Je bent een van de grootste rechtsgeleerden aller tijden. Al op je elfde ging je studeren, op je zestiende ben je begonnen als advocaat. Niet voor niets noemt de Franse koning je ‘het Mirakel van Holland’. Je legt de basis voor het volkenrecht, het oorlogsrecht, het zeerecht. Je wordt internationaal geëerd als Grotius – veel erudieter dan De Groot. En toch kennen je eigen landgenoten je vier eeuwen later vooral als ‘die man van de boekenkist’.
Sorry Hugo.
Vandaag ben ik onderweg naar de plek waarvandaan je in 1621 wist te ontsnappen. Het uiterste zuidwestpuntje van Gelderland, ingeklemd tussen de Waal en de Afgedamde Maas. Vlakten vol boerenwormkruid, ooievaars, een kudde konikpaarden. En natuurlijk die imposante burcht waar je door prins Maurits gevangen werd gezet. Slot Loevestein.
Je zou landverraad hebben gepleegd met je steun aan Johan van Oldenbarnevelt. Revolutionaire ideeën, barstjes in een nog jonge Republiek.
Ook ik ben hier vanwege barsten, zij het van andere aard. Ik heb een afspraak met twee rotslawine-experts van de Universiteit Utrecht, Tjalling de Haas en Daniel Draebing. Die hebben hun werkterrein in de Alpen tijdelijk verruild voor de vestingwal. In de eeuwenoude muren zitten scheuren, en niemand weet precies hoe dat komt. Misschien zijn het temperatuurverschillen, misschien zijn het de lage waterstanden in de Waal. Worden de scheuren groter, dan kan zo’n muur bezwijken – dat willen de geologen vóór zijn.
In zekere zin zijn de metingen aan jou te danken, Hugo. Als kind al kwam Tjalling in Loevestein, betoverd door de riddergevechten én jouw boekenkist. Uit nostalgie nam hij zijn eigen kinderen mee en zo raakte hij met de beheerder in gesprek over de scheuren. „Die werden wel af en toe opgemeten, maar niemand wist of het om dagelijkse of blijvende veranderingen ging.”
Met speciale apparatuur controleren ze nu nauwgezet hoeveel beweging er van uur tot uur plaatsvindt. Eens per half jaar worden de meters uitgelezen. Boven op de vestingmuur downloadt Daniel de data op zijn laptop. „Pas na verloop van tijd kunnen we trends ontdekken.” Naar beneden kijken doet hij zo min mogelijk: een rotslawine-expert met hoogtevrees. „Ik vertrouw bergen meer dan gebouwen.”
En jij, Hugo? Was je bang in die kist, had je last van claustrofobie?
En jij, Hugo? Was je bang in die kist, had je last van claustrofobie? Interim-directeur Theo Meereboer toont ons de kamer waar je gevangen zat. Best riant; je vrouw en kinderen kwamen er vrijwillig bij. De boekenkist in de hoek is een replica. Ook in het Amsterdamse Rijksmuseum staat er één, en in Het Prinsenhof in Delft. Of een van die twee wél de echte is weet niemand. „Als je het mij vraagt hebben ze het origineel direct na de ontsnapping in de sloot gegooid”, zegt Theo.
Komend najaar is in je voormalige gevangenis een expositie gepland over De Iure Belli ac Pacis – het is precies 400 jaar geleden dat je beroemde boek verscheen. Over het recht van oorlog en vrede. Waar de rechtspraak tekortschiet begint het geweld, schreef je.
Of de mens al wijzer is geworden? Ach Hugo, je zou je omdraaien in je kist.
Gemma Venhuizen is biologieredacteur en doet elke woensdag ergens vanuit Nederland verslag.
Een gestage stroom dozen, vol theedoeken, sponzen en bewaarbakjes, rolt over de lopende band. Precies op het juiste moment duwen oranje ‘schoentjes’ de doos van de band, op weg naar de opslag in het vernieuwde, grotendeels geautomatiseerde distributiecentrum van Zeeman in Alphen aan den Rijn.
Mensen zijn alleen nog nodig om de dozen uit zeecontainers te lossen en op het lopendebandensysteem te zetten, en om de producten te laden in de vrachtwagens die naar de winkels rijden. Om plek te maken voor dit geautomatiseerde opslagsysteem moest het dak van het pand zeven meter worden verhoogd.
Ruim een jaar draait het geautomatiseerde pakhuis nu op volle toeren. Topman Erik-Jan Mares en financieel directeur John Morssink wijzen tijdens een rondleiding enthousiast op de veranderingen. Zuinigheid staat centraal. Zo worden rolcontainers nu efficiënter gevuld, waardoor ze minder lucht vervoeren en minder vrachtwagenritten naar de winkels nodig zijn – dat scheelt kosten én CO2-uitstoot.
Met dit robotpakhuis kan Zeeman meer spullen verwerken dan voorheen en is het bedrijf klaar om verder te groeien, vertellen Mares en Morssink in het aanpalende hoofdkantoor. De verbouwing was óók de oorzaak dat de textieldiscounter vorig jaar 30 miljoen euro omzet misliep.
Mares: „Het lukte ons na de oplevering maar niet om evenveel producten door het nieuwe systeem te laten lopen als we gewend waren van het oude systeem. Daardoor kregen we te weinig spullen naar onze winkels en hadden we niet de juiste producten op voorraad.”
Morssink vult aan: „Het is ingewikkeld om iets af te breken en dan op dezelfde plek iets nieuws op te bouwen. Veel retailers bouwen een nieuw distributiecentrum op een andere plek, maar wij wilden hier in Alphen blijven.”
Onverkochte jassen
De dikke truien en warme jassen die voor de koude maanden begin 2024 bedoeld waren, bleven onverkocht in het distributiecentrum liggen. Afgelopen winter zijn ze alsnog verkocht. „Wij gooien niks weg”, zegt Mares. „Het is gewoon met vertraging in de winkels gekomen.”
Uiteindelijk kwam de omzet vorig jaar uit op 969 miljoen euro, 5 miljoen minder dan in 2023. Mede door de misgelopen omzet en extra kosten om de logistiek recht te trekken, leed Zeeman over 2024 een „eenmalig” verlies van ruim 5,5 miljoen euro.
En toch. Zeeman groeide de afgelopen jaren flink. De afgelopen twee jaar kwamen er zeventig winkels bij. Vooral in Spanje en Frankrijk opent de discounter nieuwe zaken. Zeeman is in acht Europese landen actief, inmiddels haalt het 65 procent van de omzet uit het buitenland.
In Nederland deed het Alphense bedrijf het in de tweede helft van 2024 beter dan de markt, zegt onderzoeksbureau GFK. Als budgetketen heeft Zeeman het tij mee, nu de hele textielsector prijsstijgingen doorvoert.
„De klant met de kleine portemonnee kan iets minder kopen”, stelt topman Mares vast. Maar hij ziet ook nieuwe klanten binnenlopen. „Die kopen ook de wat duurdere producten.”
Webshop als marketing
Vanuit Alphen aan den Rijn bevoorraadt Zeeman al z’n 1.393 filialen, van die in het Noord-Duitse Bremerhaven tot de vestiging in Malaga, vlak bij de Middellandse Zee. Alleen online shoppende klanten krijgen hun spullen vanuit een andere plek geleverd; verwerking en levering van webwinkelbestellingen heeft Zeeman uitbesteed aan een bedrijf in de Antwerpse haven.
Dat zijn relatief weinig orders: slechts 1,4 procent van de omzet kwam vorig jaar via de webshop binnen. „We hebben een beetje de rem op online gezet”, zegt Mares. „We besteden er niet heel veel geld, tijd en moeite aan, omdat we zien dat we nog heel relevant zijn met onze fysieke winkels. Online is voor ons meer een marketingkanaal dan een verkooppunt.”
„Het is eigenlijk ook logischer om vanuit winkels aan klanten te gaan leveren”, vult financieel directeur Morssink aan. „Dan vermijd je een deel van de bezorgkosten en van de CO2-uitstoot.” Daar is wel een „heel grote transformatie” voor nodig. „Je moet de voorraad per artikel per winkel weten.”
Daar heb je wel een geschikt systeem voor nodig, zegt ook Mares. „Dat hadden we niet, veel ging hier met zelfgebouwde lijstjes in Excel. Nu zijn we aan het professionaliseren, en kopen en implementeren we moderne software die daarvoor bedoeld is.”
Foto Merlin Daleman
Door de groei van het winkelnetwerk is Zeeman in een veranderingsfase terechtgekomen, zegt Mares. „Wij waren gericht op Noord-Europa en deden alles overal hetzelfde. Eenvoud in veelvoud, dat was de filosofie van onze oprichter, meneer Jan Zeeman. Maar de laatste jaren zijn we naar het zuiden van Spanje afgezakt. Dan leverden we in september heel dikke winterjassen, omdat dat nu eenmaal het systeem was. Ook in Sevilla, waar het dan 40 graden is. Dan zit je echt mis.”
Duurzaam, zonder duur te worden
Producten bij Zeeman zijn goedkoop, maar Mares en Morssink vinden niet dat het assortiment aan basics op een hoop geveegd kan worden met fast fashion. „Wij ontwerpen bijna alles zelf en kopen in bij fabrieken waar we al heel lang relaties mee hebben. En dat doen we in hele grote aantallen met weinig varianten”, zegt Mares. „Zo’n T-shirt van ons is er in blauw, zwart en wit, met een V’tje en een gewone ronde hals, niet veel meer. Dan zijn fabrieken weinig tijd kwijt aan het instellen van de machines en wordt het goedkoper.”
Nog een manier om de prijzen te drukken: „We hebben een hele korte betalingstermijn. Twee weken nadat onze leveranciers de producten af hebben gemaakt, betalen wij de rekening al. Terwijl de boot nog onderweg is. Kan de fabrikant weer nieuw garen kopen voor de volgende productieronde. Bij een langere betalingstermijn was daarvoor een lening nodig geweest bij de bank, tegen een hoge rente. Die besparing zien wij terug in onze prijzen.”
Zeeman wil graag een duurzame koploper zijn. Zijn milieu-impact zit grotendeels in de productie van textiel. Driekwart ervan bestond vorig jaar uit „duurzamere materialen”, hoewel Zeeman erkent dat de data van toeleveranciers waar het zich op baseert qua betrouwbaarheid soms nog te wensen overlaten.
Oud textiel
Sinds vorig jaar verkoopt Zeeman sportsokken van „post consumer recycled material”. Ze worden deels gemaakt van in Nederland ingezameld oud textiel, waarvan in Spanje nieuwe garens worden gesponnen, die in Turkije weer tot sokken worden gebreid. Een succes, vindt de topman. „Met dit soort producten blijft het experimenteren. Bij die sokken is het gelukt de prijs aardig in de Zeeman-range te krijgen.” In de winkels ligt een setje van twee paar gerecyclede sokken voor 3,49 euro in de schappen, ietsje duurder dan andere sokken.
Die lage prijs is niet altijd haalbaar. Zo introduceerde de keten recent een circulaire hamamdoek, gemaakt van afgedankte Zeeman-bedrijfskleding. „Die is met vier verschillende partners helemaal in Nederland gemaakt. Daar zijn we ongelofelijk trots op. Maar hoe mooi en goed hij ook was, hij is toch best heel duur geworden.” Voor 24,99 euro ligt hij in de winkels, een niet-circulaire versie verkoopt Zeeman voor 8,99 euro. „Het moet gewoon veel goedkoper. Onze basisklant met de kleine portemonnee laat hem liggen, omdat hij gewoon te duur is.”
Taart
Mares weet dat de textielbranche op termijn het businessmodel moet herzien. „Spullen moeten langer gebruikt worden. We kunnen als sector niet ongelimiteerd kledingstukken de wereld in blijven slingeren”, zegt hij.
„De taart wordt kleiner”, vult Morssink aan. „Daarvan willen wij een groter stuk pakken. Maar dat is een ander groeimodel dan dat de taart almaar groter moet worden.”
Duurzaamheid zit ook in goed met mensen omgaan, vinden de bestuurders. Afgelopen jaar kreeg 26 procent van de fabrieksarbeiders die in Zuidoost-Azië en Turkije de producten van Zeeman maken een „leefbaar loon”. Het bedrijf betaalt daar een toelage bovenop het minimumloon. Eind dit jaar moet dat percentage 34 zijn.
Maar waarom geen 100 procent? Mares: „Dat is natuurlijk wel onze doelstelling. Het is sowieso best gek dat we hierover moeten praten. Uiteindelijk is er maar één oplossing: dat ieder bedrijf dit gaat doen. Maar de grote meerderheid van de afnemers doet het niet.”
De directeur schetst hoe fabrieken vaak voor meer merken werken. Als medewerkers die voor de ene klant T-shirts naaien meer betaald krijgen dan arbeiders die voor een ander merk produceren, kan onrust ontstaan. „Het kost ons ongeveer 3 tot 5 eurocent op een T-shirt. Wat mij betreft is er geen enkele reden om dit niet altijd te doen. Maar het wordt een stuk makkelijker als andere merken het ook doen.”
In het zuiden van Frankrijk en de Spaanse regio Catalonië woeden dinsdag meerdere hevige natuurbranden. In Les Pennes-Mirabeau, iets ten noorden van Marseille, is een gebied van honderden hectares getroffen, meldt persbureau Reuters.
De brand in de regio brak dinsdag uit na een voertuigbrand op een snelweg, berichtte nieuwszender BFMTV. De burgemeester meldde evacuaties en zei dat brandweerlieden paraat stonden bij onder meer een bejaardentehuis om de naderende vlammen te bestrijden. In het gebied zijn honderden brandweerlieden ingezet.
Sinds het begin van dinsdagmiddag vliegen er door de brand geen vliegtuigen meer van en naar de internationale luchthaven van Marseille. Diverse vluchten zijn omgeleid naar luchthavens zoals Nice en Nîmes. Het is niet duidelijk wanneer het vliegverkeer vanaf Marseille wordt hervat.
De brand en rook verplaatsen zich richting Marseille, de tweede grootste stad van Frankrijk. De brandlucht is tot in het centrum van de stad te ruiken, zeggen inwoners tegen Reuters. De autoriteiten roepen inwoners in delen van de stad op om binnen te blijven en deuren en ramen te sluiten.
Blusvliegtuigen
Eerder op de dag woedde ook een grote natuurbrand bij Narbonne, ook een stad aan de Middellandse Zee, maar dichter bij de grens met Spanje. Daardoor werd een deel van de A9, de snelweg die Frankrijk verbindt met Spanje en die veel wordt gebruikt door vakantiegangers, afgesloten. Inmiddels is de weg weer open.
De Franse minister van Binnenlandse Zaken, Bruno Retailleau, meldde op X dat bij de brand een kind lichtgewond raakte en zeker vijf huizen in vlammen opgingen. De brand bij Narbonne legde zo’n tweeduizend hectare in de as. Een fotograaf van persbureau AFP zag vlammen van tientallen meters hoog. De brandweer zette meerdere blusvliegtuigen in.
In Spanje woeden eveneens natuurbranden. De autoriteiten hebben meer dan 18.000 inwoners van de provincie Tarragona opdracht gegeven binnen te blijven. De brand brak maandag uit bij het dorp Paüls, waar harde wind en het slecht begaanbare terrein het blussen bemoeilijken. Naast honderden brandweerlieden werd ook de krijgsmacht ingezet.
„Gisteravond konden we ons huis niet uit vanwege de wind die het vuur en de rook aanjaagde. Verschrikkelijk, zoiets hebben we nog nooit eerder meegemaakt”, zei een 76-jarige inwoonster tegen Reuters.
Frankrijk en Spanje worden al weken geteisterd door verschillende natuurbranden. In Spanje kwamen vorige week nog twee mensen om het leven bij een bosbrand. Door harde windstoten van op sommige plekken zeventig kilometer per uur kan het vuur snel om zich heen grijpen. Daarnaast is de natuur vanwege de aanhoudende hitte droog.
De bevolkingsonderzoeken voor borstkanker, darmkanker en baarmoederhalskanker voorkomen jaarlijks duizenden sterfgevallen en besparen de samenleving per jaar netto 60 miljoen euro aan toekomstige zorgkosten. Dat is de conclusie van een onderzoek van het Erasmus MC naar de kosteneffectiviteit van de drie bevolkingsonderzoeken. De besparing die onderzoek naar darmkanker oplevert is zelfs groter dan de totale kosten van het bevolkingsonderzoek.
Per honderdduizend mensen kunnen de bevolkingsonderzoeken ruim tweeduizend gevallen van darm- en baarmoederhalskanker voorkomen, blijkt uit het onderzoek. Borstkanker is niet te voorkomen, omdat het geen opspoorbaar voorstadium heeft. Screening kan wel het aantal sterfgevallen door de ziekte voorkomen. Bij elkaar opgeteld voorkomen de drie onderzoeken ruim 2.500 sterfgevallen per 100.000 mensen. Screening op borstkanker voorkomt de meeste sterfgevallen per honderdduizend vrouwen.
Iedere vier jaar wordt berekend hoe kosteneffectief de drie bevolkingsonderzoeken zijn. Dit keer beschikten de onderzoekers van het Erasmus MC over extra accurate data. Ze konden een dataset raadplegen die alle kosten bijhoudt die zorgverzekeraars hebben vergoed. „Daardoor konden we alle zorg in kaart brengen die patiënten met één van deze drie soorten kanker gebruiken, niet alleen de kosten van de kankerbehandeling zelf”, zegt hoofdonderzoeker Iris Lansdorp-Vogelaar, hoogleraar in modellering van vroegopsporing van kanker bij het Erasmus MC.
Lansdorp-Vogelaar: „We konden bijvoorbeeld meenemen hoeveel extra zorg bij de huisarts of fysiotherapeut zij gebruikten ten opzichte van mensen zonder die vormen van kanker. Op die manier stelden we nauwkeurig vast wat de zorg voor deze patiënten kost, en hoeveel zorgkosten het voorkomen daarvan de samenleving bespaart.”
Lees ook
Pleidooi om vroeger te screenen op darmkanker. Waarom wijkt Nederland af van Europese aanbeveling?
Kosteneffectief
De onderzoekers bootsten de hele route na die iemand met de screening doorloopt. Daarin zijn alle kosten meegenomen, van het versturen van de uitnodigingen en de analyse van de resultaten tot de kosten van vervolgonderzoek en eventuele behandeling na een ongunstige testuitslag. Die totale kostenpost, zo’n 155 miljoen euro, legden de onderzoekers langs de meetlat van de prijs die in Nederland wordt gehanteerd voor één gewonnen levensjaar. Voor preventieve ingrepen, zoals een screening, is die grens onlangs verschoven van 20.000 naar 50.000 euro.
„Alle drie de screenings zijn kosteneffectief, ze overschrijden niet die grens van 50.000 euro en kosten dus niet méér dan we bereid zijn uit te geven aan een bevolkingsonderzoek”, zegt Lansdorp-Vogelaar. „Screening voor darmkanker en een deel van baarmoederhalskanker (de groep die geen vaccin tegen baarmoederhalskanker heeft gehad) levert zelfs geld op. Door een voorstadium van deze kankers vroeg op te sporen worden in de toekomst meer zorgkosten bespaard dan het testen kost.”
Onderaan de streep is onze conclusie voor deze drie onderzoeken dat de voordelen opwegen tegen de nadelen
Fout-positief
Afgelopen april kwam de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) nog met een alarmerend rapport over de „forse nadelen” van vroegtijdige screenings en diagnoses in de zorg. RVS-voorzitter Jet Bussemaker bepleitte in NRC dat de voordelen van de bevolkingsonderzoeken voor kanker te hoog worden ingeschat, en de nadelen te laag, mede omdat in veel gevallen uit zo’n screening een fout-positieve uitslag komt, een vals alarm dus. „Dat zorgt voor angst, stress en onzekerheid”, aldus Bussemaker.
Volgens Lansdorp-Vogelaar spreekt het onderzoek van het Erasmus MC die conclusie niet tegen. „Het doel van dat rapport was ook om een kritisch tegengeluid te laten horen. Ook wij vinden dat je niet zomaar moet screenen voor alle soorten kanker. Maar onderaan de streep is onze conclusie voor deze drie onderzoeken wel dat de voordelen opwegen tegen de nadelen.”
In het onderzoek nam Lansdorp-Vogelaar ook de ongunstige aspecten van screening mee, zoals fout-positieve uitslagen en de impact die dat op mensen kan hebben. Dat verlies aan kwaliteit van leven trokken de onderzoekers af van de gezonde levensjaren die een screening kan opleveren. Zo corrigeerden ze voor de negatieve aspecten van een bevolkingsonderzoek.
„Wellicht heeft de RVS anders beoordeeld dan wij hoe zwaar een te voorkomen sterfgeval weegt ten opzichte van een overdiagnose of een onterecht positieve testuitslag”, zegt Lansdorp-Vogelaar. „Dat soort dingen is heel moeilijk meetbaar te maken, omdat het subjectief blijft.” Wel benadrukt ze dat het kritische rapport van de RVS een onderscheid maakt tussen de overdaad aan testen en screenings in het ziekenhuis enerzijds, en de drie bevolkingsonderzoeken anderzijds. „Die laatsten komen daar positiever uit.”
Lees ook
Dicht borstweefsel, hoger borstkankerrisico, maar geen extra onderzoek. Waarom niet?
De bevolkingsonderzoeken voor borstkanker, darmkanker en baarmoederhalskanker voorkomen jaarlijks duizenden sterfgevallen en besparen de samenleving per jaar netto 60 miljoen euro aan toekomstige zorgkosten. Dat is de conclusie van een onderzoek van het Erasmus MC naar de kosteneffectiviteit van de drie bevolkingsonderzoeken. De besparing die onderzoek naar darmkanker oplevert is zelfs groter dan de totale kosten van het bevolkingsonderzoek.
Per honderdduizend mensen kunnen de bevolkingsonderzoeken ruim tweeduizend gevallen van darm- en baarmoederhalskanker voorkomen, blijkt uit het onderzoek. Borstkanker is niet te voorkomen, omdat het geen opspoorbaar voorstadium heeft. Screening kan wel het aantal sterfgevallen door de ziekte voorkomen. Bij elkaar opgeteld voorkomen de drie onderzoeken ruim 2.500 sterfgevallen per 100.000 mensen. Screening op borstkanker voorkomt de meeste sterfgevallen per honderdduizend vrouwen.
Iedere vier jaar wordt berekend hoe kosteneffectief de drie bevolkingsonderzoeken zijn. Dit keer beschikten de onderzoekers van het Erasmus MC over extra accurate data. Ze konden een dataset raadplegen die alle kosten bijhoudt die zorgverzekeraars hebben vergoed. „Daardoor konden we alle zorg in kaart brengen die patiënten met één van deze drie soorten kanker gebruiken, niet alleen de kosten van de kankerbehandeling zelf”, zegt hoofdonderzoeker Iris Lansdorp-Vogelaar, hoogleraar in modellering van vroegopsporing van kanker bij het Erasmus MC.
Lansdorp-Vogelaar: „We konden bijvoorbeeld meenemen hoeveel extra zorg bij de huisarts of fysiotherapeut zij gebruikten ten opzichte van mensen zonder die vormen van kanker. Op die manier stelden we nauwkeurig vast wat de zorg voor deze patiënten kost, en hoeveel zorgkosten het voorkomen daarvan de samenleving bespaart.”
Lees ook
Pleidooi om vroeger te screenen op darmkanker. Waarom wijkt Nederland af van Europese aanbeveling?
Kosteneffectief
De onderzoekers bootsten de hele route na die iemand met de screening doorloopt. Daarin zijn alle kosten meegenomen, van het versturen van de uitnodigingen en de analyse van de resultaten tot de kosten van vervolgonderzoek en eventuele behandeling na een ongunstige testuitslag. Die totale kostenpost, zo’n 155 miljoen euro, legden de onderzoekers langs de meetlat van de prijs die in Nederland wordt gehanteerd voor één gewonnen levensjaar. Voor preventieve ingrepen, zoals een screening, is die grens onlangs verschoven van 20.000 naar 50.000 euro.
„Alle drie de screenings zijn kosteneffectief, ze overschrijden niet die grens van 50.000 euro en kosten dus niet méér dan we bereid zijn uit te geven aan een bevolkingsonderzoek”, zegt Lansdorp-Vogelaar. „Screening voor darmkanker en een deel van baarmoederhalskanker (de groep die geen vaccin tegen baarmoederhalskanker heeft gehad) levert zelfs geld op. Door een voorstadium van deze kankers vroeg op te sporen worden in de toekomst meer zorgkosten bespaard dan het testen kost.”
Onderaan de streep is onze conclusie voor deze drie onderzoeken dat de voordelen opwegen tegen de nadelen
Vals-positief
Afgelopen april kwam de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) nog met een alarmerend rapport over de „forse nadelen” van vroegtijdige screenings en diagnoses in de zorg. RVS-voorzitter Jet Bussemaker bepleitte in NRC dat de voordelen van de bevolkingsonderzoeken voor kanker te hoog worden ingeschat, en de nadelen te laag, mede omdat in veel gevallen uit zo’n screening een vals-positieve uitslag komt, een vals alarm dus. „Dat zorgt voor angst, stress en onzekerheid”, aldus Bussemaker.
Volgens Lansdorp-Vogelaar spreekt het onderzoek van het Erasmus MC die conclusie niet tegen. „Het doel van dat rapport was ook om een kritisch tegengeluid te laten horen. Ook wij vinden dat je niet zomaar moet screenen voor alle soorten kanker. Maar onderaan de streep is onze conclusie voor deze drie onderzoeken wel dat de voordelen opwegen tegen de nadelen.”
In het onderzoek nam Lansdorp-Vogelaar ook de ongunstige aspecten van screening mee, zoals vals-positieve uitslagen en de impact die dat op mensen kan hebben. Dat verlies aan kwaliteit van leven trokken de onderzoekers af van de gezonde levensjaren die een screening kan opleveren. Zo corrigeerden ze voor de negatieve aspecten van een bevolkingsonderzoek.
„Wellicht heeft de RVS anders beoordeeld dan wij hoe zwaar een te voorkomen sterfgeval weegt ten opzichte van een overdiagnose of een onterecht positieve testuitslag”, zegt Lansdorp-Vogelaar. „Dat soort dingen is heel moeilijk meetbaar te maken, omdat het subjectief blijft.” Wel benadrukt ze dat het kritische rapport van de RVS een onderscheid maakt tussen de overdaad aan testen en screenings in het ziekenhuis enerzijds, en de drie bevolkingsonderzoeken anderzijds. „Die laatsten komen daar positiever uit.”
Lees ook
Dicht borstweefsel, hoger borstkankerrisico, maar geen extra onderzoek. Waarom niet?
Wat hebben telecomprovider Odido, achterafbetaaldienst Klarna, ijsmaker The Magnum Ice Company, kledingplatform Shein, bandenmaker Continental en fintechbedrijf Revolut met elkaar gemeen? Het is geen al te moeilijke vraag: al deze bedrijven zouden in 2025 in Europa naar de beurs gaan, maar gingen (nog) niet.
Na wat betreft beursgangen relatief rustige jaren moest 2025 de kentering komen in Europa. In Amsterdam waren in 2024 slechts vier beursgangen, waaronder een grote van private-equitybedrijf CVC. In 2023 waren het er vijf.
Ook topman van Euronext Amsterdam René van Vlerken was eerder dit jaar verwachtingsvol. „Er is optimisme en ik denk ook echt dat we het komende jaar en de jaren daarna meer beursgangen gaan zien”, zei hij. „We zien nieuwe aanwas vanuit het buitenland, maar gelukkig ook een aantal Nederlandse bedrijven dat heel concreet is over een eventuele gang naar de publieke kapitaalmarkt.”
Lees ook
Lees ook: ‘Willen we een Europese kapitaalmarkt? Dan moeten we eerst in Amsterdam aan de slag’
Maar het is stil. De Amsterdamse beurs verwelkomde tot nu toe twee echte nieuwkomers: de Britse waardetransporteur Ferrari Group en duurzame bank Triodos. In het laatste geval betrof het een technische notering, er werden geen nieuwe aandelen uitgegeven. Vastgoedbelegger Vastned werd na fusie opnieuw genoteerd in Amsterdam, maar telt voor deze inventarisatie niet mee. Daarmee blijft het aantal nieuwe bedrijven aan Beursplein 5 in het eerste half jaar achter bij de drie beursgangen in de eerste zes maanden van de voorbije twee jaren. In 2022 waren het er na het eerste halfjaar vijf, in 2021 zelfs elf.
Niet alleen in Amsterdam is het rustig. Ook bij de London Stock Exchange hadden ze op meer gehoopt. De Britse toezichthouder FCA kwam vorig jaar met een pakket aan maatregelen in de hoop meer noteringen aan te trekken, maar tot nu toe gingen er dit jaar slechts acht bedrijven naar de Londense beurs. Vorig jaar waren er in een jaar met een laagterecord nog achttien IPO’s, zoals de beursgang in vakjargon heet – Initial Public Offering. De grootste Londense beursgang van het jaar, die van het Chinese kledingplatform Shein, gaat vooralsnog niet door vanwege onenigheid tussen China en het VK over de voorwaarden daarvoor. Shein wil nu naar de beurs in Hongkong, bleek dinsdag.
Nu de zomer is aangebroken,zijn op korte termijn ook geen nieuwe noteringen te verwachten. De vakantieperiode wordt als ongeschikt moment gezien voor een beursgang. Waarom is het na alle verwachtingen vooralsnog zo rustig dit jaar?
1 Trump-dip
Topman van Euronext Amsterdam René van Vlerken is nu „iets minder optimistisch” over beursgangen in 2025 dan aan het begin van het jaar, zegt hij in gesprek met NRC. „De onzekerheid in de markt vertaalt zich naar een volatiele beurs. Die wisselvalligheid is erger geweest dan we in eerste instantie hadden verwacht.” Wat je ziet, zegt van Vlerken, is „dat veel bedrijven die voornemens waren dit jaar naar de beurs te gaan die transactie hebben uitgesteld.”
Geopolitieke onzekerheid door verschillende oorlogen, maar vooral de grilligheid van Donald Trump: volgens analisten is het beursklimaat allesbehalve optimaal geweest de afgelopen maanden. De Amerikaanse president ontketende begin april een handelsoorlog met hoge importheffingen voor meer dan honderd landen.
Die onzekerheid had meerdere gevolgen. Allereerst leidde ze op de korte termijn tot grote koersvallen. Bijna alle bedrijven hadden te maken met bloedrode cijfers en de Amerikaanse VIX-index, die de beweeglijkheid van aandelenkoersen in de komende dertig dagen meet, stond in de dagen na Trumps aankondiging historisch hoog. Bovendien leidde de onzekerheid tot slechtere perspectieven voor bedrijven die al op de beurs aanwezig waren. Die trokken winstverwachtingen in of stelden ze ondanks goede resultaten in het eerste kwartaal niet naar boven bij.
Lees ook
Lees ook: Van Barbie tot Boeing: deze sectoren voelen de ‘Trump-dip’ nu al
Bedrijven die naar de beurs gaan, trekken daar zeker een half jaar tot een jaar voor uit. „Zo’n IPO bereid je maandenlang voor, dus wil je dat er een periode voor je ligt waarin het redelijk rustig is. De afgelopen maanden waren dat niet. Je gaat niet voor een beursgang wanneer de beurs 10 procent in de min staat”, zegt beleggingsanalist Nico Inberg van De Aandeelhouder.
Geen enkel bedrijf wil een mislukte beursgang op het cv hebben staan. En dus stellen ze een IPO liever even uit. Zo liet de Zweedse achterafbetaaldienst Klarna begin april weten af te zien van een geplande IPO in New York, slechts enkele dagen voordat die officieel zou plaatsvinden. Het bedrijf besloot daartoe toen de beurzen sterk daalden door Trumps aankondiging van importheffingen.
De afgelopen weken leek het iets rustiger te worden en bereikten de beurzen met name in de VS nieuwe recordhoogten. Maar komende tijd wacht een nieuwe test. Vóór 1 augustus moet er een handelsakkoord gesloten zijn tussen de EU en VS, anders volgen alsnog nieuwe importheffingen. „Je hebt stabiliteit nodig voor een IPO. Je weet ook nu weer niet wat er gaat gebeuren, dus is het logisch dat er ook de komende tijd nog niet veel te verwachten is op het vlak van beursgangen”, zegt Simon Wiersma, beleggingsstrateeg bij ING Investment Office.
2 Rente stijgt
Het is een eeuwenoude financiële wetmatigheid. Stijgt de rente, dan neemt de aantrekkelijkheid van aandelen af. Op staatsleningen valt dan immers met meer zekerheid rendement te behalen dan op de grilliger aandelenmarkten. Andersom geldt: is de rente op staatsleningen laag, dan zijn beleggers geneigd sneller in aandelen te stappen.
De rente die de Europese Centrale Bank rekent aan banken daalt weliswaar al een jaar of anderhalf, maar de rente op staatsleningen loopt juist op. „We kijken als graadmeter voor deze rentes naar twee grote blokken: de VS en Europa. En voor Europa nemen we Duitsland als graadmeter voor de kapitaalmarktrente. Die stijgt dit jaar”, vertelt Wiersma. Begin dit jaar lag de rente op Duitse staatsleningen met een looptijd van tien jaar op 2,3 procent. Inmiddels is dat 2,6 procent. In de Verenigde Staten ligt de rente met 4,5 procent zelfs nog bijna twee procentpunt hoger. Wat beleggers in de toekomst hopen te verdienen „wordt afgezet tegen de kapitaalmarktrente”. Wiersma: „Hoe lager die ligt, hoe gunstiger het kan zijn voor IPO’s.”
Als mensen wél geld in aandelen willen steken, kijken ze volgens Van Vlerken nu vooral naar bedrijven die al een beursnotering hebben. „Je ziet dat beleggers nu de voorkeur geven aan ondernemingen die ze al wat langer kennen”, zegt de Euronext-topman. „Die hebben ze geanalyseerd, ze hebben er al een mening over gevormd. Of ze zijn al aandeelhouder en weten wat ze kunnen verwachten. Dat geeft meer zekerheid dan investeren in nieuwe ideeën.”
3 Kapitaalbehoefte van bedrijven is lager
„Wat je vaak ziet, is dat als er veel gebeurt op overnamevlak, IPO’s volgen”, zegt Van Vlerken. Dat zit zo: een beursgang is een manier om geld op te halen om toekomstige overnames of uitbreidingen te financieren. Maar als het aantal overnames laag is, is er ook minder noodzaak om kapitaal op te halen. „Dus als er weinig gebeurt op overnamegebied, heeft dat ook weer effect op het aantal beursgangen.”
Vorige week werd bekend dat investeerder HAL en baggeraar Boskalis de Nederlandse activiteiten van bouwer VolkerWessels overnemen en Air France-KLM een meerderheidsbelang neemt in de Scandinavische luchtvaartschappij SAS. Maar het aantal overnamedeals wereldwijd lag in april van dit jaar op het laagste punt in twintig jaar tijd, meldde persbureau Reuters op basis van cijfers van databedrijf Dealogic. In de VS, de grootste markt voor overnames, werden slechts 555 deals afgerond. Dat was het laagste aantal in dat land sinds mei 2009.
Volgens cijfers van adviesbureau PwC is de markt inmiddels wat bijgetrokken, maar lag het overnamecijfer in de eerste helft van 2025 alsnog 9 procent lager dan in de eerste zes maanden van 2024. In het rapport staat dat bedrijven weliswaar overnames blijven doen, maar vooral in sectoren die minder geraakt worden door hoge importtarieven zoals in de dienstverlening of ondernemingen die voor de lokale markt produceren. „De markt is niet zo mild ten aanzien van bedrijven die daarbuiten vallen”, schrijft het bureau. „30 procent van de voorgenomen deals in de VS zijn in de ijskast gezet.”
Ook adviesbureau EY signaleert in een rapport naar de wereldwijde beursontwikkelingen dat door de onzekerheid in de markt, maar ook de gevolgen van de opkomst van AI voor het concurrentievermogen van sommige bedrijven „investeerders selectiever zijn in waar ze hun geld in steken en daarin veiliger en voorspelbaarder keuzes maken”. IPO-kandidaten „worden nu gedwongen” om „het beter te doen op financieel vlak” en „nog meer aan te tonen waar hun toegevoegde waarde zit” om investeerders aan te trekken.
De beursgang van Odido zou de grootste Europese beursgang van het jaar zijn
Bij Euronext verwachten ze inmiddels dat de meeste beursgangen die in 2025 mogelijk zouden komen, worden uitgesteld tot volgend jaar. Euronext-topman Van Vlerken wijst op verschillende periodes waarin traditioneel beursgangen plaatsvinden, windows in jargon. „Vaak is eind september of begin oktober zo’n moment dat de markt goed genoeg is om de stap naar de beurs te maken. Ik denk nu niet dat veel bedrijven van dat window gebruik gaan maken.”
Het volgende logische moment is vanaf november, tussen Thanksgiving in de VS en Kerstmis, vertelt Van Vlerken. „In die periode verwachten we dat in Nederland misschien nog één of twee bedrijven naar de beurs gaan. Ze gaan echt wel komen, maar de meeste IPO’s zullen gewoon voor 2026 zijn.”
Een van de Nederlandse bedrijven die dan naar de beurs zouden kunnen gaan is Odido. Vorig najaar meldde Bloomberg dat de telecomprovider deze stap zou onderzoeken. Het bedrijf bevestigde het in februari. Het zou een van de grootste Europese beursgangen van het jaar zijn. Ook bij Odido blijft de officiële aankondiging vooralsnog uit. Het FDschreef onlangs dat het bedrijf de eigen schuldpositie eerst wil verbeteren om zo aantrekkelijker te zijn voor investeerders. Een IPO in het najaar zou tot de mogelijkheden behoren.
Dat geldt ook voor ijsmaker The Magnum Ice Company, een afsplitsing van Unilever. Ex-topman Hein Schumacher beloofde dat het bedrijf een hoofdnotering aan de Amsterdamse beurs zou krijgen. Die stap moet voor het eind van dit jaar afgerond zijn, stelde Unilever in februari. Of dat gaat lukken, zal waarschijnlijk later deze maand blijken, als het levensmiddelenconcern de halfjaarcijfers presenteert.
Lees ook
Lees ook: Unilever komt belofte dit keer wel na: ijsjesbedrijf blijft in Nederland
Twee weken terug berichtte de Financial Times dat het Noorse softwarebedrijf Visma begin 2026 naar de Londense beurs zal gaan. Ook Amsterdam zou naar het bedrijf hebben gehengeld, maar vooralsnog zonder succes. Er zouden voor het bedrijf in het Verenigd Koninkrijk meer interessante investeerder te vinden zijn. Het was volgens analisten een opluchting voor beursuitbater LSE en de Britse financiële autoriteit FCA.
„Ik heb nog niet gehoord dat Visma al een definitief besluit heeft genomen. Maar het lijkt mij heel erg voor de hand liggen dat ze Amsterdam ook overwegen”, zegt Van Vlerken in een reactie. „Nederland is voor dit bedrijf de tweede thuismarkt, dus ik zou het mooi vinden als ze in ieder geval aan Amsterdam denken.”
Of de markt inderdaad in beweging komt, zal ook afhangen van wat er de komende tijd in de handelsoorlog gebeurt. Als het stuklopen van onderhandelingen net als in april leidt tot rode cijfers op de beurzen, kan het zo maar zijn Odido of Unilever de beursgang naar 2026 tillen. Van Vlerken: „Wat er gebeurt na zo’n deadline kan het enthousiasme voor nieuwe beursgangen wat temperen. Maar hoe het precies gaat lopen, is nu nog lastig te voorspellen.”
Burgemeester Renze Bergsma van Coevorden „stond voor een duivels dilemma” toen hij besloot om het plan voor de opvang van veertien minderjarige vluchtelingen in zijn gemeente af te blazen na een week van geweld, brandstichting en intimidatie door boze bewoners van de wijk waar de jonge vrouwen onderdak zouden krijgen.
Dat zegt Mark Boumans (VVD), burgemeester van Doetinchem en voorzitter van de commissie asielzaken van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). „Het is absurd dat je in een land als Nederland moet zeggen dat je de veiligheid van veertien pubermeiden niet kunt garanderen en dat ze dus niet kunnen komen. Waar zijn we in hemelsnaam in beland?”
Het bredere signaal is: de overheid zwicht voor geweld.
„Toen de spreidingswet [in januari 2024] werd aangenomen was er onder gemeentebesturen breed draagvlak. Omdat de asielketen niet functioneerde, leek die wet een oplossing te bieden voor opvang, op maat voor verschillende locaties. Gemeenten gingen enthousiast aan de slag en er kwamen extra plekken. Maar sinds het aantreden van het kabinet-Schoof in juli 2024 en nu demissionair, heeft met name minister Faber [Asiel, PVV] alleen maar geprobeerd die wet onderuit te schoffelen om de uitvoering onmogelijk te maken.
„Sinds dit voorjaar is er een domino-effect van opstanden in gemeenten, aangewakkerd door de situatie in Den Haag. We koersen af op de situatie waarbij contracten voor bestaande opvang eindigen en er geen nieuwe locaties bijkomen. Zwolle [waar de gemeenteraad maandag toestemming gaf voor de komst van een nieuw azc] is de uitzondering, ben ik bang.”
Daar verscheen Wilders om te zeggen dat ‘heel Nederland een azc’ dreigde te worden.
„Eerst in Helmond, met [FvD-voorman] Baudet, en daarna in Zwolle. Wilders ondermijnt zo het lokaal bestuur, nota bene over een wet die is aangenomen door het parlement waarin hij de grootste fractie vertegenwoordigt.”
Lees ook
Na het anti-azc-geweld in Coevorden keek iedereen naar Zwolle, maar daar gaf eigenrichting níét de doorslag
Wilders deed in Zwolle de oproep om een democratisch genomen besluit over dat azc niet te accepteren.
„Ja, dat is superondermijnend. In Nederland hebben verschillende overheden dankzij Thorbecke eigen bevoegdheden. Het is ongepast dat een parlementslid zo democratische besluitvorming ter discussie stelt. En een vreemd signaal naar burgers dat ze de wet niet hoeven na te leven.
„Dit leidt tot chaos en onrust op een dossier waar het onnodig is. Als de politiek zich als verstandig uitgangspunt eens een jaar niet zou bemoeien met asiel en migratie – dan kun je de hele keten prima organiseren én tegemoet komen aan wat het overgrote deel van het land graag wil: regulering van de instroom en een goede inburgering.”
Als de politiek zich eens een jaar niet zou bemoeien met asiel en migratie, dan kun je de hele keten prima organiseren
Wilders’ verkiezingsthema voor 29 oktober lijkt: weg met de spreiding.
„De PVV heeft belang bij chaos, dus wordt die gecreëerd, in plaats van het eerlijke verhaal te vertellen. Nee, niet wegkijken bij de problemen die er óók zijn. Maar dit slaat nergens op en maakt mensen onnodig ongerust en hitst groepen tegen elkaar op. Niemand die wil dat er op dit dossier iets gebeurt is hiermee geholpen.”
Heeft u signalen dat raadsleden of wethouders bedreigd worden?
„De burgemeester van Zwolle zei maandag dat het bestuur zich niet bedreigd voelt, maar insprekers in het raadsdebat ten gunste van vluchtelingen zijn wel degelijk bedreigd. Ik hoor ook collega’s die de sfeer intimiderend vinden. Niet vreemd als voor jouw stadhuis brand wordt gesticht en zwaar vuurwerk wordt afgestoken en leuzen hangen als ‘Eigen volk eerst’. Dat je je daardoor belaagd, beledigd, bedreigd voelt, snap ik.
„En óók dat dat keuzes beïnvloedt. Het is triest, want als ik de ambtseed afneem bij nieuwe raadsleden of wethouders zeg ik altijd dat ze ‘zonder last of ruggenspraak moeten oordelen’. Maar als je je niet meer vrij voelt om je mening te vormen, is dat erg zorgelijk.”
Helpt het om azc’s te zetten waar ze minder weerstand oproepen?
„Het mooie van de spreidingswet was juist dat die maatwerk mogelijk maakte; precies het instrument dat nu om zeep wordt geholpen. Wat je krijgt, is dat je dan uitkomt bij gemeenten waar van oudsher al veel opvang is, maar ook daar worden de bakens verzet. Zutphen is de meest progressieve stad in mijn deel van Gelderland met al decennia opvang. Daar zou een klein dienstencentrum komen voor mensen die net in Nederland zijn, en dat gaat nu ook niet door. Het is ook niet eerlijk, want de spreidingswet ging erom dat iedereen fair share levert aan de oplossing van dit vraagstuk.”
PVV-leider Wilders spreekt de menigte toe bij het provinciehuis in Zwolle. Foto Eric Brinkhorst
De politie en uw VNG noemen de aangenomen asielnoodmaatregelen zoals die er nu zijn „onwerkbaar en onuitvoerbaar”. Wat te doen?
„Rust, reinheid en regelmaat. Ze maken elkaar in Den Haag gek en niemand spreekt de ander daar nog met gezag op aan. De [demissionair] premier en minister van Binnenlandse Zaken [Judith Uitermark, NSC] zouden zich eens moeten uitspreken over een vooraanstaand parlementslid dat op deze manier actie voert in Zwolle. Zeggen: dat doen wij hier niet in Nederland. Het ondermijnt het gezag. De wetgeving van vorige week is rommelig aangenomen, en daarna nam het halve kabinet er afstand van – dat is toch voor de meeste Nederlanders niet meer te volgen?
„Dat doet iets met het vertrouwen in de politiek en als het nog verder daalt zijn we heel ver van huis. Veel gemeentebesturen doen met en tussen de mensen netjes hun werk, maar vóór alles moeten we een goed functionerend parlement en een regering hebben die in elk geval de basisregels kennen.”
Lees ook
Geen vluchtelingenopvang voor minderjarige meisjes in Coevorden na gewelddadige protesten
Omdat u en ik kalme, serieuze mensen zijn, beginnen we met Erasmus, en met zijn bewering dat we voor bestudering van de cultuur terug moeten naar de bronnen. Naar de Grieken en Antieken, zoals hij het noemt. En dus keren we uit pure plichtsbetrachting terug naar het VPRO-programma Zomergasten met Piet Vroon.
In 1991 zei Piet Vroon dat menselijk gedrag onvoorspelbaar is, wild, chaotisch. De overheid wil „met een soort klemmende macht” proberen de samenleving in haar greep te krijgen en zet de mens „tot aan zijn huig in de regelbrij”. Maar regels zijn strijdig met het chaotisch functioneren van onze hersenen, met als gevolg dat wij op regels reageren door ze te overtreden, te negeren en te doen alsof ze er niet zijn.
De overheid reageert op die chaos met nog meer regels en nog meer beleid, wij met nog meer ongehoorzaamheid. Zelf reed hoogleraar psychologie Vroon graag te hard en hij betaalde in 1991 zijn verkeersboetes niet meer, want de overheid had toch de menskracht niet om ze te innen. Zeker 95 procent van de regels en reglementen kon je maar beter afschaffen, opperde hij blijmoedig. Een anarchie functioneerde veel beter. Dat van die chaos speelt nog steeds en de wens om de chaos van buitenaf te temmen idem dito. Met verkiezingen in aantocht zie je eerbiedwaardige professionals met beleidsoplossingen komen voor alle problemen van onze tijd. „Wij zijn een groep van experts die de handen ineen hebben geslagen”, glundert Denktank Nederland 2040. ‘Lange termijn’, ‘gezond verstand’, ‘hoopgevend beeld’: de verzamelde deskundigen menen het serieus met Nederland en ze komen met „37 aanbevelingen voor een nieuw kabinet”.
Maar zit zo’n kabinet straks wel te wachten op oplossingen? Op beleidsaanbevelingen? Of heeft het chaotische functioneren van onze hersenen Den Haag nu definitief in de greep? Inmiddels lijken zelfs kabinet en Tweede Kamer niet in beleid te geloven, ze willen geen gezond verstand en lange termijn, ze willen regels en verdragen afschaffen, ze willen wetten die niet aan het internationaal recht voldoen, ze willen geen beleid maken en geen beleid uitvoeren, ze willen problemen, omdat die spannender zijn dan oplossingen.
Kabinet en Kamer willen problemen omdat die spannender zijn dan oplossingen
In 1991 had Piet Vroon nog de oprechte hoop dat mensen in een anarchistische situatie zonder structuur vanzelf socialer en intelligenter zouden gaan functioneren. „De mens heeft tien tot honderd miljard zenuwcellen en die zijn tot heel veel in staat.” Maar sindsdien is met het internet het grootste anarchistische experiment in de geschiedenis opgetuigd, en de ervaringen daarmee geven Vroon niet bepaald gelijk in dat optimisme.
Ja, het is een illusie dat je met overheidsbeleid het ongrijpbare gedrag van mensen perfect kunt aansturen, maar, nee, zonder aansturing gedragen mensen zich niet automatisch intelligent en sociaal. Nog een bron erbij pakken? Esther Perel dan maar. Psychotherapeute Perel legt uit hoe het wilde, chaotische functioneren van onze hersenen uitpakt in onderlinge relaties.
Enerzijds worden we bewogen door altruïsme en de verbondenheid van de liefde, anderzijds door egoïsme en de distinctiedrift van het verlangen. Die twee zitten elkaar danig in de weg. Verlangen gaat namelijk gepaard met jaloezie, bezitsdrang, agressie, macht, dominantie, ondeugd en onheil. „In principe zullen de meesten van ons ’s nachts opgewonden raken van dezelfde dingen waartegen we overdag demonstreren.”
Kijk, dat is een verhelderend beeld. Als je niet probeert het evenwicht te bewaren, wint de nacht het van de dag, in persoonlijke, maar ook in politieke relaties. Den Haag is nu meer een plaats voor nachtelijke opwinding dan voor de overtuigingen van overdag. Een plaats voor schandalen en verraad, voor harde straffen, voor politici die groot worden door te klieren op X.
Campagnestrateeg Bas Erlings heeft voorheen gebruik gemaakt van inzichten in de werking van ons brein om de VVD groot te maken. Met dank aan het werk van psychologen en neurowetenschappers kunnen campagnestrategen de anarchistische ruimte online benutten door aandacht van kiezers te kapen, ze te laten griezelen, ze tegen elkaar op te zetten en ze een kant op te sturen die ze zelf niet hebben gekozen.
Geschrokken van zijn eigen succes en van de ellende die daaruit is voortgekomen, heeft de VVD-strateeg nu met anderen de beweging Voor ons Nederland opgestart. Van buitenaf willen ze de politiek weer de andere kant op te sturen: „Het landsbestuur is geen Temptation Island.” En dat is beslist braaf. Maar om de wetgever zijn rol van wetgever weer te laten oppakken is meer nodig dan berouw van een enkele bekeerling en 37 aanbevelingen van een denktank. Het vraagt om een Kamerbrede psychotherapeutische interventie.
Maxim Februari is jurist en schrijver en heeft om de week een column in NRC.
Tientallen mensen blokkeren een brede straat voor de rechtenfaculteit van de Universiteit van Belgrado in de Servische hoofdstad. Een vrouw van in de zeventig houdt een spandoek omhoog. „Stop de repressie. Laat alle arrestanten vrij!” staat er in grote letters opgeschreven. Kinderen blazen zeepbellen in de zondagavondzon. Een witte poedel rent blaffend rond. Twee jongens, rechtenstudenten, plaatsen opklapbankjes midden op de weg.
Dit is slechts een van de pop-up blokkades van de studentenbeweging in Belgrado en in veel andere Servische steden. Het is al dagen chaos in de stad. Diverse keren per dag blokkeren studenten en burgers straten en kruispunten met vuilnisbakken en meubels. Soms voor een paar uur, soms een hele nacht. Toeterende automobilisten proberen tevergeefs naar hun werk te komen. Oproerpolitie probeert de orde te bewaren – met een waarschuwing of, steeds vaker, door mensen te arresteren.
Na acht maanden van vreedzame protesten tegen corruptie en vermeend wanbestuur van de regerende Servische Progressieve Partij (SNS), veranderen de studenten nu van tactiek. De protestbeweging, ontstaan na het instorten van een stationsluifel in Novi Sad waarbij zestien mensen omkwamen, eist vervroegde parlementsverkiezingen om de huidige regering te vervangen. Ze willen een premier die minder afhankelijk is van president Aleksandar Vucic. Die weigert gehoor te geven aan deze eis. En dus roepen de studenten op tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Het gevolg: repressie en staatsgeweld.
„Studenten worden bruut mishandeld door de politie”, zegt Aleks, een vierdejaars rechtenstudente die anoniem wil blijven uit angst voor de staatsveiligheidsdiensten. Ze staat voor haar faculteit. In haar rugtas – een pet met kogelwerend metaal en EHBO-spullen.
Protest tegen politiegeweld bij de rechtenfaculteit van de Universiteit van Belgrado.
Foto Spasa Dakic/ANP
Lees ook
Lees ook deze reportage uit Belgrado van begin dit jaar
‘Buitensporig geweld’
Een paar dagen geleden bestormden agenten Aleks’ faculteit. „Die varkens kwamen in volledige uitrusting, met wapenstokken, balaclava’s en metalen schilden. Waar heb je in godsnaam zo’n schild voor nodig? We doen niets. Het is een heksenjacht”, aldus Aleks.
Amnesty International spreekt over „grootschalige arrestaties” en „meldingen van buitensporig of onwettig geweld tegen de studentendemonstranten”. Honderden studenten, onder wie middelbare scholieren, en andere demonstranten zijn in de afgelopen weken aangehouden, aldus de mensenrechtenorganisatie. Velen zijn alweer vrijgelaten.
Politie arresteert een demonstrant tijdens een protest in Belgrado tegen de regering.
Foto Marko Djurica/Reuters
Agenten grijpen stevig in tijdens een protest in Belgrado tegen de regering.
Foto Zorana Jevtic/Reuters
„Het is een poging om ons bang te maken”, zegt student organisatiewetenschappen Matija Vojnic (20). Op zijn linkerarm heeft hij een flinke schaafwond. Een agent gooide hem tegen een muur aan, „alsof ik een soort crimineel was”. Hij werd vorige week gearresteerd tijdens een blokkade. „Om vijf uur ’s ochtends stormden vier pantserwagens op ons af. Het was afschuwelijk. Ze sloegen het hoofd van een jongen zo hard tegen de politiebus, dat het glas brak. De sirenes, het geschreeuw, het geweld, het blijft me achtervolgen”, zegt hij.
Tien dagen daarvoor was Vojnic door de staatsveiligheidsdienst, BIA, ondervraagd – zonder dagvaarding, zonder advocaat. „Ze wilden weten wat we van plan waren. Veel van mijn vrienden kregen soortgelijke oproepen”, zegt Vojnic, en „andere studenten werden gewoon op straat ontvoerd, in burgerauto’s door politierechercheurs. Niemand wist waar ze waren”.
Vucic’ regime was vooral een ‘spin-dictatuur’ gebaseerd op propaganda en mediacontrole, zegt hoogleraar Jovanovic
Vucic verliest geduld
„Het is pure intimidatie”, zegt hoogleraar rechten Miodrag Jovanovic van de Universiteit van Belgrado. De politie pakt zoveel mogelijk mensen op om haar macht te tonen. Vucic’ regime was tot nu toe vooral een ‘spin-dictatuur’ gebaseerd op propaganda en mediacontrole, zegt de hoogleraar, maar nu schakelt hij over op gecontroleerd geweld. „En dus zien we nu dagelijks inzet van excessief politiegeweld, omdat Vucic zijn geduld verliest.”
Net als veel Serviërs is Vucic de langdurige maatschappelijke ontwrichting door het studentenprotest beu. Bovenal wil hij dat het Servische parlement weer aan het werk kan gaan, zodat de economie weer kan groeien.
„Ravage is de nieuwe status quo”, zegt politicoloog Srdjan Cvijic, op een blokkade in de buitenwijk Zemun. „Studenten eisen verkiezingen, de politie slaat mensen in elkaar.” Hij noemt het politieoptreden „bruut en onnodig”. Het regime heeft niet genoeg politiemensen en daarom worden ook anderen ingezet „met balaclava’s en te veel tattoos om politieagent te zijn. Velen geloven dat het regime haar criminelen politie-uniformen laat aantrekken”. Dezelfde figuren die waarschijnlijk ook opzettelijk het politiegeweld uitlokken.
Een demonstrant probeert te verhinderen dat de politie een vuilcontainer van straat haalt.
Foto Oliver Bunic/AFP
De regering wil vooral laten zien dat ze alles onder controle heeft en niet bang is, zegt Cvijic. Vucic grijpt gewelddadig in om zijn kern van nationalistische, rechtse aanhangers niet te verliezen. Ondertussen zijn steeds meer Serviërs gefrustreerd door de protestbeweging. Ze geloven niet dat Vucic verkiezingen zal afkondigen, en vinden dat de studenten onnodig veel chaos veroorzaken. Mensen willen aan het werk, en niet urenlang in de file staan – en dat zijn echt niet alleen de hardcore SNS-fans die in de tenten voor het parlement kamperen.
Zomervakantie
Ook onder de tegenstanders van Vucic bestaat scepsis over de vraag of verkiezingen de oplossing bieden. Want wie zou het overnemen? Zou die partij echt minder corrupt en incompetent zijn? Ondertussen is het maar de vraag of de studentenbeweging de druk op het regime kan volhouden. De zomervakantie nadert, veel studenten moeten werken om hun studie te bekostigen. Bovendien: politieoptredens zullen snel geen nieuws meer zijn. Het wordt lastig om de kritieke massa vast te houden – iets waar Vucic waarschijnlijk al op rekent.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en de politie willen NRC niet te woord staan. Vucic zei onlangs in een persconferentie dat de politie „rechtmatig en tijdig” ingrijpt om de openbare orde te herstellen. De autoriteiten ontkennen het gebruik van buitensporig geweld.
De studenten laten zich niet intimideren. „We willen niet in angst leven. Ze kunnen ons arresteren of slaan, maar ons zullen ze niet breken”, zegt Vojnic. De beweging komt binnenkort met een eigen kandidatenlijst voor de verkiezingen. Aleks: „Met een parlementaire meerderheid kunnen we dit machtsbeluste regime stoppen en het rechtssysteem herstellen”.
Wegblokkade van demonstranten in Belgrado. Ze eisen vervroegde parlementsverkiezingen en vrijlating van opgepakte demonstranten.
Foto Marko Djurica/Reuters
Lees ook
Lees ook deze reportage over het studentenprotest in Novi Sad
In Zwitserland maakte in de eerste week vooral regerend wereldkampioen Spanje indruk. Portugal (5-0) en België (6-2) werden door de Spaanse speelsters van de mat geveegd. De Spanjaarden zijn daarom nu al zeker van een plek in de kwartfinale. Welke andere toplanden zich daarbij gaan voegen, zal de komende dagen blijken. De ogen zijn daarbij met name gericht op poule D: de twee recentste Europees kampioenen (Nederland in 2017 en Engeland in 2022) strijden daarin met Frankrijk, drie jaar geleden halve finalist.
Na een moeizame voorbereiding openden de Oranje Leeuwinnen het toernooi afgelopen weekend perfect, door debutant Wales met 3-0 te verslaan. Opsteker voor Nederland was ook dat topspeler Vivianne Miedema, die al jaren worstelt met blessures, zich liet zien en haar honderste interlandgoal scoorde. Woensdagavond wacht de eerste grote test: tegen titelhouder Engeland, dat wordt geleid door de Nederlandse coach Sarina Wiegman. Zondag wacht Frankrijk. Nederland moet zeker één van die twee wedstrijden winnen om naar de kwartfinales te gaan – en wie weet wel verder.
De vrouwen van Wales voorafgaand aan de wedstrijd tegen Nederland. Het is de eerste keer dat Wales meedoet aan een groot toernooi. In hun debuutwedstrijd gingen ze met 3-0 onderuit tegen Nederland.
Foto Fabrice COFFRINI / AFP
Een duel tussen de Spaanse Claudia Pina (links) en Catarina Amado van Portugal. Regerend wereldkampioen Spanje behoort tot de topfavorieten voor toernooiwinst.
Foto NUNO VEIGA / epa
Daniëlle van de Donk (links) en Vivianne Miedema vieren de 3-0 van Nederland tegen Wales. De Oranje Leeuwinnen begonnen het EK perfect, maar moeten in de groepsfase nog tegen favorieten Engeland en Frankrijk.
Foto Fabrice COFFRINI / AFP
Emma Severini (Italië) en de Belgische Sara Wijnants strijden om de bal. Geen van beide landen won ooit het EK Vrouwenvoetbal, maar Italië verloor wel twee finales.
Foto Alessandra Tarantino / AP
Fans zijn massaal naar Zwitserland afgereisd: er zijn al meer dan 600.000 kaartjes verkocht, 22 van de 31 wedstrijden zijn volledig uitverkocht. Ook de Nederlandse ‘Queen of Cheese’ (rechtsonder) is aanwezig.
Foto’s EPA/MICHAEL BUHOLZER, REUTERS/Bernadett Szabo, REUTERS/Piroschka Van De Wouw TPX IMAGES OF THE DAY
Spanje maakte in haar openingswedstrijd de status van favoriet waar door Portugal te vermorzelen: in Bern werd het 5-0. In blessuretijd maakte Cristina Martin-Prieto, die op de achtergrond haar armen al in de lucht steekt, de vijfde.
foto AP Photo/Martin Meissner
Speelsters van Noorwegen en Finland waren een minuut stil om Diogo Jota en Andre Silva te herdenken. De twee Portugese broers, allebei profvoetballer, kwamen om bij een auto-ongeluk.
foto’s REUTERS/Annegret Hilse, REUTERS/Piroschka Van De Wouw
Een late goal van de Engelse Keira Walsh kan niet voorkomen dat Frankrijk stunt: 2-1. Beide landen spelen in de groepsfase nog tegen Nederland.
Foto AP Photo/Martin Meissner
De Oranje Leeuwinnen vieren de 3-0 overwinning op Wales met meegereisde fans. Woensdagavond om 18:00 wacht de volgende tegenstander: favoriet Engeland, gecoacht door de Nederlandse Sarina Wiegman.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134704055-15ef05.jpg|https://images.nrc.nl/aurDxWIo32DTrD4MQJCuQQ_R_6A=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134704055-15ef05.jpg|https://images.nrc.nl/ps968p6p2x1GPGYqe4u4tSM-taU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134704055-15ef05.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134695903-e31e87.jpg|https://images.nrc.nl/jhrw1mU3E4zE6P9f3v48D2zg6Y8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134695903-e31e87.jpg|https://images.nrc.nl/i4XairT0pBnxLepLu3XwDJlcr_g=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134695903-e31e87.jpg)
