‘Russische hackers trainen voor aanvallen op kritieke infrastructuur’

Posted on March 31, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Vulkan Files Een klokkenluider lekte duizenden documenten die een uniek inkijkje geven in Russische cyberoorlogsplannen. Ze tonen onder meer aan dat kritieke infrastructuur in het buitenland nadrukkelijk een doelwit is.

Wieland van Dijk

31 maart 2023 om 14:58

Leestijd 2 minuten

Dat in de Russische cyberoorlog tegen Oekraïne veel is mislukt” moet volgens een expert niet leiden tot onderschatting.

Foto Yuri Kochetov/EPA

Aanvallen op kritieke infrastructuur, beïnvloedingscampagnes op sociale media en binnenlandse massasurveillance. Een groot pakket gelekte documenten van een Moskous computerbeveiligingsbedrijf met nauwe banden met de inlichtingendiensten geeft zicht op de aard en schaal van Russische cyberoperaties.

Een consortium van elf nieuwsorganisaties, waaronder Der Spiegel, The Guardian en onderzoekscollectief Paper Trail Media, kreeg ruim vijfduizend pagina’s aan documenten in handen, afkomstig van het Russische IT-bedrijf Vulkan, gevestigd in een buitenwijk van Moskou. Die zouden gelekt door een klokkenluider die het oneens is met de Russische oorlog in Oekraïne. Vulkan presenteert zich als een normaal commercieel beveiligingsbedrijf, met klanten als de Russische Sberbank, de Russische spoorwegen en luchtvaartmaatschappij Aeroflot. Maar uit de gelekte informatie blijkt dat het bedrijf ook al jaren werkt voor de binnenlandse veiligheidsdienst FSB en de militaire en buitenlandse inlichtingendiensten GROe en SVB.

Vulkan ontwikkelde voor, of in samenwerking met die diensten verschillende softwareprogramma’s die gebruikt kunnen worden bij cyberaanvallen. Zo is er het project Scan-V, waarmee softwaresystemen van potentiële doelwitten geautomatiseerd onderzocht kunnen worden op zwakke plekken, die hackers toegang kunnen verlenen. Mogelijk is die tool gebouwd voor de beruchte militaire hackersgroep Sandworm, die onder meer verantwoordelijk wordt gehouden voor geruchtmakende cyberaanvallen op de Oekraïense stroomvoorziening in 2015 en Russische pogingen de Amerikaanse verkiezingen van 2016 te beïnvloeden.

Crystal-2V is bedoeld om cyberaanvallen te simuleren op kritieke infrastructuur, zoals spoorwegen, vliegvelden, en electriciteitsnetwerken

Verontrustend is ook het systeem Crystal-2V. Dat is trainingssoftware, bedoeld om cyberaanvallen te simuleren op kritieke infrastructuur, zoals spoorwegen, vliegvelden, electriciteitsnetwerken en havens. Onder de gelekte documenten troffen journalisten van de aangesloten media onder meer een kaart aan met doelwitten in de Verenigde Staten en details over de kerncentrale Mühleberg, bij de Zwitserse hoofdstad Bern.

Massasurveillance

Een derde systeem dat Vulkan hielp ontwikkelen, Amezit, is bedoeld om massasurveillance van internet mogelijk te maken in Rusland en gebieden onder Russische controle. De binnenlandse veiligheidsdienst FSB zou daarmee op massale schaal de online activiteiten van burgers kunnen volgen en censureren. Ook bevat het systeem een module waarmee binnenlandse desinformatiecampagnes kunnen worden uitgevoerd op sociale media. Het was al langer bekend dat Russische hackers zich internationaal van zulke tactieken bedienden, bijvoorbeeld bij de beruchte ‘trollenfabriek’ Internet Research Agency in Sint-Petersburg, opgericht door Wagner-topman Jevgeni Prigozjin.

Het is onduidelijk of de Russen Amezit ook in Oekraïne hebben ingezet, maar dat is wel mogelijk: het internetverkeer in bezette delen van de regio Cherson onder Russische controle werd omgeleid via de in 2014 door Rusland geannexeerde Krim.

Volgens de onderzoekers opereerde Vulkan tot de Russische invasie voor de buitenwereld als een normaal beveiligingsbedrijf. Medewerkers bezochten bijvoorbeeld internationale cyberveiligheidsconferenties, en er werken oud-medewerkers bij westerse bedrijven, waaronder Amazon en Siemens. Het Duitse bedrijf liet vrijdag aan persbureau Reuters weten een onderzoek in te stellen.

Voorjaarsoffensief

Volgens Dave Maasland, topman van de Nederlandse tak van beveiligingsbedrijf ESET, bieden de documenten een uniek kijkje achter de schermen van de Russische cyberstrategie. Die wierp in de oorlog in Oekraïne nog weinig vruchten af, onder meer doordat de Russen onvoldoende capaciteit bleken te hebben om een verwoestende cyberoorlog lang vol te houden. „Dit lek laat zien dat ze die capaciteit in rap tempo willen uitbreiden, bijvoorbeeld door te bouwen aan de mogelijkheid om geautomatiseerd doelwitten binnen te dringen.”

Lees ook Zelfs Rusland houdt grote cyberaanvallen maar eventjes vol

Dat in de Russische cyberoorlog tegen Oekraïne „heel veel is mislukt” moet volgens Maasland dan ook niet leiden tot onderschatting. De Russen zijn blijkens de documenten vol ambities. „Ze huren goede mensen in.”

De uitgelekte documenten bewijzen volgens Maasland dat Rusland „erop uit is om vitale infrastructuur aan te vallen”. De trainingstool bevat „gedetailleerde plannen om treinen te laten botsen of het luchtverkeer over te nemen.”

Eerder deze maand waarschuwde softwarebedrijf Microsoft voor een Russisch digitaal voorjaarsoffensief tegen Oekraïne en zijn bondgenoten. Volgens een rapport van het bedrijf zouden hackers in de afgelopen maanden hebben geprobeerd toegang te krijgen tot systemen van onder meer IT-bedrijven, financiële instellingen, media en humanitaire hulporganisaties in en buiten Oekraïne.

Manifestatie tegen Jodenhaat en antisemitisme in Amsterdam verliep rustig

admin
November 28, 2024
0

Bij het stadhuis in het centrum van Amsterdam hadden zich donderdagavond honderden betogers verzameld voor een demonstratie tegen antisemitisme. Het protest verliep rustig, al is er vanwege de eerdere onrust in Amsterdam veel politie op de been in de binnenstad. Enkele pro-Palestijnse tegendemonstranten werden vrijwel direct uit de menigte weggeleid.

Al eerder had de Amsterdamse driehoek (de burgemeester, het OM en de politie) een aangekondigde pro-Palestijnse tegendemonstratie op dezelfde plek verboden. Dat protest mocht wel plaatsvinden op het Museumplein, zei de gemeente.

Enkele actievoerders hebben desondanks toch pro-Palestijnse leuzen geroepen bij de manifestatie tegen Jodenhaat. De politie zei dat deze mensen naar het Museumplein moesten vertrekken of anders gearresteerd zouden worden. Voor zover bekend zijn er geen arrestaties verricht.

Bussen onder politiebegeleiding

De demonstratie tegen antisemitisme stond eigenlijk gepland op de Dam. Maar omdat daar veel winkelend publiek is vanwege de aanloop naar de feestdagen en 5 december, verplaatste de gemeente het protest naar het plein voor de Stopera.

Toen de manifestatie begon rond 19.00 uur kwam een deel van de betogers in bussen onder politiebegeleiding aan. De bussen vervoerden onder andere mensen uit de streng christelijke gemeenten Nijkerk, Urk en Staphorst, die de demonstratie wilden bijwonen. Veel mensen droegen de Israëlische vlag mee.

De demonstratie werd georganiseerd door onder meer Christenen voor Israël, het CIDI en Centraal Joods Overleg.

Met medewerking van Denise Retera.

Nationaal Archief twijfelt over digitaal beschikbaar maken van strafdossiers Tweede Wereldoorlog

admin
November 28, 2024
0

Miljoenen pagina’s zijn inmiddels gescand. Alles staat bij het Nationaal Archief klaar om vanaf begin volgend jaar de strafdossiers van zo’n 425.000 mensen, die na de Tweede Wereldoorlog verdacht werden van collaboratie met de Duitsers, online te zetten. Uiteindelijk moet dat het grootste digitaal doorzoekbare oorlogsarchief in Nederland worden. Maar ruim een maand voor de deadline twijfelt het Nationaal Archief of de privacyrechten van ‘foute Nederlanders’ die nog in leven zijn, voldoende beschermd worden. Daarbij is het vooral wachten op bevindingen van de Autoriteit Persoonsgegevens, die volgende week antwoord geeft op de vraag of digitale ontsluiting van al die strafdossiers juridisch door de beugel kan.

In een interne, tot afgelopen donderdag vertrouwelijke notitie van het Nationale Archief, werd al in 2023 gewaarschuwd voor de risico’s van schadeclaims en torenhoge boetes van de Autoriteit Persoonsgegevens, die kunnen oplopen tot 750.000 euro per overtreding. Aan de notitie werd verder geen ruchtbaarheid gegeven en werd ook niet besproken met de direct betrokken maatschappelijke organisaties. Wel werd er afgelopen augustus besloten om pas op de plaats te maken met volledige digitale ontsluiting.

Vanaf januari worden eerst de zwaarste gevallen digitaal gepubliceerd omdat die al publiek bekend zijn, zoals bijvoorbeeld de Drie van Breda. Vanaf juli 2025 zouden de andere strafdossiers moeten volgen, onder meer van mensen die na opsporingsonderzoek niet voor de rechter kwamen, of helemaal niet werden veroordeeld. Dat gaat om, naar schatting, 329.000 dossiers.

Strafbare feiten

Maar volgens die eigen notitie moet er veel meer gebeuren om de rechten van nog levende betrokkenen in die dossiers te beschermen, zeker als hun persoonsgegevens direct herleidbaar zijn tot strafbare feiten. Zo moet herleidbaar zijn wie digitaal naar informatie zoekt en mogen digitale persoonsgegevens niet via zoekmachines als Google te vinden zijn. En er moet een speciale tool komen die kwetsbare persoonsgegevens herkent en die kan anonimiseren. Er zijn passende waarborgen nodig „voor informatie die betrekking heeft op bijzondere of strafrechtelijke persoonsgegevens van mogelijk nog levende betrokkenen” luidt het letterlijke advies uit de notitie. Maar niet alle adviezen zijn opgevolgd.

Het is de vraag of de Autoriteit Persoonsgegevens, dat inmiddels wel over dat vertrouwelijke advies beschikt, volgende week genoegen neemt met de manier waarop nu wordt omgegaan met de privacyrechten van nog levende betrokkenen.

Het is een risicovolle onderneming

Charles Jeurgens
hoogleraar archiefwetenschap UvA

„Het is een risicovolle onderneming”, constateerde professor Charles Jeurgens, hoogleraar archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, afgelopen juni in een wel openbare externe risicoanalyse. Die was gemaakt op verzoek van het Nationaal Archief en de Werkgroep Herkenning, een platform van nabestaanden van ‘foute Nederlanders’.

Documenten uit het Nationaal Archief worden ingescand in de scanstraat.

Miljoenen documenten met informatie uit strafdossiers zijn ingescand bij het Nationaal Archief.

Foto’s: Dieuwertje Bravenboer

Ook Jeurgens concludeert dat er „het risico is dat de rechten en vrijheden van betrokkenen worden aangetast, met mogelijk reputatieschade”. En dat ook het Nationaal Archief als verwerkingsverantwoordelijke „het risico loopt dat hij op de vingers kan worden getikt door de Autoriteit Persoonsgegevens of geconfronteerd kan worden met rechtszaken”.

Tegelijkertijd zegt Jeurgens in een toelichting dat er geen jurisprudentie voorhanden is „waarmee te voorspellen is hoe rechters straks oordelen”. Europese regelgeving maakt het volgens Jeurgens mogelijk om privacywetgeving op te rekken als het om historische archieven met betrekking tot Holocaust en genocide gaat. Maar dan moet Nederland die Europese regelgeving wel implementeren in de Nederlandse wetgeving en dat is tot nu toe nog niet gebeurd.

Digitale ontsluiting van belang

Het Centraal Joods Overleg (CJO) heeft inmiddels opgeroepen om dat alsnog te doen bij de behandeling van de nieuwe Archiefwet, begin volgend jaar in de Tweede Kamer. Dat kan volgens het CJO op korte termijn „en dus met minimale vertraging”.

Dat zou niet alleen meer armslag bieden bij digitale beschikbaarheid van die strafdossiers na de oorlog, maar ook voor andere oorlogsarchieven die binnenkort openbaar worden, zoals die van het Rode Kruis.

Met name voor Joodse nabestaanden is digitale ontsluiting van die strafdossiers van belang omdat er nu alleen nog maar op naam van verdachten gezocht kan worden, niet op die van slachtoffers. „Dat is een grote belemmering om de geschiedenis van hun vermoorde familieleden te weten te komen”, aldus het CJO. „Complete openheid is het recht van overlevenden, nabestaanden en alle burgers om volledig te begrijpen wat er gebeurd is in de donkerste dagen van de Nederlandse geschiedenis.”

Na het debat met minister Bruins begint het gesprek over zijn begroting pas echt – zonder hem

admin
November 28, 2024
0

De oppositie in de Tweede Kamer vond het donderdagochtend een merkwaardige situatie. De minister van Onderwijs die in de grote debatzaal zijn bezuinigingen op onderwijs en wetenschap zou gaan verdedigen, terwijl achter de schermen nog volop over die bezuinigingen werd onderhandeld – door anderen. De fractievoorzitters van de coalitiepartijen hadden woensdag de hele dag gesprekken gevoerd met vier oppositiepartijen over alternatieven voor de bezuinigingen, de verwachting was dat ze daar donderdag mee verder zouden gaan. Kon het debat niet beter uitgesteld worden tot die onderhandelingen afgerond waren? Of anders naderhand nogmaals heropend worden?

Maar de coalitie wilde niet meegaan in die verzoeken. Er waren dinsdagavond in het eerste deel van het debat allerlei vragen gesteld aan de minister en die moest hij nu beantwoorden. De minister zelf zag ook geen probleem. Hij liet niet merken of hij het vervelend vond dat er achter zijn rug om onderhandeld werd. Ook was niet aan hem te zien of hij zich het verwijt aantrok van PVV, VVD en BBB dat in de wandelgangen rondging. De minister had volgens de coalitiepartners moeten zorgen dat zijn begroting voldoende draagvlak kreeg, zo viel daar te horen. Nu waren er binnen de oppositie twee blokken gevormd die beiden dreigden de begroting weg te stemmen als die half december in de Eerste Kamer zou worden behandeld.

Monsterverbond

En zo begon Eppo Bruins (NSC) bij het debat ogenschijnlijk onverstoorbaar aan zijn uiteenzetting waarom de bezuinigingen op onderwijs noodzakelijk zijn, en hoe hij die wil uitvoeren. Het kabinet kiest ervoor om te investeren in veiligheid, de bestaanszekerheid van mensen en het gezond houden van de overheidsfinanciën, zei hij, en daarom moet er bezuinigd worden op onderwijs. „Maar we moeten het ook in perspectief blijven zien. Er gaat nog steeds heel veel geld naar onderwijs en wetenschap.”

Dogukan Ergin (Denk) vroeg of de minister zich niet „onder curatele gesteld” voelde door de fractievoorzitters die aan het onderhandelen waren over „zijn” begroting. Bruins liet zich niet van de wijs brengen: „Ik vind het belangrijk om het parlementaire proces op een ordentelijke manier te doorlopen. En ik sta vandaag hier in de Tweede Kamer om onze OCW-begroting te verdedigen en om zoveel mogelijk fracties te overtuigen van de inzet van het kabinet. Hoe het in de Eerste Kamer gaat lopen, dat kan ik niet voorspellen.”

Langstudeerboete

Bruins ging niet dieper in op die voorstellen. De ergernis van de oppositie daarover werd nog versterkt doordat hij ook niet veel duidelijkheid kon geven over de manier waarop hij een van de meest omstreden bezuinigingsplannen wil uitvoeren: de verhoging van het collegegeld voor studenten die langer over hun studie doen dan daarvoor staat.

Volgens Bruins blijkt de invoering van deze ‘langstudeermaatregel’ (door tegenstanders omgedoopt tot ‘langstudeerboete’), die de schatkist jaarlijks bijna 300 miljoen euro moet besparen, ingewikkelder dan gedacht en kan die op zijn vroegst in het studiejaar 2028/29 ingaan. Maar in het hoofdlijnenakkoord is vanaf 2026 al een deel van deze bezuiniging ingeboekt.

Bruins zei dat hij daar niet onderuit kan. „Dus we zullen alternatieve bezuiniging moeten vinden op de OCW-begroting. Dat schoot D66 en GroenLinks-PvdA in het verkeerde keelgat, zij vonden dat „onbehoorlijk bestuur”, omdat het bij studenten en onderwijsinstellingen onzekerheid geeft over de toekomst.

Het debat leidde niet tot toenadering tussen coalitie en oppositie. Pogingen om tot een oplossing te komen vonden opnieuw plaats elders in het Kamergebouw. Eerst kwamen achter de schermen de fractievoorzitters van de coalitie bij elkaar, vervolgens de financieel woordvoerders. Aan het eind van de middag was ook het ‘monsterverbond’ aan tafel uitgenodigd.

De verwachting is dat de onderhandelingen de komende dagen zullen doorgaan. Mocht er voor de stemming over de begroting, die staat gepland op donderdag 5 december, een deal liggen, dan wil GroenLinks-PvdA het debat heropenen. De vraag is of de coalitie daar dan wel mee instemt.

Luister naar