Bij het woord ‘bevrijdingsdag’ denken wij in Europa nog steeds aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Maar de regering-Trump denkt daar sinds kort heel anders over. Aanstaande woensdag, 2 april, wordt in Washington nu aangekondigd als Liberation Day: de dag waarop de Amerikaanse president een grootschalig stelsel van invoerheffingen zal afkondigen. Amerika wordt dan ‘bevrijd’ van de oneerlijke praktijken van zijn handelspartners.
Hoge Amerikaanse invoerheffingen zijn slecht voor de economie. Banken, beleggers en denktanks zijn druk bezig scenario’s door te rekenen over de gevolgen ervan.
Tegelijk is Europa bezig met grootscheepse investeringen in defensie. En dát is weer goed voor de economie. Vooral in landen met een hoge werkloosheid, waar een grotere krijgsmacht voor welkome werkgelegenheid zorgt. En het is ook goed voor landen die in staat zijn zelf militair materieel te maken.
Maar overdrijven moeten we al die economische effecten niet, vinden veel economen. Zoals Bert Colijn, hoofdeconoom Nederland van ING, zegt: de nieuwsberichten zijn waarschijnlijk heftiger dan de gevolgen voor de Nederlandse economie.
Dat wil niet zeggen dat er geen effecten zijn. Eén ervan is de laatste tijd goed zichtbaar op de financiële markten. De rente op staatsleningen is gestopt met dalen, en stijgt zelfs weer. Beleggers zijn bang voor de hogere inflatie die extra defensiebestedingen en invoerheffingen met zich mee kunnen brengen. Ze zijn vooral ook beducht voor de grotere begrotingstekorten die landen oplopen als zij meer aan de krijgsmacht besteden. Dat leidt tot hogere staatsschulden. En beleggers willen dat er tegenover het hogere risico van die groeiende schulden een hogere rente staat.
Hoe nerveus beleggers zijn, viel prachtig te zien op 4 maart van dit jaar. Die dag kondigde Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, eerst een grootscheeps plan aan voor de financiering van de Europese defensie. En die avond zei de aanstaande Duitse bondskanslier Friedrich Merz dat Duitsland zijn begrotingstekort mag opvoeren als het om uitgaven voor defensie gaat. En er wordt een Duits fonds van liefst 500 miljard euro opgericht voor infrastructuur, defensie en ander achterstallig onderhoud waar Duitsland nogal onder gebukt gaat.
Beleggers schrokken: de rente op Duitse staatsleningen schoot ongekend snel omhoog. Dat kun je hier zien:
Een hogere rente betekent dat je als land meer betaalt, telkens als je nieuwe staatsleningen aangaat. En dat raakt niet alleen Duitsland. De rentes van andere eurolanden zijn, zoals je ziet, altijd wat hoger dan die van het degelijke Duitsland met zijn ijzeren reputatie. En dus ging, in navolging van de Duitse rente, de rente voor Italië, Frankrijk en de rest van de eurolanden mee omhoog.
Dat leidt bij alle landen van de eurozone tot hogere rentebetalingen op de staatsschuld. Dat kost dus extra geld, boven op het extra geld dat aan defensie wordt uitgegeven. Voor je het weet, krijg je dan een spiraal omhoog: meer uitgaven leiden tot een hogere rente, die leidt tot nog meer uitgaven, enzovoort.
Wat te doen? Het lijkt een kwestie van tijd voor de ogen zich richten op Frankfurt, zetel van de Europese Centrale Bank (ECB). Die kocht, toen economie en inflatie niet vooruit te branden waren, grootschalig staatsleningen op om zo de rente te drukken en meer geld in omloop te brengen.
Toen daarna de coronacrisis leidde tot fors hogere begrotingstekorten bij de eurolanden, kocht de ECB nog méér staatsleningen op. De balans van de ECB, waarop al deze leningen terechtkwamen, groeide tot reusachtige proporties. Op het hoogtepunt stond meer dan een derde van de totale staatsschuld van de eurolanden op de balans van de centrale bank:
Die grote berg staatsleningen op de balans krimpt al een tijdje. De ECB koopt geen nieuwe leningen op, en vervangt leningen waarvan de looptijd afloopt niet door nieuwe. Maar is ReArm Europe, de Europese herbewapening, óók niet een crisissituatie zoals de pandemie dat was? En zou de ECB niet al die nieuwe schuld kunnen opkopen die daarvoor wordt gemaakt?
Dat plan klinkt vergaand: een centrale bank die de herbewaping voorschiet? Het idee komt, voor zover te achterhalen is, van OMFIF. Dat is een relatief jonge denktank (sinds 2010), die zich vooral over centrale banken en overheidsfinanciën buigt. De leden zijn geen lichtgewichten: zo was de Amerikaanse voorzitter, Mark Sobel, afgevaardigde voor de VS bij het Internationaal Monetair Fonds. OMFIF wijst erop dat ECB-voorzitter Lagarde in een recente toespraak een punt maakte van de bereidheid van de ECB ‘stabiliserend’ op te treden. Dat kan nodig zijn als beleggers de overheidsfinanciën van Europese landen niet meer vertrouwen en de rente zeer ver opdrijven.
De ECB die de staatsleningen gaat opkopen die nodig zijn om de Europese defensie te financieren? Je kunt het een waanzinnig plan noemen. Maar het zijn dan ook waanzinnige tijden.
Om toch met een vrolijke noot te eindigen: hier een grafiek die de renaissance van de Europese defensie-industrie onderstreept. Een sector die het op de beurs nu eens beter doet dan de Amerikaanse. Véél beter.
