Russische journalisten in rouw na overlijden van Derk Sauer. ‘Hij bevrijdde Russische lezers en journalisten’

Het overlijden van Derk Sauer (1952 – 2025) donderdag aan de gevolgen van een zeilongeluk, heeft Russische onafhankelijke journalisten in diepe rouw gedompeld. Wie de afgelopen dagen de naam „Derk” in cyrillische letters op sociale media zocht, vond een stortvloed aan mijmeringen en lofzangen. Zijn plotselinge overlijden laat velen erbij stilstaan wat hij voor de journalistiek in het land heeft betekend.

Bij de media die Sauer sinds de val van de Sovjet-Unie oprichtte, zijn generaties Russische journalisten opgeleid. Zij leerden onafhankelijke journalistiek bedrijven, buiten de media om die door oligarchen waren gekocht. Na The Moscow Times, gericht op in Rusland verblijvende buitenlanders, begon die revolutie met de krant Vedomosti in 1999. Met de slogan: „Deze krant is te koop voor oligarchen – in de kiosk”.

„Hij bracht zijn directe manier van zakendoen naar Russische media, waar het er vrij byzantijns aan toe ging en nog steeds gaat. Hij bevrijdde mensen, journalisten en lezers tegelijk”, zegt Leonid Bershidsky via WhatsApp. Hij was nog geen dertig toen hij de eerste hoofdredacteur werd van Vedomosti.

Jonge, gedreven mensen aannemen, dat was één van Sauers manieren om uit het circuit van ex-KGB’ers en communisten te komen dat de Russische journalistiek lang had bepaald.

‘Net als tsaar Peter’

„Derk was heel direct, een beetje bruusk. Liet een no-nonsense indruk achter. Het beviel me meteen”, zegt Bershidsky. Hij plaatst Sauers werk in een lange geschiedenis: „Tsaar Peter de Grote ging naar Nederland om te leren”, zegt Bershidsky. „Derk deed een Peter-ding.” Vedomosti betekent zoveel als „berichten” of „nieuws”. „Het was de naam van de eerste Russische krant die werd opgericht door Peter de Grote. De naam was een beetje een knipoog – we hebben hem dat nooit verteld.”

Sauer hield zich niet bezig met dergelijke finesses, die liet hij aan de Russen zelf over. Hij was degene die twee Engelstalige concurrenten, The Financial Times en The Wall Street Journal zover kreeg dat ze ieder vijf miljoen dollar neerlegden om samen de nieuwe krant te beginnen. „Derk verkocht de eerste advertenties”, zegt Bershidsky.

Leonid Bershidsky bekleedde zijn nieuwe functie pas twee weken toen Sauer al zei hem te zullen ontslaan. „Nadat ik hem vertelde dat zijn budget slechts ruimte bood voor dertien medewerkers en dat ik daarmee geen twaalf pagina’s kon vullen”, vertelt Leonid Bershidsky. „Je moest niet tegen Derk zeggen dat iets niet kon.”

Maar Bershidsky vertrok niet en Sauer kwam er niet op terug. „Hij gaf tweede en derde kansen. Hij nam risico’s, maar dat deed hij rustig en hij accepteerde mislukking als iets dat bij het leven hoort.”

Vedomosti werd een sensatie. Journalistieke mores en waarden als onafhankelijkheid en verificatie werden voor veel Russische journalisten een ijkpunt. Na een jaar draaide de krant quitte.

Alfa-vrouwen

Als 22-jarige stapte Jelizaveta Osetinskaja, huidig hoofdredacteur en oprichter van de onafhankelijke nieuwssite The Bell, binnen bij Vedomosti, in november 1999. „Ik zag Sauer voor het eerst gewoon op de redactie. De eigenaar van de krant waar ik daarvoor werkte was een oligarch. Het zou een big deal zijn geweest als die op de redactie was gekomen.”

Er waren wel andere onafhankelijke media actief in Rusland, maar Sauer maakte van zulke journalistiek de kern van een sterk businessmodel in Rusland. „Zo veel mensen danken hun carrières aan de kansen die Derk heeft gegeven. Hij had een fantastisch oog voor talent”, zegt Osetinskaja, telefonisch. In het Russische kapitalisme waren mannen heel dominant, „maar Rusland is een land van geweldige vrouwen. Derk zag dat en gaf ze vaak promotie; voor hem was het belangrijk als je een beetje alfa was en hard werkte.”

Osetinskaja werd in 2007 hoofdredacteur van Vedomosti, daarna bij Forbes, en volgde Sauer naar zijn volgende avontuur: de Russische invloedrijke mediagroep RBK, waar ze in 2014 eveneens hoofdredacteur werd. Het bleek een laatste uitspatting: de revolutie op het Maidanplein in Kyiv, de vlucht van de toenmalige president Janoekovitsj uit Oekraïne en de annexatie van de Krim markeerden een keerpunt voor de vrijheid van de Russische pers.

Zo veel mensen danken hun carrières aan de kansen die Derk hun heeft geboden

RBK ging daar lijnrecht tegenin. De ruim twee miljoen unieke bezoekers per dag maakte het journalistieke platform van RBK tot een strategisch en invloedrijk medium. De journalistiek was voor Sauers komst „compleet verziekt”, maar samen met hem introduceerde Osetinskaja een heel nieuw team „lastige mensen” om de journalistiek te verbeteren en onderzoeksjournalistiek te herintroduceren. „Ik was dat avontuur nooit aangegaan als Derk niet aan het roer had gestaan. Hij had mijn volste vertrouwen.”

Zoom in

Er werden veel gesprekken gevoerd over hoe ze de toenemende druk konden weerstaan. „Het Kremlin wilde meer, meer en meer controle. Derk zei: Liza, je moet ze helemaal dood charmeren. Dat werkte, tot dat het niet meer werkte. Niets werkte meer. Het Kremlin wilde totale controle. En dat begon bij de media.” Buitenlands media-eigenschap werd verboden. Sauer probeerde in de coulissen door te werken „als geheime baas”, zegt Osetinskaja. In 2016 eindigde het experiment. Na een publicatie door RBK over de Panama Papers, waarmee president Poetin mee in verband werd gebracht, werd ze ontslagen.

‘Ieder medium zou bezwijken’

Stap voor stap werd de vrije pers de nek om gedraaid. „De vrije media hebben het in Rusland niet overleefd”, zegt Michail Fisjman, presentator bij TV Rain. Dit onafhankelijke mediakanaal werd in 2022, vlak na de grootschalige invasie van Oekraïne van de Russische televisie en internet geweerd. Fisjman was live in de uitzending toen het gebeurde. Een dag later verliet hij het land. „Ieder medium zou bezwijken onder de druk. Maar we hebben het overleefd als gemeenschap.”

In Moskou werkte Fisjman nooit met Sauer, maar hij voelde zich wel onderdeel van de revolutie die Vedomosti teweeg heeft bracht. In 2017 werkte Fisjman bij The Moscow Times toen die werd teruggekocht door Sauer. Hij besloot terstond de papieren editie te schrappen en met een rompredactie door te gaan, waardoor Fisjman zijn baan kwijt was.

Maar in 2022, zoekend naar een nieuw thuis nadat hij in ballingschap was gegaan, kreeg hij ineens een telefoontje. „De eigenaar van TV Rain belde en vroeg wat ik ervan dacht om naar Amsterdam te verhuizen.” Sauer had geregeld dat de redacties van TV Rain en The Moscow Times naar Nederland konden.

Zoom in

Het was Sauers idee om van Amsterdam een veilige haven te maken voor Russische onafhankelijke journalisten in ballingschap, zegt Fisjman. „Hij had dit niet hoeven doen, hij had al een thuis in Nederland”, zegt Fisjman. „Maar hij deed het wel. Nu ben ik hier vanwege Derk. Mijn dochter van 7 spreekt Nederlands vanwege Derk.”

De projecten die hij naar Nederland haalde, lopen geen gevaar, laat zoon Pjotr Sauer weten. De media zijn „in een zeer gezonde staat achtergelaten en we hebben er alle vertrouwen in dat zij hun werk ook zonder hem kunnen voortzetten.”

In Nederland zag Fisjman Sauer vaak op de werkvloer. Zijn enthousiasme trof hem. „Het ging hem om het in leven houden van de onafhankelijke journalistiek. Hij heeft een institutionele invloed op de Russische journalistiek gehad. Dit was vergelijkbaar met wat hij in de jaren negentig heeft gedaan. Hij bood hulp toen dat het meest nodig was.”

Delen





Mail de redactie