Riskeert Zelensky de stabiliteit en de Europese toekomst van Oekraïne? En zo ja, waarom?

„Met één handtekening verraadde president Volodymyr Zelensky de Oekraïense democratie.” Die zware beschuldiging publiceerde een Oekraïens medium deze week. De daad leidde tot demonstraties in zeker vijf steden op dinsdagavond – het felste protest sinds het begin van de oorlog. Riskeert Zelensky de stabiliteit en de Europese toekomst van het land? En zo ja, waarom?

Hier gaat het om: dinsdag overdag werd het besluit om de belangrijkste anti-corruptieinstanties hun onafhankelijkheid af te nemen afgehamerd in het parlement. De inhoud van de wet kwam maandag redelijk onverwacht. Wetsontwerp 12414 ging bij de behandeling in april nog over verbeterde vooronderzoeken bij vermissingen in oorlogstijd. Pas maandag werd duidelijk dat dit voorstel eraan wordt toegevoegd.

’s Avonds werd de wet bekrachtigd door de president, ondanks het aandringen vanuit binnen- en buitenland om géén handtekening te zetten.

De desbetreffende organisaties zijn het NABU – een gespecialiseerde, autonome instelling die onderzoek doet naar corruptie op hoog niveau en bij hoge bedragen – en de SAPO – wiens aanklagers de onderzochte zaken voor het gerecht brengen. Zij zullen voortaan worden aangestuurd door de procureur-generaal – die wordt aangesteld door de president.

„Dit betekent dat het kantoor van Zelensky een onderzoek met één telefoontje kan stopzetten”, schrijft de onafhankelijke nieuwssite The Kyiv Independent.

Zoom in

Zelensky probeert de gemoederen te temperen. Tijdens zijn avondtoespraak woensdag beloofde hij een nieuw wetsvoorstel. Een waarbij „alle normen voor de onafhankelijkheid” behouden zullen blijven. De instanties blijven hun werk doen, stelde hij, maar nu „zonder Russische invloeden” en met „meer gerechtigheid”.

Over welke Russische invloeden gaat het? Inlichtingendienst SBOe deed deze week zo’n tachtig huiszoekingen. De zwaarste verdenking is richting een medewerker die NABU-informatie gelekt zou hebben aan een Oekraïense parlementariër die FSB-agent zou zijn, en twee weken voor de invasie het land ontvluchtte. Ook zou de rechercheur hebben verzwegen dat zijn vader een Rus is, die hij helpt met industriële hennephandel in Rusland. Deze man is gearresteerd.

Eén andere medewerker van de NABU werd onderzocht omdat hij in 2012 en 2013 geheuld zou hebben met de toenmalige corrupte autoriteiten. In de rest van de gevallen zou het gaan om roekeloos rijden en het veroorzaken van verkeersongelukken.

Chique is het niet, maar het lijkt dunnetjes als het moet dienen als argument om de onafhankelijkheid van de instanties op te heffen.

Een andere uitleg van de wet is dat Oekraïne moet voorkomen dat het NABU een soort „monster” wordt dat volledig onafhankelijk opereert. De meeste landen hebben geen autonoom anti-corruptieorgaan. De Nederlandse FIOD is bijvoorbeeld onderdeel van de Belastingdienst en het ministerie van Financiën. Het OM voert eventuele rechtszaken.

Bijzondere organisatie

Maar het NABU is een bijzondere organisatie, die nauw verbonden is met de Europese toekomst van Oekraïne. De instantie werd in het leven geroepen na de Maidan-revolutie van 2014 tegen de corrupte president Viktor Janoekovitsj, die de Europese toekomst van Oekraïne bedreigde. Een anti-corruptiebureau dat helemaal los staat van het landsbestuur, moest het vertrouwen in de autoriteiten herstellen.

Juist op het gebied van corruptie-aanpak en de onafhankelijke rechtsstaat wil Brussel vooruitgang zien in Oekraïne. De EU heeft de bescherming van het NABU een kernvoorwaarde gemaakt voor de toetredingsonderhandelingen. Daarnaast heeft de EU, net als de VS, miljoenen uitgegeven aan het opzetten van het NABU.

De Europese Commissaris voor Uitbreiding, Marta Kos, schreef dinsdagmiddag „serieus bezorgd” te zijn over de nieuwe wet. „Het ontmantelen van belangrijke waarborgen voor de onafhankelijkheid van het NABU is een serieuze stap achteruit.” Gezien Zelensky’s bekendmaking van woensdagavond zou het goed kunnen dat er achter de schermen hartige woorden met de president zijn gesproken. Of Zelensky’s koerswijziging van woensdagavond genoeg is, zal moeten blijken.

Voor het Internationaal Monetair Fonds was sinds 2016 de onafhankelijkheid van de organisatie een vereiste voor financiële steun aan Oekraïne. Dinsdag kondigde Oekraïne aan dat het hoopt op een nieuwe lening van tientallen miljarden euro’s bij dat fonds.

IJzeren driehoek

De timing lijkt zó ongelukkig dat de vraag blijft hangen: waarom? Dan wordt al snel een schuin oog geworpen op de recente NABU-verdenking van corruptie van minister en vicepremier Oleksi Tsjernysjov – die volgens Oekraïense media een goede vriend van Zelensky is. Probeert Zelensky hem te beschermen? Of zichzelf of zijn kabinet uit de wind te houden?

Bewijs is er niet, maar bij Oekraïners staan de nekharen overeind. Die kennen dit soort ontwikkelingen maar al te goed. Gevreesd wordt voor een terugkeer van de ‘ijzeren driehoek’ – een restant van het post-Sovjetmachtssysteem. Daarbij is de president de machtigste van het land met de inlichtingendienst en de procureur-generaal als twee vuisten die tegen politieke tegenstanders worden gebruikt door ze eerst te besmeuren en daarna te berechten.

Oekraïners gingen in protest tegen dat systeem in 2003 en 2013 massaal de straat op en dwongen een machtswissel af. In de oorlog tegen de repressieve, autoritaire post-Sovjetdictatuur Rusland riskeren nu zo’n 1 miljoen Oekraïners hun leven langs de frontlinies.

De kersverse premier Joelja Svyrydenko reageerde in een interview op de onrust: „In de Oekraïense gemeenschap en in bepaalde sociale kringen is het probleem van corruptie uitvergroot en overbenadrukt.” Of dat waar is laat zich lastig meten, zeker zonder onderzoek naar corruptie dat vrij is van argwaan.

De protestacties zijn nog niet voorbij. „Kyiv”, schreef de Oekraïense oorlogsveteraan die het protest aftrapte op Facebook. „Komen jullie [woensdagavond] opnieuw om 20.00 uur naar het Ivan Franko-theater?”

Delen





Mail de redactie