten is gezond, maar mijn vraag is: kun je ook te veel sporten?’

Het was een opmerkelijke studie, in januari in het wetenschappelijk tijdschrift Circulation. Hoe intensiever mannen van middelbare leeftijd sporten, hoe sneller de bloedvaten van hun hartspier verkalken. Aderverkalking is geen goede zaak, dat weten we allemaal: het verschijnsel is sterk gerelateerd aan hartinfarcten en beroertes. Hoe slechter de toestand van je vaten, hoe eerder je gemiddeld doodgaat. Maar was sporten niet juist gezónd? Leefden sporters niet juist lánger? Moeten we dan allemaal maar minder intensief sporten?

Dat zijn de vragen waar Vincent Aengevaeren, cardioloog-in-opleiding bij het Nijmeegse Radboudumc, zich al jarenlang mee bezighoudt. „Tijdens mijn geneeskundestudie vond ik cardiologie al heel interessant”, vertelt hij. „En in die tijd sportte ik zelf ook veel: hardlopen, schaatsen, wielrennen, fitness, tennis. Toen raakte ik gefascineerd door de gunstige effecten van sport op de gezondheid.”

Aengevaeren deed promotieonderzoek naar mogelijke negatieve effecten van sport op het hart. „Vroeger dacht iedereen dat marathonlopers perfect gezonde vaten zouden hebben”, vertelt hij. „Later werd duidelijk dat zij wel degelijk kransslagaderverkalking kunnen hebben.”

Verstopping kan een hartinfarct veroorzaken

Aderverkalking, beter gezegd slagaderverkalking en nog officiëler atherosclerose, kan ontstaan in allerlei bloedvaten. Cardiologen kijken voornamelijk naar de kransslagaders: de vaten die de hartspier zélf van bloed voorzien. Het is gevaarlijk als die sterk vernauwd of zelfs verstopt raken. Het hart kan door zuurstofgebrek slechter gaan kloppen, met hartfalen als gevolg. Verstopping kan een hartinfarct veroorzaken, en een losschietend propje kan elders tot een infarct leiden.

„Sporten verlaagt het risico op al deze aandoeningen”, vertelt Aengevaeren. „Onder andere door verbetering van de vaatfunctie, de bloeddruk, de vetsamenstelling in het bloed en de suikerregulatie.” Maar toen ontdekten Duitse onderzoekers in 2008 dat marathonlopers juist méér kransslagaderverkalking hadden dan de algemene bevolking. „Daarna bleef het lang stil. Maar ik vond het superinteressant. Dát wilde ik onderzoeken: wat de relatie is tussen gezondheid en de mate van sporten. Of je ook te veel kan sporten.”

Over mannen zijn meer gegevens beschikbaar

Waarom onderzoekt hij dit eigenlijk speciaal bij mannen? „Kransslagaderverkalking komt bij mannen vaker voor dan bij vrouwen”, antwoordt Aengevaeren. „Bij plotselinge hartdood tijdens het sporten gaat het zelfs in 92 procent van de gevallen om een man. Waarom dat zo is, is nog niet helemaal duidelijk. Maar in elk geval zijn er daardoor over mannen veel meer data beschikbaar.”

De recente studie in Circulation volgde zo’n zes jaar lang bijna 300 sportende mannen, gemiddeld van hun 54ste tot hun 60ste levensjaar. „Twee maten zijn van belang”, vertelt de onderzoeker, „namelijk hoe veel en hoe intensief de mensen sporten.” Voor die laatste maat kijken onderzoekers hoeveel energie die inspanning per uur kost, in vergelijking met ons metabolisme in rust. Wie stevig hardloopt, verbruikt bijvoorbeeld bijna twaalf keer zoveel energie als iemand in rust. De mannen in de studie van Aengevaeren sportten gemiddeld per week het equivalent van zo’n vier uur stevig hardlopen.

„We zagen twee opvallende dingen”, vertelt de cardioloog-in-opleiding. „Hoe intensiever de mannen sportten, hoe meer hun kransslagaderverkalking in die zes jaar toenam – en ook hoe vaker we zagen dat hun plaques verkalkt waren.” Plaques zijn verdikkingen in de vaatwand waarin zich ontstekingscellen, cholesterol en ook kalk hebben opgehoopt. Dit alles is wat we in de volksmond aderverkalking noemen – een normaal verouderingsproces van de vaatwand, dat sterk samenhangt met hoe gezond je leeft.

Scherpe pieken in adrenaline, hartslag en bloeddruk

Waarom de plaques meer verkalken bij intensief sporten, weet Aengevaeren niet. „Misschien heeft het te maken met de scherpe pieken in adrenaline, hartslag en bloeddruk, waardoor de vaatwanden meer te verduren krijgen”, speculeert hij. „Misschien is hun magnesiumhuishouding anders – en magnesium heeft invloed op verkalking in de vaten. Of misschien krijg je bij zeer intensief sporten andere bloeddoorstromingsprofielen. Dat zou ik allemaal wel willen uitzoeken.”

De hamvraag is natuurlijk: lopen deze mannen dan ook echt meer risico op hartaanvallen en beroertes? „Dat weten we nog niet goed, omdat de langetermijneffecten nooit goed zijn onderzocht”, aldus Aengevaeren. „Ja, we weten dat kransslagaderverkalking sterk is gerelateerd aan cardiovasculaire schade. Maar tegelijkertijd weten we dat hoe meer je sport, hoe langer je leeft. Misschien zijn er wel ándere effecten van sporten die de negatieve effecten op het hart compenseren.”

Bijvoorbeeld dat de kransslagaders bij fanatieke sporters wijder zijn en beter functioneren. Dat de extra verkalking hun plaques juist steviger maakt, waardoor ze minder snel scheuren. Of dat er een andere, onbekende factor is die deze mannen gemiddeld gezonder maakt. „We weten het niet goed”, zegt Aengevaeren. „Ik vind het super-intrigerend.”

Tot die tijd wil hij dus ook geen stellige sportadviezen geven. Behalve dan dit: „Wel sporten is beter dan niet sporten – dat geldt voor vrijwel iedereen. En het is belangrijk dat je sport op de manier die je het leukst vindt. Dan is de kans het grootst dat je het volhoudt.”