NLTODAY

Scheepsbouwer Damen Shipyards en drie (voormalige) directieleden moeten zich voor de rechter verantwoorden wegens verdenkingen van omkoping, witwassen en valsheid in geschrifte, maakte het Openbaar Ministerie vrijdag bekend. Wat speelt daar precies? Vier vragen over de aanstaande strafzaak tegen het miljardenconcern.

1 Wat doet Damen precies?

Nederlands grootste scheepsbouwer, Damen Shipyards uit Gorinchem, is hofleverancier van de Nederlandse marine. De werf die Kommer Damen (nu 81) in 1969 van zijn vader overnam, is uitgegroeid tot een multinational met een omzet van ruim 3 miljard euro en meer dan 12.000 werknemers op 35 werven wereldwijd. Op die werven bouwt en onderhoudt Damen commerciële vissersboten, jachten, patrouilleschepen, sleepboten, expeditieschepen, amfibische transportschepen en ook grotere oorlogsschepen.

In Nederland gebeurt dat onder meer op de Scheldewerf in Vlissingen, die het bedrijf in 2000 overnam en daarmee van de ondergang redde. Daar bouwt Damen (of doet de afbouw van) grote fregatten, korvetten en bevoorradingsschepen. Alleen al de afgelopen twee jaar bestelde het ministerie van Defensie bij Damen vier commando- en luchtverdedigingsfregatten, twee ondersteuningsschepen en twee ‘onderzeebootbestrijdingsfregatten’, ter waarde van miljarden.

Duitsland heeft zes fregatten in bestelling bij Damen ter waarde van in totaal 7 miljard euro

Ook andere landen kopen oorlogsschepen bij Damen. Zo heeft Duitsland zes fregatten in bestelling ter waarde van 7 miljard euro. Portugal kocht een multifunctionele dronecarrier, Australië kocht het ontwerp van acht transportschepen, die lokaal zullen worden gebouwd. Damen greep weer mis bij een aanbesteding voor vier onderzeeboten voor de Nederlandse marine. Die order ging vorig jaar naar het Franse Naval.

2 In welke problemen zijn ze beland?

Fiscale opsporingsdienst FIOD viel in 2017 binnen bij Damen Shipyards. De verdenking richtte zich destijds op de handelsagenten die Damen inhuurt om schepen te verkopen in het buitenland. Zij kregen torenhoge commissies – maar wat deden ze met dat geld?

Uit onderzoek van NRC in 2018 en 2019 naar Damen Shipyards bleek dat er sprake was van dubieuze verkooppraktijken in Sierra Leone, waar de Wereldbank ook onderzoek naar deed. Ook bleek dat het bedrijf een agent in Indonesië had weggestuurd wegens vermoedens van corruptie bij de verkoop van oorlogsschepen.

Het bedrijf was daarnaast in conflict geraakt met een tussenpersoon in Trinidad en Tobago, die de miljoenen die hij van Damen ontving niet goed kon verantwoorden. Damen Shipyards bleek bovendien veertien keer verkeerde gegevens te hebben aangeleverd bij Atradius DSB, de verzekeraar die namens de staat risicovolle exportpolissen afgeeft. Dat kwam het bedrijf niet op sancties te staan.

Het strafrechtelijk onderzoek heeft uiteindelijk acht jaar geduurd. Damen en het OM voerden vorig jaar gesprekken over een mogelijke schikking, maar daar fietsten telkens weer nieuwe onthullingen doorheen. Vorig jaar publiceerde de Volkskrant over nieuwe corruptieverdenkingen, Nieuwsuur onthulde dat Damen mogelijk sancties tegen Rusland had overtreden. De gesprekken tussen het OM en Damen strandden daarop, volgens beide partijen op initiatief van de ander. Nu heeft het OM alsnog besloten het bedrijf te vervolgen.

3 Was de bedrijfstop ook betrokken bij de verdachte praktijken?

Justitie meent van wel. Volgens het OM gaven directieleden van Damen jarenlang „feitelijk” leiding aan de verboden gedragingen, zo staat in het persbericht dat er vrijdagochtend uitging. Behalve Kommer Damen worden zijn zoon (en huidig bestuursvoorzitter) Arnout Damen en voormalig bestuursvoorzitter René Berkvens vervolgd. Ook een voormalige handelsagent, Stephen Hobson, behoort volgens bronnen rond het onderzoek tot de verdachten.

Dat behalve het bedrijf ook individuele bestuurders vervolgd worden, is opvallend. Het OM zal dan voor de rechter moeten aantonen dat zij direct betrokken waren bij verboden handelingen, zoals de vermeende omkoping van ambtenaren in het buitenland, of op zijn minst weet hadden van die praktijken en er niet tegen optraden. In eerdere geruchtmakende zaken bleek het voor het OM vaak lastig om dit „feitelijk leidinggeven” te bewijzen.

Zo besloot justitie eind vorig jaar de voormalige bedrijfstop van ABN Amro na bijna vier jaar onderzoek toch niet te vervolgen voor overtredingen van de antiwitwaswetgeving, wegens onvoldoende bewijs. Ook voor de vervolging van oud-ING-baas Ralph Hamers (voor hetzelfde vergrijp) bleek volgens het OM niet voldoende bewijs.

4 Wat betekent een eventuele veroordeling van Damen voor de Nederlandse defensie-industrie?

Wie veroordeeld wordt voor omkoping of fraude, mag in Europa niet leveren aan defensie – een schrikbeeld voor Damen, nu de defensie-uitgaven in Europa sterk worden opgeschroefd. In de Aanbestedingswet op defensie en veiligheidsgebied staat dat een bedrijf dat in hoger beroep is veroordeeld voor omkoping, fraude, terrorismefinanciering of witwassen zich vier jaar lang niet mag inschrijven op aanbestedingen.

Een bedrijf heeft daarna nog wel een uitweg. Als het kan aantonen dat het ‘voldoende maatregelen’ heeft genomen om ‘betrouwbaarheid aan te tonen’, mag een overheid ervoor kiezen een bedrijf toch te laten deelnemen aan een aanbesteding. Een voorbeeld: vergoeden van schade, meewerken aan onderzoek, ‘personeelsmaatregelen’ om strafbare feiten in de toekomst te voorkomen.

Mocht het zover komen, dan is deelname aan aanbestedingen voor Damen op z’n minst een stuk ingewikkelder. Voor de Nederlandse regering is dat lastig. Het ministerie van Defensie werkt van oudsher nauw samen met Damen en koopt er grootschalig materieel in.

De rechtszaak, die naar verwachting dit najaar begint, kan een politieke kwestie worden nu Europa in rap tempo wil bewapenen

„We hebben vandaag pas kennisgenomen van de beslissing van het OM”, laat een woordvoerder van het ministerie in een reactie weten. „We moeten zelf nog in kaart krijgen wat dit kan betekenen voor ons.”

Ook voor de rest van Europa kan een veroordeling consequenties hebben. Juist de komende jaren wil het continent honderden miljarden investeren in bewapening en de verwachting was dat juist op maritiem gebied Nederland hierin een rol zou kunnen spelen.

De rechtszaak, die naar verwachting dit najaar begint, kan daarmee een politieke kwestie worden. Damen houdt rekening met dat sentiment. In een verklaring zegt het bedrijf dat „Damen liever zijn aandacht alleen richt op de versterking van de Nederlandse maritieme sector en het bijdragen aan het tegengaan van de defensiebedreigingen die de huidige geopolitieke situatie met zich meebrengen” dan zich te moeten verweren tegen „vermoedens van het OM”.

Delen

Mail de redactie

Iran heeft de Nederlandse ambassadeur in Teheran vrijdag ontboden. Dat is volgens Iraanse staatsmedia gebeurd vanwege de publicatie van het jaarverslag van de Nederlandse inlichtingendienst AIVD. In dat rapport stond onder meer dat Iran vermoedelijk achter twee verijdelde liquidatiepogingen in Nederland zat.

In juni 2024 werd in Haarlem een aanslag op een in Nederland wonende Iraanse activist voorkomen. Volgens onderzoek van NRC zet Teheran steeds vaker criminelen in voor aanslagen op Iran-critici in Europa. De man achter de verijdelde aanslag in Haarlem werd eveneens verdacht van een moordpoging op een Iran-kritische politicus in Spanje.

Beide incidenten staan in het donderdag gepubliceerde AIVD-rapport. Volgens de inlichtingendienst is het „waarschijnlijk” dat Teheran verantwoordelijk is voor beide liquidatiepogingen. Naar aanleiding van het stuk riep het Nederlandse ministerie donderdag de Iraanse ambassadeur tot de orde.

Een dag later volgt het Iraanse antwoord: Teheran ontbiedt de Nederlandse ambassadeur. Het Iraanse buitenlandministerie beoordeelt de Nederlandse beschuldigingen als ongegrond en „lachwekkend”. Het zou volgens een functionaris gaan om een „absurd verzinsel”.

Delen

Mail de redactie

Hoe staat het met het leiderschap van Friedrich Merz? De leider van de christendemocraten (CDU) en aanstaand bondskanselier presenteert zichzelf graag als de sterke, Europese leider van een daadkrachtig Duitsland. Maar sinds zijn partij de landelijke verkiezingen van 23 februari won, is er van de beloften weinig terug te zien.

Europa kijkt naar Duitsland als leider, maar momenteel heeft Duitsland slechts een kabinet zonder mandaat. Tot de nieuwe regeerperiode op 7 mei begint, bevindt Duitsland zich in de schemerzone van de machtswisseling. Huidig bondskanselier Olaf Scholz (SPD) heeft weinig meer te zeggen, en dat geldt voor Merz evenzeer zolang hij niet officieel benoemd is.

Die partijen presenteerden twee weken geleden een coalitieakkoord voor de komende vier jaar. Veel houvast biedt dat niet: alles is onder voorbehoud van de financiën, en sinds de presentatie spreken de partijen elkaar openlijk tegen over belangrijke onderwerpen.

De verhoging van het minimumloon tot 15 euro per uur, in het coalitieakkoord bestempeld als „bereikbaar” voor 2026, staat bijvoorbeeld al ter discussie. Een onafhankelijke commissie zal een aanbeveling voor de hoogte van het minimumloon doen. Het toekomstige kabinet moet zich ongeacht de uitkomst daarvan committeren aan 15 euro per uur, vindt SPD-partijsecretaris Matthias Miersch. Tegen de Duitse krant Bild zei Merz dat de verhoging „mogelijk in 2026 of 2027 die kant opgaat”, maar dat niets vaststaat.

Ook andere beloften worden in het akkoord weinig concreet. Zo hangt belastingverlaging voor lage en middeninkomens af van de begroting. SPD-partijvoorzitter Lars Klingbeil hint zelfs publiekelijk op belastingverhogingen – een nachtmerrie voor CDU en CSU.

Taurusraketten

Onzekerheid is er ook over het buitenlands beleid. Waar Merz eerder gold als pleitbezorger voor de levering van Taurusrakketten aan Oekraïne, blijkt ook dat nu voorwaardelijk. Eerst moeten afspraken gemaakt worden met de Europese partners, zei Merz in een interview met omroep ARD. Andere Europese landen sturen al soortgelijke raketten, maar die hebben een kleiner bereik dan de Taurus. Merz is nog steeds bereid de raketten te sturen, maar houdt een slag om de arm om de weifelende coalitiepartner SPD tegemoet te komen.

Huidig bondskanselier Scholz hield de leveringen tegen, en nog steeds is zijn partij terughoudend. Er zijn goede argumenten voor, maar ook goede argumenten tegen, zei huidig en waarschijnlijk toekomstig minister van Defensie Boris Pistorius (SPD) op een partijbijeenkomst in Hannover. In het coalitieakkoord wordt niet over de Taurusraket gerept.

Merz’ duidelijke taal en stevige beloften maken plaats voor een coalitieakkoord vol mitsen en maren

Overwinningen

Op het gebied van migratie, dat uitgroeide tot het belangrijkste thema van de verkiezingen tijdens een door aanslagen geplaagde campagne, heeft Merz overwinningen behaald. Een groot deel van de voorstellen in zijn nog vóór de verkiezingen ingediende motie voor strenger migratiebeleid is opgenomen in het akkoord.

Toch is ook op dat gebied al onenigheid ontstaan: in het akkoord staat dat Duitsland de vrijwillige opname van „kwetsbare” Afghaanse vluchtelingen (Afghanen die voor Duitsland werkten, journalisten, critici van het regime) zal beëindigen. De vluchten zijn inmiddels opgeschort, maar 2.600 Afghanen zouden via deze regeling nog worden opgehaald. Zij zitten grotendeels in Pakistan te wachten. De SPD wil de belofte nakomen en hen naar Duitsland laten komen. Het CDU wil dat niet.

Het gesteggel, vlak na de presentatie van het akkoord, laat zien hoe zwaar – of licht – de woorden uit het akkoord daadwerkelijk wegen. Merz’ duidelijke taal en stevige beloften tijdens de verkiezingscampagne maken plaats voor een voorwaardelijk coalitieakkoord vol mitsen en maren.

Merz begon de coalitieonderhandelingen al met een gebroken belofte: nog voordat er een akkoord was, loodsden SPD en CDU/CSU vorige maand een grondwetswijziging door de Bondsdag die de overheid in staat stelt miljardenschulden te maken. Voorheen was Merz fervent tegenstander van zo’n versoepeling.

AfD grootste

Merz stelt zichzelf graag op als daadkrachtige leider, maar doet dat zelfgekozen imago weinig eer aan met het vele gedraai. Het vertrouwen in hem lijdt daaronder: de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) schiet in de peilingen omhoog, terwijl zijn CDU zakt. Bij de verkiezingen eindigde AfD als tweede, met 20,8 procent van de stemmen tegenover 28,5 procent voor CDU.

Eerder deze maand peilde Ipsos AfD al als grootste partij in Duitsland, in andere peilingen deelde het die plek met CDU. Na het Paasweekend steeg AfD in een tweede peiling tot grootste partij, met 26 procent voor AfD en 25 procent voor CDU/CSU.

Juist om die partij buiten de deur te houden, hebben zowel SPD als de Unie, die ideologisch ver uit elkaar liggen, flinke concessies moeten doen. Ze waren tot elkaar veroordeeld: het alternatief voor CDU/CSU was een coalitie met AfD, wat Merz in de campagne uitsloot (net als vrijwel alle andere partijen). De gebroken beloften presenteren zowel SPD als de Unie dan ook liever als het nemen van verantwoordelijkheid.

Daarmee lijkt Duitsland al voor het nieuwe kabinet is begonnen in een soortgelijke situatie beland als vóór de verkiezingen: gegijzeld door partijen met onverenigbare verschillen. De vorige regering, bestaande uit SPD, FDP en De Groenen, viel omdat de partijen het nergens over eens konden worden.

Van de Politikwechsel (politieke omwenteling), waar CDU in de campagne graag van sprak, is nog weinig merkbaar. Het coalitieakkoord geeft weinig houvast, en dus moet het vers aangetreden kabinet het vanaf 7 mei duidelijk maken: gaat Duitsland inderdaad Wieder nach vorne (weer vooruit), zoals de verkiezingsleus van de Unie luidde, of blijft het stilstaan?

Delen

Mail de redactie

Er komt een nieuw gerechtelijk onderzoek naar het Belgische mysterie rond de criminele Bende van Nijvel. Deze gewelddadige groepering pleegde in de jaren tachtig een reeks roofovervallen, inbraken en moordaanslagen, maar zonder strafrechtelijke consequenties omdat eerdere onderzoeken op niets uitliepen. Belgische media schrijven vrijdag dat er nu, jaren later, toch een poging wordt gedaan, op verzoek van de nabestaanden van de tientallen slachtoffers.

Volgens een van de advocaten, die namens slachtoffers en nabestaanden spreekt, moeten de onderzoekers een nooit eerder uitgediept spoor naar het noorden van Frankrijk volgen om te achterhalen of twee broers mogelijk betrokken waren bij de bende. De inmiddels overleden broers pleegden in de jaren tachtig ook in Frankrijk misdrijven, en werden daar veroordeeld. De Belgische omroep VRT meldt dat de activiteiten van de Bende van Nijvel mogelijk parallel lopen aan hun gevangenschap: als een van de broers vastzat, hield de bende zich koest. „Ik heb altijd in dit spoor geloofd”, zegt de advocaat aan Belgische media.

Een van de dossierstukken die nu alsnog onderzocht wordt is een getuigenverklaring van twee jongens uit 1985. Zij zagen vlak na een overval in het Belgische Aalst een donkerkleurige Volkswagen Golf en een lichtkleurige Mercedes rijden, en noteerden de kentekenplaten van de auto’s in een schriftje. Dat document werd later door hun vader bij de politie afgegeven en belandde in het dossier, maar is volgens de nabestaanden nooit nader onderzocht. Een onderzoeksrechter zal zich nu alsnog buigen over de nummerplaten en over de eventuele link met de twee Fransen.

Supermarktrovers

Daarmee gloort er hoop voor de tachtig nabestaanden van de slachtoffers van de Bende van Nijvel. De criminele groep pleegde tussen 1982 en 1985 een reeks misdrijven waarbij in totaal 28 doden en 40 gewonden vielen. De bende had het voorzien op geld en producten in warenhuizen en supermarkten, maar de vangst was vaak relatief gering: bij de bloedigste aanslag met acht doden werd niet meer dan 900.000 Belgische frank (nog geen 20.000 euro) meegenomen.

De criminelen dankten hun naam aan een roof op een supermarkt in het Waalse Nijvel in 1983. Daarbij werd onder meer drank, koffie en pralines buitgemaakt en vielen twee doden.

De acties van de Bende van Nijvel zorgden destijds voor een breed gevoelde maatschappelijke angst in België: een regulier supermarktbezoek kon zomaar de dood tot gevolg hebben. Dat angstgevoel werd versterkt omdat opsporingsdiensten in al die jaren nooit de daders wisten te achterhalen, ondanks honderden tips, 2.700 vingerafdrukken van mogelijke verdachten en veertig opengehaalde graven voor aanvullend dna-onderzoek.

Voor zover bekend pleegde de bende het laatste – en eveneens bloedigste – delict op een Delhaize-supermarkt in Aalst in 1985. Bij de overval kwamen acht mensen om het leven. „Dat al die doden kunnen vallen en de daders nooit worden gevonden, is eigenlijk onbegrijpelijk”, zei de voormalige burgemeester van Aalst in 2017 tegen NRC. „Er zijn zo veel theorieën geweest, maar er is nooit een antwoord gekomen. We hebben recht op de waarheid.”

Delen

Mail de redactie

Het Openbaar Ministerie gaat de grootste scheepsbouwer van Nederland, Damen Shipyards, vervolgen voor omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen bij de verkoop van schepen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Dat meldt het OM vrijdagochtend in een persbericht. Het gaat om Damen Shipyards in Gorinchem en Damen Naval Shipyards in Vlissingen, de tak die marineschepen bouwt. Ook wordt het bedrijf gedagvaard voor het overtreden van de sanctiewet na het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

Het OM vervolgt ook een aantal (oud-)directieleden van de scheepsbouwer. Bronnen rond het onderzoek bevestigen dat het om oprichter Kommer Damen gaat, zijn zoon Arnout Damen die nu bestuursvoorzitter is, en René Berkvens, bestuursvoorzitter tussen 2006 en 2019. Ook Stephen Hobson, een tussenagent voor Damen in het Caribisch gebied, wordt vervolgd. Noch het OM, noch Damen wil dat bevestigen.

Defensieuitgaven

De timing van het besluit is precair. Een veroordeling kan zeer negatief uitpakken voor het bedrijf. Damen Shipyards mag dan vier jaar lang niet meedingen naar overheidsorders. Damen Shipyards is de grootste leverancier van de Nederlandse marine. Zeker nu de defensieuitgaven in Europa worden opgeschroefd, kan het bedrijf veel geld mislopen. In een verklaring zegt het bedrijf dat „Damen liever zijn aandacht alleen richt op de versterking van de Nederlandse maritieme sector en het bijdragen aan het tegengaan van de defensiebedreigingen die de huidige geopolitieke situatie met zich meebrengen” dan zich te moeten verweren tegen „vermoedens van het OM”.

Het besluit volgt op acht jaar onderzoek. In 2017 viel opsporingsdienst FIOD het bedrijf binnen. In 2018 en 2019 onthulde NRC, in samenwerking met Lighthouse Reports, de dubieuze verkoopmores binnen het bedrijf. Er waren onregelmatigheden bij de verkoop van een schip in Sierra Leone, bij de verkoop van een oorlogsschip in Indonesië via een agent die vermoedelijk steekpenningen kreeg, en over de dubieuze rol van de tussenhandelaar van Damen in Trinidad en Tobago die nu wordt vervolgd.

Ook bleek dat Damen veertien keer fouten had gemaakt bij het aanvragen van exportpolissen bij Atradius DSB, dat namens de Nederlandse staat deals verzekert. Sancties hierop bleven uit.

‘Eén zending kraantjes’

Een woordvoerder van Damen laat weten dat het bedrijf de afgelopen tijd in „goed gesprek” was met het OM over alle kwesties. De gesprekken konden mogelijk uitmonden in een schikking. Maar de gesprekken strandden in de periode dat de Volkskrant nieuwe corruptieverdenkingen publiceerde en tv-programma Nieuwsuur onthulde dat het bedrijf mogelijk sancties tegen Rusland overtrad. De woordvoerder van Damen: „Toen heeft het OM de gesprekken gestaakt, en nu zitten we hier.” Andere bronnen melden dat de gesprekken vastliepen op onwil aan de kant van Damen.

In een verklaring beklaagt Damen zich over het feit dat veel zaken oud zijn, voornamelijk om valsheid in geschrifte draaien en niet om corruptie, en dat sommige zaken al beoordeeld zijn door de Wereldbank. De woordvoerder wil benadrukken dat de dagvaarding voor het overtreden van sanctiewetgeving „groot lijkt”, maar slechts „één zending van kraantjes” betreft. „Damen heeft het dossier beoordeeld en concludeert dat het OM geen haalbare zaak heeft.” Het OM verwacht dat de rechtszaak in de tweede helft van dit jaar begint.

Delen

Mail de redactie