Al dagen is een pikante vastgoeddeal het gesprek van de dag in de Servische hoofdstad Belgrado. Op vrijdag bevestigde Donald Trumps schoonzoon Jared Kushner dat hij de ‘Generalštab’ — het voormalige hoofdkwartier van het Joegoslavische Ministerie van Defensie, dat in 1999 door NAVO-bombardementen werd getroffen — wil vervangen door nieuwbouw.
De Generalštab, een ruïne van vijftigduizend vierkante meter, is waardevol vanwege de centrale locatie: tussen overheidsgebouwen en buitenlandse ambassades, aan weerszijden van de drukbezochte Nemanjinastraat in het centrum van Belgrado. En het is beschikbaar. Sinds het regeringsgebouw 25 jaar geleden deels werd verwoest, staat het leeg.
Kushner wil 500 miljoen dollar (460 miljoen euro) steken in een grootschalige verbouwing. Op de plek van de Generalštab, die in 2005 de status van historisch erfgoed kreeg, wil de ondernemer een vijfsterrenhotel en vijftienhonderd luxeappartementen bouwen. Volgens The New York Times en bronnen in Belgrado heeft de Servische staat een huur van 0 euro voor 99 jaar toegekend, in ruil voor 22 procent van de toekomstige winst.
Hoewel er geen openbare aanbesteding is geweest, duiden alle signalen erop dat de deal al rond is. Goran Vesic, de minister van Bouw, Transport en Infrastructuur, ondertekende een memorandum van overeenstemming met Kushners bedrijf Affinity Partners, geregistreerd in Delaware, zeggen oppositiepartijen. Kushner publiceerde op zaterdag al visualisaties van de projecten aan de Albanese kust en het centrum van Belgrado op X.
De controversiële vastgoeddeal zou zijn gesloten met hulp van Trumps voormalige ‘speciale gezant voor de dialoog’ tussen Servië en Kosovo, Richard Grenell. Met diens hulp kocht Kushner ook land op het Albanese schiereiland Zvërnec, bij de badplaats Vlorë, waar hij honderden villa’s en hotels wil bouwen. Volgens The New York Times heeft Kushners schoonvader Donald Trump de Generalštab al langer op het oog.
Josip Tito
Voor velen in Servië steekt de vastgoeddeal. Tijdens de hoogtijdagen van het Joegoslavische bewind van veldmaarschalk Josip Tito marcheerden hier tienduizenden soldaten door het militaire hoofdkwartier. De Generalštab wordt ook gezien als een symbool van hun lijden tijdens de door Amerikaanse troepen aangestuurde NAVO-bombardementen.
„Het herinnert de burgers van Servië aan de NAVO-bombardementen waarbij onschuldige burgers werden gedood”, zegt advocaat en oppositieleider Danijela Nestorovic van de Groenlinkse oppositiepartij Ecological Uprising. Het was haar partij die de plannen voor Kushners geheime deal ontving van een klokkenluider bij het ministerie van Defensie.
Het 78 dagen durende NAVO-bombardement had tot doel etnisch gemotiveerd geweld van de toenmalige Joegoslavische president Slobodan Miloševic tegen de etnische Albanezen in Kosovo te stoppen. NAVO-vliegtuigen bombardeerden militaire en civiele doelen in het hele land en honderden mensen stierven, volgens Human Rights Watch.
„Op zo’n plek kan je geen wangedrocht bouwen. Dat is schandalig”, zegt Dragan Jonic, een parlementariër van Nestorovic’ partij, die de situatie vergelijkt met een ondernemer uit het Midden-Oosten die een luxehotel wil bouwen op een gebombardeerd Pentagon. „Het doet ons nog meer denken aan NAVO-agressie.”
Regeringsvertegenwoordigers vinden de argumenten van de oppositie „onnodig controversieel”. Maandag zei de Servische president Aleksander Vucic tegen The New York Times dat er geen sprake is van een politieke gunst aan Trump en dat er een herdenkingscentrum voor oorlogsslachtoffers in het luxecomplex zal komen. Tijdens periodes van binnenlandse politieke onrust en tijdens debatten over de Ohrid-deal rond Kosovo, waarover door de Europese Unie wordt onderhandeld, wakkert Vucic graag het anti-NAVO- en anti-VS-sentiment aan onder de bevolking door naar de NAVO-bombardementen te verwijzen.
Bloeiende vastgoedmarkt
Het culturele erfgoed moet dringend gerenoveerd worden en de overheid kan de enorme kosten voor de sloop en renovatie niet financieren, zeggen voorstanders van de deal.
Maar steeds meer oude gebouwen maken plaats voor nieuwe op de bloeiende vastgoedmarkt in Belgrado. Kritiek komt daarom ook uit een andere hoek. „De sloop voor commerciële bouw is onaanvaardbaar”, schrijft architectenvereniging ZAD, die pleit voor het gebouw als „belangrijk modernistisch erfgoed”.
De Generalštab werd in 1955-65 ontworpen door een van de bekendste Joegoslavische architecten, Nikola Dobrovic (1897-1967). Sinds de Tweede Wereldoorlog werkte hij als directeur van het Departement van Architectuur van Joegoslavië. Dobrovic ontwierp ook het modernistische Grand Hotel Lopud en het Student Union Hostel in Kroatië. Maar op het Servische grondgebied maakte de architect slechts één gebouw – de Generalštab.
Dobrovic’ inspiratie voor het karakteristieke gebouw met de trapsgewijze voorgevels was de Sutjeska-kloof in Bosnië en Herzegovina, het decor voor een veldslag uit de Tweede Wereldoorlog tussen Joegoslavische partizanen en Duitse en Italiaanse fascisten.
Volgens kenners gaat het om bijzondere kunst: „De expressieve vormen, ligging, en imposante aanwezigheid van het complex, gelegen op het drukste kruispunt van de stad, maakten het tot een van de meest prominente architectonische monumenten van Belgrado”, schrijft architectuurplatform Architectuul.
