Volgens Safae el Khannoussi heerst er een wereldbeeld waarin mensen in de marges van de samenleving geen volmaakt karakter kunnen zijn. “Dat leidt tot een gebrek aan inzicht in wie deze mensen zijn en wat hun geschiedenis is.” Ze onderzoekt wie zij mogen zijn buiten de rol die het systeem hen toeschrijft. “Deze mensen zijn geen bijfiguur of zielig slachtoffer.” De marge is naar haar zeggen fascinerend. “Daar leven de mensen die vervolgd zijn in het ene politieke systeem en onderdrukt in het volgende. Zij zijn het bewijs dat het systeem faalt. Dat het ongelijkheid legitimeert.” In haar prijswinnende debuutroman Oroppa geeft ze een stem aan hun vergeten en uitgewiste verhalen.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar [email protected].
Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft het Donald Trump makkelijker gemaakt om per decreet te regeren. Het conservatieve Hof oordeelde vrijdag dat vonnissen van lagere rechters, die in verschillende staten hebben vastgesteld dat Trumps decreet om het geboorterecht op staatsburgerschap af te schaffen ongrondwettelijk is, niet kunnen worden gebruikt als landelijke blokkade voor dat decreet. Zogeheten universal injunctions zijn tot nu toe effectief ingezet om Trumps controversiële beleid af te remmen.
Trump vierde het arrest met een persconferentie in het Witte Huis, waar hij het een „monumentale overwinning” noemde. Dankzij het Hof zullen ook rechterlijke uitspraken over ander beleid niet langer zomaar landelijke repercussies hebben, maar alleen gelden voor de individuen of groepen die zelf een zaak hebben aangespannen. Zeker voor – al dan niet legale – migranten is dat vaak onmogelijk. Wel kan een decreet per staat worden tegengehouden, als de staat zelf partij is in een rechtszaak, maar dat zou chaotische consequenties kunnen hebben. „Ons land moet erg trots zijn op het Hooggerechtshof vandaag”, aldus Trump.
Het arrest betekent niet dat het geboorterecht ook geschrapt is. De hoogste rechters deden vrijdag geen uitspraak over de rechtmatigheid van het decreet zelf.
Automatisch staatsburger
In het veertiende amendement van de Amerikaanse grondwet is vastgelegd dat kinderen die in de Verenigde Staten geboren worden automatisch staatsburger zijn. In 1898 oordeelde het Hof dat dit recht vrijwel universeel is, alleen kinderen van buitenlandse diplomaten vallen er buiten. In een decreet dat Trump tekende op zijn eerste dag terug aan de macht, schrapte hij dit recht voor kinderen van illegale immigranten en mensen op tijdelijke visa, zoals studenten. Volgens verschillende inschattingen zou dit zo’n 200.000 baby’s per jaar kunnen raken. Trump heeft niet de benodigde ruime steun van het Congres en de vijftig staten voor een grondwetswijziging.
Het gerechtshof stemde in met een meerderheid van zes tegen drie stemmen, verdeeld langs ideologische lijnen. Hoge rechter Amy Coney Barrett schreef het arrest namens de meerderheid van zes conservatieve rechters. Volgens haar „oefenen rechtbanken geen algemeen toezicht uit op de uitvoerende macht; ze beslechten zaken en geschillen in overeenstemming met de bevoegdheid die het Congres hun heeft gegeven. Wanneer een rechtbank tot de conclusie komt dat de uitvoerende macht onrechtmatig heeft gehandeld, is het antwoord niet dat de rechtbank ook haar bevoegdheden moet overschrijden.”
‘Parodie op de rechtsstaat’
Rechter Sonia Sotomayor, een van de drie progressieve rechters bij het Hof, noemt het besluit van de meerderheid „een parodie op de rechtsstaat”. „Geen enkel recht is veilig in het nieuwe rechtsstelsel dat het Hof creëert.”
Er is al langer kritiek, niet alleen van rechts, op de verregaande landelijke gevolgen van uitspraken van lokale rechters. De universal injunctions nodigen uit tot juridisch ‘shoppen’. Activisten en advocaten kunnen hun zaak aanspannen in een district waar ze mogelijk op meer sympathie kunnen rekenen. Rechters in de VS worden politiek benoemd en geselecteerd op hun Republikeinse of Democratische affiniteit. De uitspraak van een enkele lokale rechter kan nieuw landelijk beleid langdurig blokkeren, ook als rechters elders dit beleid goedkeuren.
Met dit arrest kan, in ieder geval tijdelijk, de situatie ontstaan dat het geboorterecht in sommige staten nog wel geldt, en in andere staten niet. In Democratisch geleide staten waar het lokale bestuur het decreet met succes heeft aangevochten, behouden alle kinderen hun staatsburgerschap, in de 28 Republikeins geleide staten waar het decreet geaccepteerd is, verliezen zij dat. Het terugschroeven van de blokkades zal over dertig dagen in werking treden, besloot het Hof.
Collectieve zaken
Tegenstanders van Trumps decreet zullen die tijd gebruiken om te proberen met collectieve zaken alsnog landelijk geldende uitspraken af te dwingen. In zogenoemde class action zaken vragen meerdere eisers tegelijk specifiek om een oordeel dat niet alleen hen betreft, maar iedereen in vergelijkbare omstandigheden. Die deur heeft het Hof opengelaten. Net als de mogelijkheid dat zaken die door (Democratische) staten zijn aangespannen landelijk kunnen worden uitgelegd.
Lees ook
Op de barrage van decreten van Trump volgen evenzoveel rechtszaken
Het is niet de eerste keer dat dit Hooggerechtshof de presidentiële macht uitbreidt. Een jaar geleden besloot het Hof de presidentiële immuniteit voor rechtsvervolging verregaand uit te breiden. In haar volgende termijn zal het Hof waarschijnlijk het geboorterechtdecreet zelf toetsen.
Vandaag loop ik op blootvoetschoenen. Dat zijn hele dure schoenen die doen alsof ze er niet zijn. Een soort hoesjes van leer, met een zool zonder hak maar bij de neus juist extra ruimte, zodat je tenen vrijuit kunnen wriemelen. Ze bevrijden je voeten van dat knellende concept genaamd ‘schoen’, luidt de belofte. Je zult lopen met een veerkrachtiger tred, meer contact maken met moeder aarde.
Schoenen kortom waar je makkelijk grappen over kunt maken. Maar je moet op tijd weten te stoppen, voor je het weet mis je de paradigma-verschuiving. De klomp is ook uitgestorven, dat lot kan de sneaker ook beschoren zijn.
Vorig jaar al constateerde de Britse krant The Guardian dat de barefootshoes niet meer te stuiten zijn. De krant wist ook waarom: „Het is geen geheim dat we een periode van grote turbulentie doormaken – ecologisch, economisch, sociaal – en hoe dichter we bij de grond zijn, hoe veiliger en meer in harmonie met onze omgeving we ons voelen.”
Inderdaad brengen mijn hakloze schoenen me dichter bij de grond: een paar centimeter. Voor een klein mensje als ik voelt dat als een groot offer aan Gaia. Maar het moest, ik had mijn blootvoetschoeisel van een vriend cadeau gekregen, een bekeerling die zelf al zo’n twintig paar in de kast had. Je hebt een beweging van mensen die zich willen bevrijden van schoenen. Zoals mensen zich terecht keren tegen knellende bh’s of knellende woorden als ‘mannetje’ of ‘vrouwtje’.
De fabrikant van mijn schoenen maakte een filmpje getiteld Shoespiracy. We worden misleid door de Nikes en Adidassen van de wereld, is het verhaal. De menselijke voet is van nature een prima stapper, daar moet je helemaal niets meer aan toevoegen. Alleen dat laagje rubber, want de moderne wereld is nu eenmaal geasfalteerd en er ligt soms glas. Kortom, aldus de slogan: ‘Beweeg op de manier zoals de natuur het bedoeld heeft’.
De natuur bedoelt geloof ik helemaal niets (laat staan dat die bedoelingen per se goed zijn), maar ik wilde best mijn voeten eens verwilderen. Uit nieuwsgierigheid trok ik de wondersloffen aan, tot mijn eigen verbazing liep ik er drie dagen achter elkaar op. Ze hielpen me enorm – niet alleen bij het lopen.
Deze lichtvoetige stappers hielpen me een knoop te ontwarren waarin ik al een poos zat verstrikt. Waar trouwens de halve wereld in vastloopt. Namelijk de kwestie of we de natuur meer moeten controleren of juist meer laten verwilderen.
Ik wilde de zaak eens en voor altijd te beslechten. Ik had een stapel boeken over rivieren mijn hokje ingesleept. Aan rivieren kun je zo mooi zien wat er gebeurt als je ze vrijlaat of juist inkapselt. Zo heb je een beweging die ijvert voor het verwijderen van dammen en dijken en waterkeringen, bevrijd de rivier van die knellende concepten! En je hebt mensen die zeggen: ben je helemaal besodemieterd, dan gaan we allemaal dood.
Foto Thomas Nondh Jansen
Rivieren ontketenen
Voor beide valt wat te zeggen, ik kwam er niet uit.
Iemand appte me bijvoorbeeld een prachtig citaat uit het nieuwe boek Is a river alive? van de Britse schrijver Robert MacFarlane: „Steden groeien op de oevers van rivieren en vergeten langzaam hun ecologische, hydraulische oorsprong. Later bezwijken ze langzaam onder hun gewicht, tenzij datgene waaruit ze zijn ontstaan met kracht nieuw leven wordt ingeblazen: de rivier.”
De rivier ontketenen? Achter de dijk hoorde ik een 7 meter hoge watermassa grommen
En dan dacht ik: prachtig! Laten we de levende, bezielde rivieren ontketenen! Maar daarna keek ik uit het raam van mijn werkplek in de bocht van de rivier, naar de dertiende-eeuwse dijk. Daarachter hoorde ik een 7 meter hoge watermassa grommen.
„We behandelen het water zoals we een vreemdeling behandelen. Beiden willen we op afstand houden”, aldus Mikki Stelder, ‘antidisciplinair’ onderzoeker aan de UvA, in tijdschrift De Gids. Ja, verrek! Maar daarna: hoe stel je dat dan voor, moeten we het water weer verwelkomen als een vriend? Amsterdam weer moeras, de UvA weg?
Zo ging het heen en weer in mijn hoofd. Ik werd het zat, wilde een conclusie forceren.
Een paar weken geleden schoof ik aan bij een leeskring over rivieren, georganiseerd door Maud van den Beuken en het kunstplatform TENT Rotterdam. We zaten letterlijk in een kring, en ook naast een rivier, op de kade van een voormalig haventerrein in Rotterdam. Weinig steden zijn zo toegetakeld door de menselijke drang tot controle – liefst 40 procent van de stad is industrie, berekende ik laatst – maar misschien juist daarom wemelt het hier van jonge mensen met geestverruimende ideeën over natuur. Er waren kunstenaars maar ook waterbouwkundigen; een enkeling op blootvoetschoenen.
De wind woei over de wateren, we hielden printjes vast uit het werk van Dilip Da Cunha, een invloedrijke Indiaas-Amerikaanse architect. De eerste keer toen ik bladerde in zijn boek The Invention of Rivers had mijn ziel een gelukssprongetje gemaakt: eindelijk iemand die écht nadacht over water. Om beurten lazen we hardop voor. „By presenting the river as a product of human intention rather than nature, I make room for worlds without it”, las iemand voor. En dan ging iemand weer verder: „In particular, I make room for rain, which the presence of the river has done much to malign and marginalize.”
Foto Thomas Nondh Jansen
Water is overal
Ik begreep niet alles, wel dit: Da Cunha stelde plompverloren dat rivieren niet bestaan, een verzinsel zijn van de westerse koloniale geest. Hij vond het hele idee van rivier een knellend concept dat werd opgedrongen aan een vloeibaar fenomeen dat zich niet liet bedijken. Mensen tekenen een lijn op een kaart, beweren dat de ene kant water is en de andere land, maar dat is helemaal niet zo. Water is overal. In mensen, in bakstenen. Je kon volgens hem beter spreken van een ubiquity, van nattig heid, een alomtegenwoordigheid van hemelwater in verschillende gradaties. „Een rivier is nat, een woestijn minder.”
Je kon er heel makkelijk grappen over maken, zoals vaker over heilige dingen.
Halverwege de lezing voelde ik het getij in mijn hoofd omslaan.
Ik was afgeleid geraakt, door de schoenen van de mensen, door de zeewind die schuimkopjes op de golven bracht, die aan de losse printjes trok. En ik was nerveus: terwijl anderen lazen bladerde ik stiekem vooruit naar mijn passage, om straks niet te struikelen over woorden als ubiquitous (alomtegenwoordig).
Was het niet raar, om pal naast de rivier te lezen over iemand die beweerde dat rivieren niet bestonden?
Bij de nabespreking probeerde ik grappen te maken. Bijvoorbeeld dat er een reden was dat wij onze stoelen op de kade hadden gezet en niet op de rivier. Of dat het zo mag wezen dat een mensenlichaam een klotsende waterzak is, maar dat geldt evengoed voor een komkommer.
Maar er waren ook serieuzere gedachten.
Logisch, dacht ik bijvoorbeeld, dat je in India, land van moessons, soms geen verschil zag tussen land en water. Maar hier? We bestónden dankzij dijken, dankzij drooglegging. Waren dijken koloniaal? Misschien, maar dan is de mens in het algemeen een kolonisator. Niet de westerse variant. China legde in de zestiende eeuw letterlijk duizenden kilometers lange rivierdijk aan, Mao wilde alle mussen doden. Stalin was gek op het temmen van rivieren. Saddam Hussein legde de wetlands van Mesopotamië droog.
Afijn, zo ging mijn bipolaire gepeins. Het maakte me gek. Zeker toen Da Cunha de volgende dag wraak kwam nemen voor mijn grappen.
Ik zat toen weer achter mijn bureau. Het was weken droog geweest. Het water in het slootje voor mijn raam zakte centimeters per dag, leek wel, er vielen potscherven, fietsbanden en bierflesjes droog van oude beschavingen. Jonge kikkertjes en stekelbaarsjes wriemelden in het laatste beetje water, reigers daalden neer als aasgieren. Zo stelde ik mijzelf een stervende rivier voor.
Stervende rivier, stervende beschaving. Ik dacht aan de Inca’s die in tijden van langdurige droogte peuters en kleuters aan de regengoden offerden; zoiets zou het Hoogheemraadschap Schieland waar mijn sloot onder viel niet gauw doen.
Moessons
Ik las intussen in The Invention of Rivers, om te snappen wat ik gisteren niet begreep. Moessons doorweekten de bladzijden. Tot er door het raam een echte spetter op de pagina viel. De wind was gaan blazen met koele, nevelige vlagen. De eerste grote druppels vielen, ze klopten het stof los van de grond, dat heerlijke aardse parfum kwam vrij (waar ze in India ook echt parfum van verkopen, las ik in Rain van de Amerikaanse journalist Cynthia Barnett).
Toen: de moesson. Alles gutste, kletterde, spetterde, tokkelde, nevelde, sijpelde, klaterde, druppelde, dampte, bruiste, petste, kletste en kolkte; alom klonk het gulzige slurpen van de aarde, overal vormden zich watervalletjes en stroompjes.
De lijnen tussen land en water verdwenen voor mijn ogen. De dijk werd uitgewist. De sloot zong, de kikkers jubelden, de wilg was een champagnefontein.
Ik stak mijn hoofd door het raam, draaide mijn lippen naar de hemel en proefde ook wat spetters. En ik gaf Dilip Da Cunha gelijk: rivieren bestaan niet, er is sprake van een ubiquity of wetness.
De regen stopte abrupt. Wat volgde waren waterstroompjes in mijn hoofd.
Waarom had de sloot drooggestaan? Ja, door gebrek aan regen. Maar het kwam evengoed door onze neiging om water van land te scheiden.
Nederland is gebouwd op een leeggepompt moeras. En als het dan een poosje niet regent en het gras verdort klagen wij die het water verjoegen over droogte? Moeras is een lelijk woord voor een prachtig wetland. Ons nationale symbool, de molen, is een machine om natuurgebieden op te drogen zodat er koeienpoten op kunnen staan. Je kon de Kinderdijk zien als een batterij gigantische draaiende föhns die een prachtig waterland verdroogd hadden. Molens zijn Unesco-erfgoed, maar evengoed machines van ecocide.
Het getij in mijn hoofd was dus weer omgeslagen.
Dikke plak rubber
Het bijzondere van barefootschoenen is dat ik er nauwelijks iets van merk dat ik ze al dagen draag. Ze voelen naturel. Je merkt pas iets zodra je weer normale schoenen aantrekt. Dan is het alsof je over een opblaasbed loopt. Alsof er iets gekomen is tussen jou en moeder aarde, dat is ook zo: een paar centimeter schuimplastic.
Dan denk je: het ‘normale’ is inderdaad krankzinnig. De mensenvoet is in de loop der millennia verfijnd tot een ideaal ledemaat vol dempers en veertjes en spiertjes en sensitieve zenuwbanen die elk zoutkristalletje zouden kunnen detecteren, met behendige tenen waarmee je een pen in de inkt zou kunnen dopen – en daar leggen we dan een dikke dooie dempende plak rubber onder. Omdat het mode is.
Dan de tweede ervaring. Als je wandelt, merk je weinig van de schoen, hooguit dat moeder aarde je lekker kietelt. Maar als je een sprintje trekt over stoeptegels of asfalt, dan bonkt je hak op de stenen, besef je hoe hard de wereld is. Je wilt stoeptegels losrukken, op zoek naar het zacht deinende drasland.
Volgends het knellende concept van een krantenartikel zou ik een conclusie moeten geven, maar of ik ‘om’ ben, weet ik nog niet. Je lichaam is je dichtstbijzijnde natuurgebied; blootvoetschoenen zijn een manier om dat gebied te rewilden, maar het is vooral mijn brein dat ontspoort.
Foto Thomas Nondh Jansen
Ik denk bijvoorbeeld aan Odysseus die zichzelf aan de mast vastbond zodat hij naar sirenen kon luisteren zonder door hun prachtige gezang verleid te worden in het water te springen en te verdrinken. Hij combineerde het beste van twee werelden. Veiligheid en schoonheid. Hij zei tegen zichzelf: why don’t you take them both!
Ik denk aan het pas verschenen boek In Praise of Floods van James C. Scott, een ode aan ongetemde rivieren, waarin nota bene de Nederlandse dijkenbouwers geprezen worden als pioniers van het rewilden van rivieren, met hun ‘room for the river’. En ik dacht aan het nieuwe boek van emeritus hoogleraar stedebouwkundig ontwerpen Han Meyer. In Steden op slik laat hij aan de hand van Venetië, New Orleans en Rotterdam zien hoe je de rivier zelfs in drukke havensteden de ruimte kunt geven en zo de stad kunt redden van overstromingen. Hoe? Door slim gebruik te maken van het geschenk der natuur: sediment. Natuurschoon én waterveiligheid: why don’t you take them both!
En ik denk aan het woord oxymoron: innerlijke tegenstrijdigheid. Zoals het woord blootvoetschoen. Blote voeten en schoeisel gaan niet samen – ha, toch wel. Mijn schoenen zijn een wandelende tegenstrijdigheid, het beste van twee werelden: ik voel Gaia kietelen maar blijf veilig voor de glasscherf.
We zijn denkende komkommers, klotsende vaten vol tegenstrijdigheden, vol stemmingswisselingen, meanderkronkels, eb en vloed. Zo heeft de natuur het gewoon bedoeld: je hoeft niet te kiezen!
„Met hoe meer we zijn, hoe veiliger we zijn.” Dat zegt Gergely Karácsony, de progressieve burgemeester van de Hongaarse hoofdstad Boedapest, over de Pride-demonstratie die zaterdag doorgaat in zijn stad.
Viktor Orbán, premier van EU-lidstaat Hongarije, heeft de Pride verboden. Wie deelneemt, riskeert een boete van 500 euro.
De burgemeester besluit zich niets van het verbod aan te trekken. Want: als je de mars verbiedt, werkt dat averechts en komen er massa’s mensen, redeneert hij. „Ik roep iedereen op om te komen”, zegt Karácsony.
Die oproep is internationaal massaal gehoord. Namens het Nederlandse kabinet loopt demissionair staatssecretaris Mariëlle Paul (VVD) mee. Ook de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema is aanwezig, evenals een Eurocommissaris en ruim zeventig Europarlementariërs.
Naast bestuurders en politici komen burgeractivisten uit meer dan dertig landen naar Boedapest, zo meldt de Hongaarse organisatie achter de Pride.
Wie zijn de andere Nederlanders die, ondanks de risico’s, zaterdag in Hongarije op de barricade staan? Waarom gaan ze, en hoe hebben zij zich voorbereid op de mogelijke risico’s?
NRC sprak enkele deelnemers die onderweg waren naar Boedapest.
Thomas Lamers (hij/hem, 35 jaar), dramaturg en theatermaker in Amsterdam
„Toen in 2021 de anti-homowet in Hongarije werd geïntroduceerd, en boeken, vlaggen of andere uitingen gerelateerd aan homoseksualiteit als ongewenste propaganda werden bestempeld, dacht ik: hoe kan ik als kunstenaar helpen? Toen heb ik met een collega een badge ontworpen met het logo van een radiator. Het Hongaarse woord voor homo, ‘meleg’, betekent ook ‘warm’.
„Het logo heb ik gedistribueerd als een soort undercover Pridevlag voor organisaties in Hongarije. Ik verwacht het logo tijdens de Pride wel een paar keer te zien. Nu ben ik ook in actie gekomen: ik heb geld opgehaald om de boetes van Hongaren te helpen betalen. De teller staat nu op 1.500 euro.
„Familie en vrienden hebben vaak tegen me gezegd: ‘Wees voorzichtig en laat je niet oppakken’. Ik heb het gevoel dat ik overgeïnformeerd ben over de risico’s, onder meer door de organisatie van de Pride zelf. Ik heb zonnebrand die niet op oliebasis is, want daar kan traangas goed aan hechten. Verder wordt aangeraden geen slippers of naaldhakken te dragen, want daarop kun je niet wegrennen. Het grootste gevaar zit in de twee geplande tegendemonstraties van neonazi’s die uit zijn op geweld. Die demonstraties zijn legaal en de Pride is illegaal. Dat breekt mijn hart.”
Hans Verhoeven (hij/hem, 60) ondernemer in Amsterdam
„Ik ben hier samen met een aantal mensen van Pride-Amsterdam. Maar niet alleen de regenboogcommunity is hier, ook lokale inwoners van Boedapest die daar geen onderdeel van zijn, ally’s ,sluiten zich bij ons aan.
„Om die reden ben ik ook hier met de Hongaren: We have your back, samen staan we sterker. Als je verandering wil in de maatschappij, dan moet je zorgen voor zichtbaarheid. Pride is bij uitstek een moment om dat te doen. De morele waarde waar de Europese Unie op gebouwd is, dreigt uit te hollen. Als we Orbán in de gelegenheid stellen bepaalde groepen, zoals de regenboog-community, uit te sluiten, dan staan we dat toe.
„Ik ben niet zo snel bang, maar we moeten wel rekening houden met geweld. Ik neem een EHBO-kit mee, een bodycamera en een veiligheidsbril. Dat is wel iets anders dan de Pride in Amsterdam, waar de voorbereiding is welk kek t-shirtje je aan zal trekken. Is dat een reden om weg te blijven uit Boedapest? Zeker niet. Wij laten ons niet wegjagen.”
Nuria Jansen (zij/haar, 31), maatschappelijk werker in Amsterdam
„Toen vorige week bekend werd dat de politie de Pride wil verbieden, wist ik direct dat ik wel moest gaan. De aanwezigheid van mensen uit andere landen is belangrijk: het laat zien dat we niet wegkijken.
„In Nederland neem ik vaker deel aan demonstraties, ook de strijd voor lhbtqi+-rechten. Maar dit wordt mijn eerste internationale Pride.
„Elke Pride toont aan hoe het in een land gesteld is met de vrijheid om jezelf te zijn. In Boedepest voel ik een grotere urgentie dan de Nederlandse Pride. In Boedapest voeren we een strijd tegen het steeds verder inperken van fundamentele rechten.
„Over de veiligheid maak ik me niet meer zorgen dan bij een demonstratie in Nederland, ook daar gebruiken de autoriteiten regelmatig geweld. Veel van de angst die wordt verspreid is bedoeld om mensen weg te houden, maar juist daarom is het zo belangrijk om te gaan. Hoe meer mensen er zijn, hoe veiliger.”
