Weer een uitkoopregeling voor stikstof, terwijl de vorige weinig opleverde. ‘Het is veel geld voor een beperkte reductie’

Het kabinet-Schoof wil wéér veehouders uitkopen. Het is de belangrijkste concrete actie uit het vrijdag gepresenteerde stikstofplan van de ministeriële commissie die Nederland ‘van het slot’ moet halen. Dit jaar besteedt het ministerie van Landbouw nog eens 750 miljoen euro aan een opkoopregeling, gericht op veehouders met „de meest urgente stikstofproblematiek”.

De afgelopen jaren stak de rijksoverheid al 3 miljard euro in twee grote uitkoopregelingen voor de landbouwsector. Aan zogenoemde ‘piekbelasters’, de drieduizend veehouderijen die het meest bijdragen aan de stikstofproblematiek, bood de staat 120 procent van de bedrijfswaarde. Kleinere uitstoters konden zich laten uitkopen voor 100 procent van de waarde.

De interesse was groot – er moest geld bij om aan de vraag te voldoen. Daarom stelt het kabinet nu weer voor boeren uit te kopen, zei premier Dick Schoof na afloop van de ministerraad op vrijdag: „Er wordt massaal op ingetekend – en dat budget is ook snel op. Ik denk dat het een heel nuttig instrument is.”

Ondanks de grote interesse – zo’n 1.600 boeren hebben zich inderdaad aangemeld – viel de stikstofopbrengst tegen. Onlangs stuurde minister Femke Wiersma (Landbouw, BBB), de eerste resultaten naar de Kamer. Er zal gemiddeld zo’n 35 mol stikstof per hectare per jaar worden gereduceerd, ongeveer 7 procent van wat gemiddeld nodig is.

„Uitkoopregelingen zijn helemaal niet effectief om de stikstofdepositie in grote mate terug te dringen”, zegt Jan Willem Erisman, hoogleraar milieu en duurzaamheid aan de Universiteit van Leiden. Hens Runhaar, hoogleraar beleid en sturing voor duurzame voedselsystemen aan de Universiteit van Utrecht, noemt de opkoopregelingen „veel geld voor een beperkte reductie”. „Je kunt het geld veel beter gebruiken.”

De nieuwe uitkoopregeling levert waarschijnlijk nog minder op. Daan Boezeman van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) deed onderzoek naar 25 jaar uitkoopregelingen in de landbouwsector. Door stapeling van dergelijke regelingen wordt het steeds moeilijker veehouders te verleiden hun bedrijf te staken, zegt hij. „Je houdt de economisch rendabele bedrijven over.” Die bedrijven staan er nu zelfs beter voor, doordat andere zijn gestopt, stelt Boezeman. „De kosten om mest af te zetten gaan naar beneden en hun onderhandelingspositie ten opzichte van leveranciers verbetert.” Deze bedrijven zullen zich niet snel laten uitkopen.

‘Perspectief’

Of de opbrengst van de vorige uitkoopregelingen mee- of tegenvalt, wil minister Wiersma desgevraagd niet zeggen: „Ik stuur niet op een bepaald percentage of aantal boeren dat moet stoppen – sterker nog, ik wil juist zoveel mogelijk boeren perspectief bieden, zodat zij door kunnen met het mooie werk dat zij doen.” Voormalig minister Christianne van der Wal (VVD) had wel de „inspanningsverplichting” om het landelijke stikstofoverschot met gemiddeld 20 procent te laten dalen. Wiersma noemde dat in een Kamerdebat een „ambitie van het vorige kabinet”.

Dat de vorige uitkoopregeling minder reductie opleverde dan verwacht, komt voor een groot deel door het vrijwillige karakter, zegt Runhaar. Het maakt voor de stikstofwinst veel uit wélke boerenbedrijven uitgekocht worden, want de impact op de natuur hangt af van de omvang van het bedrijf en de nabijheid van kwetsbare natuurgebieden. Een minder gerichte regeling is „schieten met hagel”, zegt Runhaar.

Commissievoorzitter Johan Remkes stelde in 2022 voor om de vijf- tot zeshonderd grootste piekbelasters aan te pakken – dan zouden zo min mogelijk bedrijven geraakt worden. Het ministerie van Financiën rekende uit dat álle Nederlandse stikstofdoelen behaald kunnen worden door heel doelgericht vijfduizend veebedrijven op te kopen.

Maar vrijwilligheid is voor dit kabinet een „fundamenteel uitgangspunt”, stelt het ministerie van Landbouw. Een woordvoerder: „Vrijwilligheid maakt snellere uitvoering mogelijk dan verplichte maatregelen, die vaak tot lange juridische procedures leiden en waar veel geld mee gemoeid kan zijn.”

Ook de nieuwe uitkoopregeling is vrijwillig, benadrukt Wiersma. Welke boeren in aanmerking komen voor de nieuwe regeling is niet exact duidelijk: de regeling richt zich „op gebieden met de meest urgente stikstofproblematiek”.

Door de vrijwillige en minder gerichte aanpak legde de overheid in het verleden soms enorme bedragen op tafel om relatief kleine hoeveelheden stikstof te reduceren. Zo betaalde de overheid zo’n 20 miljoen euro om een stal met 18.500 varkens in Grubbenvorst, Limburg, te sluiten , bleek uit onderzoek van NRC en Follow The Money. Het ministerie van Landbouw wilde de vraag of dit bedrag doelmatig besteed is niet beantwoorden. „We kunnen geen informatie delen over een individuele aanvraag.”

Lees ook

Lees ook: Drie keer de goudprijs voor een gram minder stikstof – hoe duur het kan zijn om een varkensboer uit te kopen

Illustratie Roland Blokhuizen

Boezeman van het PBL ziet ook een ander probleem. „Het lukt wel om aantrekkelijke uitkoopregelingen op te tuigen, maar ander beleid komt heel moeizaam van de grond”, zegt hij. Als er samen met de uitkoopregeling strengere regels waren aangekondigd had de uitkoopregeling meer kunnen opleveren, denkt Boezeman. „Dan moet een veehouder kiezen: of het bedrijf aanpassen, of meedoen aan de uitkoopregeling.”

Het kabinet stelt nu voor om elk bedrijf een specifiek uitstootdoel op te leggen. Het is onduidelijk hoe hard dit doel wordt, en of het gehandhaafd gaat worden. Het kan bovendien jaren duren voor dat plan is uitgewerkt.

Een uitkoopregeling uitvoeren kost ook veel tijd, stelt Boezeman. De Europese Commissie moet deze vorm van staatssteun eerst goedkeuren. „Bedrijven moeten zich eerst inschrijven, die aanvragen moeten beoordeeld worden, dan moet er nog gestopt worden. Vergis je niet hoe lang dat allemaal duurt, je bent al snel in 2030.”

Premier Schoof denkt dat Nederland „dit jaar nog geleidelijk van het slot gaat”. Schoof: „We blijven hard aan de slag, in de wetenschap dat we de zaak vandaag echt niet hebben afgerond.”


Eindelijk komt Lolita zelf aan het woord

Lolita. U weet wel, dat meisje met de hartvormige zonnebril. Dat kind dat onder de tuinsproeier in een doorweekt, doorschijnend jurkje, een magazine ligt te lezen. Zeventig jaar geleden, in 1955, maakte men voor het eerst kennis met haar, in Vladimir Nabokovs gelijknamige roman, en sindsdien is ze een begrip. Of je dat boek nu gelezen hebt of niet, je hebt van haar gehoord, deze jonge ‘nimfijn’, het onweerstaanbare kindvrouwtje, achilleshiel van elke brave man. Althans, zo wordt ze doorgaans geïnterpreteerd.

We kennen haar überhaupt haast alleen via andermans interpretaties. In zijn roman laat Nabokov Humbert Humbert over haar aan het woord, een man van middelbare leeftijd. Humbert beschrijft hoe hij een kamer huurde bij de weduwe Haze en haar twaalfjarige dochtertje Dolores (Lolita is zijn koosnaampje voor haar). Hij begeert het meisje en er ontwikkelt zich een seksuele relatie tussen hen. Subtiel – te subtiel voor veel lezers – maakt Nabokov duidelijk dat Humbert een onbetrouwbare verteller is. Hij beweert door het meisje verleid te worden, maar niets in haar handelingen wijst daarop. Hij is het zelf, die haar verschijning erotiseert.

Nabokov heeft willen onderzoeken hoe iemand zich zodanig kan verliezen in een erotische obsessie, dat hij, om die obsessie te voeden, bereid is alle morele grenzen te negeren. Nabokovs Humbert houdt zichzelf voor zich in een opwindend liefdesverhaal te begeven, terwijl hij in wezen onderwerp (lees: aanstichter) is van een verhaal over pedofilie, kidnapping en verkrachting. Hoe ver kun je een lezer meenemen in de zelfrechtvaardiging van zo iemand, daarin was Nabokov geïnteresseerd.

Ver dus, kennelijk. Want wrang genoeg is het het door Humbert geseksualiseerde beeld van het kind, en niet de afschuwwekkende grensoverschrijdingen die hij begaat, wat bij de meeste lezers beklijft. Lolita wordt in woordenboeken gedefinieerd als ‘een jong, wellustig meisje’.

F*ck Lolita van Het Zuidelijk Toneel. Foto Sofie Knijff

In de fantastische theatervoorstelling F*ck Lolita laten regisseur Silke van Kamp en schrijver Annet Bremen dit meisje nu zelf aan het woord. Humbert is er wel, vertolkt door Joep van der Geest, maar zwijgt. Lolita ontsteeg eerder het lijdend voorwerp in het Nederlands theater, bijvoorbeeld in Lolita van Club Lam uit 2021.

F*ck Lolita is een genuanceerde, scherpe, krachtige monoloog, die niet alleen gaat over de dynamiek tussen Lolita en Humbert maar, via hen, over de alomtegenwoordige seksualisering van jonge meisjes (wrang zijn bijvoorbeeld de biografieën van de actrices die Lolita speelden in de verfilmingen); over hoezeer men bereid is weg te kijken van seksueel misbruik; over de macht van degene die het woord krijgt; over hoe misbruikslachtoffers geneigd zijn zichzelf te beschouwen als aanstichter; over hoe trauma werkt; over de misvatting dat daders ‘monsters’ zouden zijn – vaak zijn het schokkend normale, vriendelijke mensen. Twee uur lang enerverend, hoogst urgent theater is het.

Keja Klaasje Kwestro speelt Lolita, en doet dat weergaloos. Op de een of andere manier zijn vrouwenrollen in haar vertolking nooit verontschuldigend, nooit geïnfecteerd door schaamte of spot, hoe kwetsbaar of naïef of gretig-kirrend ze ze ook neerzet. Haar Lolita is prachtig veelkantig. Afwisselend speels en bazig en geestig en razend eist ze die ruimte voor zichzelf op.

Ze laat je kennismaken met de kleine Dolores, grootgebracht door een door rouw verscheurde moeder, die haar niet vast kan houden „omdat ze denkt: als je iets vasthoudt gaat het dood.” Het kind dat er desondanks naar hunkert aangeraakt te worden. Het kind dat onstuimig nieuwsgierig is naar hoe dat is, tongen met jongens. Het kind dat op de hoge hakken van de moeder van een vriendinnetje over straat paradeert, in de hoop dat er een man naar haar kijkt.

En we zien de volwassen versie van haar, de oude vrouw die, na een lang leven getekend door zelfverwijt, nu inziet dat geen enkele kinderlijke hunkering of gedraging ooit een rechtvaardiging mag vormen voor kindermisbruik. Een vrouw die weigert nog langer als andermans guilty pleasure te fungeren. Die de schaamte, vergelijkbaar met heldin Gisèle Pelicot, teruggeeft aan degene die hem toebehoort.

Dolores Haze was niet wellustig. Ze was geen achilleshiel. Misschien is het tijd dat we dat beeld van haar overschrijven.

Ze was twaalf.

Lees ook

Deze recensie van een essaybundel: ‘Wat betekent Lolita in onze tijd?’

Foto Getty Images/iStockphoto


Hoogleraar Agnes Kant snapt dat het gebruik van het ‘revolutionaire’ Ozempic toeneemt. Maar wat zijn de bijwerkingen?

Baby’s zonder handjes. Of handjes aan de schouders. Voetjes aan de billen. Beentjes zonder voetjes. Op 1 oktober 1957 bracht de Duitse firma Chemie Grünenthal een slaap- en kalmeringsmiddel op de markt dat bijzonder goed bleek te werken tegen zwangerschapsmisselijkheid en ook nog eens buitengewoon veilig zou zijn. Drie jaar later waren er in veertig landen meer dan tienduizend kinderen geboren met focomelie, een misvorming van de ledematen die voorheen zelden werd gezien. De oorzaak was thalidomide, de werkzame stof in het middel, dat in Nederland werd het verkocht onder de naam Softenon. Softenonbaby – het woord staat nog altijd in de Van Dale.

Sinds 1965 worden in Nederland bijwerkingen landelijk geregistreerd en sinds 1996 gebeurt dat door het Bijwerkingencentrum Lareb, waar ze worden gemeld, verzameld en geanalyseerd. Ook bijwerkingen van vaccins, vitaminepillen en andere gezondheidsproducten. En toch zegt Agnes Kant, de directeur van Lareb, dat er „in het onderzoeken, ontdekken, bewaken en voorkomen” van bijwerkingen „meer mogelijk is”. Het kan en moet beter, vindt ze.

Agnes Kant (58), epidemioloog, op haar dertigste gepromoveerd in de biomedische wetenschappen, is sinds mei vorig jaar voor een dag per week bijzonder hoogleraar innovatie van farmacovigilantie bij het LUMC/Universiteit Leiden. Farmacon: Oudgrieks voor geneesmiddelen en vergif. Vigilantie: Latijn voor waakzaamheid. Bij het LUMC gaat ze onderzoek doen naar bijwerkingen. Hoe kunnen ze sneller ontdekt worden? Wie ervaren ze wel, wie niet, en waarom? Waarom ervaren vrouwen ze gemiddeld vaker dan mannen? Welke middelen zijn veilig in de zwangerschap?

Vrijdag hield ze haar inaugurele rede, Bijwerkingen zijn geen bijzaak, en daarin zei ze wat ze als Tweede Kamerlid namens de SP (en fractievoorzitter van 2008 tot 2010) ook al zei: dat er een fonds moet komen voor onafhankelijk onderzoek naar de veiligheid van geneesmiddelen nadat ze zijn toegelaten op de markt. En dat fonds kan gevuld worden door bijdragen van farmaceutische bedrijven. „Zij maken de winsten. Ze hebben geen belang bij dat soort onderzoek, maar het maatschappelijk belang is groot.” In dit gesprek, in Doesburg, waar ze woont, zegt ze dat ze zich heeft voorgenomen om verder geen politieke uitspraken te doen. „Dat past niet bij mijn rol. Maar deze wilde ik wel even kwijt.”

Wat er thuis, in het verpleeghuis of tijdens een ziekenhuisopname gebeurt, weten we niet

In je oratie zei je dat 5 tot 10 procent van alle acute ziekenhuisopnames in Nederland wordt veroorzaakt door gebruik van geneesmiddelen.

„En dat zijn dan alleen nog maar de bijwerkingen die we kennen en herkennen, en die geregistreerd zijn, zoals maagbloedingen door pijnstillers als diclofenac en ibuprofen. Wat er thuis, in het verpleeghuis of tijdens een ziekenhuisopname gebeurt, weten we niet.”

Je vertelde ook hoe het mis kan gaan als een bijwerking níét herkend wordt.

„Atiya Mohammad – ze is apotheker, net gepromoveerd in Groningen – beschrijft in haar proefschrift een vrouw van 71 die van haar huisarts een middel kreeg tegen hoge bloeddruk. Na een paar weken werden haar enkels dik en gaf de cardioloog haar iets tegen oedeem. Omdat ze toen de hele tijd moest plassen gaf de uroloog haar iets tegen incontinentie. Daardoor kreeg ze last van een droge mond en toen gaf de huisarts haar wat om de speekselproductie te stimuleren. Uiteindelijk viel ze en moest ze worden opgenomen, waarschijnlijk door de opeenstapeling van bijwerkingen.”

Je wil meer onderzoek doen naar alles wat vrouwen aan middelen slikken tijdens de zwangerschap

„Geneesmiddelen die door een arts worden voorgeschreven en zelfzorgmiddelen die je kunt kopen bij de drogist. Van 70 procent weten we nog niet of ze veilig zijn tijdens de zwangerschap, en dat dus ondanks de softenonaffaire. Ik vind dat onbegrijpelijk. En we kunnen er morgen mee beginnen, want we hebben een landelijk zwangerschapsregister waarin alle informatie die zwangeren verstrekken over hun gezondheid en hun baby’s wordt bijgehouden, ook over medicatie en zelfmedicatie. Maar het is moeilijk om er financiering voor te krijgen.”

Je verwacht een bijwerking en die ervaar je dan ook echt. In de communicatie is dat best lastig

Krijgen jullie meldingen over Ozempic en andere vermageringsmiddelen?

„Ozempic is een geneesmiddel tegen diabetes, hè. Bij diabetespatiënten wordt het nu een jaar of zeven gebruikt. Maar sinds het een hype werd op sociale media omdat je ervan afvalt, is het gebruik enorm toegenomen. Ik snap het wel, het is revolutionair. De meldingen die wij krijgen gaan onder andere over extreme uitdroging. Mensen kunnen zo’n Ozempic-face krijgen, met van die ingevallen wangen. Soms belanden ze met uitdrogingsverschijnselen in het ziekenhuis en moeten ze aan het infuus. Alvleesklierontsteking wordt ook gemeld. Maag- en darmklachten zijn vanaf het begin een bekende bijwerking. Ik zou mensen die Ozempic of aanverwante middelen krijgen langere tijd willen volgen. Hoe vaak komen welke bijwerkingen voor? Wat is het beloop? Als hoe belastend worden ze ervaren?”

Andersom krijgen mensen klachten door het lezen van bijsluiters.

„Het nocebo-effect, ja. Je verwacht een bijwerking en die ervaar je dan ook echt. In de communicatie is dat best lastig. Spierpijn is bijvoorbeeld een bekende bijwerking van statines, een veel voorgeschreven middel ter preventie van hart- en vaatziekten. Maar het benoemen van spierpijn als bijwerking kan het nocebo-effect uitlokken. Tegelijkertijd moeten patiënten met spierpijnklachten weten dat het een bijwerking kan zijn, en dat tijdelijk stoppen en overstappen op een andere statine soms kan helpen.”

En bijwerkingen van vaccinaties?

„De aandacht daarvoor is in de coronatijd enorm toegenomen.”

Je kwam destijds in het journaal om te vertellen dat jullie meer dan duizend meldingen hadden ontvangen over menstruatieproblemen.

„Maar dat toen nog onduidelijk was of het een bijwerking van de vaccinatie was. Ik kreeg net genoeg tijd om óók te zeggen dat er geen risico was op onvruchtbaarheid, daar was al uitvoerig onderzoek naar gedaan. Die boodschap wilde ik graag kwijt. En ik wilde laten zien dat we de klachten serieus namen en dat we goed naar de meldingen gingen kijken.

„Natuurlijk kwamen er de volgende dag nog een paar duizend meldingen bij, maar dat wil je ook. Uiteindelijk hadden we er zeventienduizend – langere of kortere cyclus, hevige bloedingen, dat soort dingen – en na grondige analyse hebben we geconcludeerd dat we dachten dat het een mogelijke bijwerking was van de coronavaccins. Uiteindelijk moest het van de EMA [European Medicines Agency] worden opgenomen in de bijsluiters.”

Lees ook

Menstruatiestoornis na vaccinatie: ‘Onderzoek de klachten van vrouwen goed’

Een GGD-medewerker voert een coronatest uit in de teststraat bij het HMC Bronovo.

De onafhankelijke wetenschap dreigt het te verliezen van simplistische, virale leugens

De Amerikaanse minister van Volksgezondheid zegt dat vaccinaties tegen kinderziekten autisme veroorzaken.

„Mensen worden overspoeld met dit soort onzinverhalen, ja. Voor mij is dat de reden om een onafhankelijke informatievoorziening in stand te houden. Dat wij kunnen zeggen: kijk, hier in de kennisbank op onze site kun je vinden wat de wetenschap zegt over vaccinaties en menstruatie, onvruchtbaarheid of autisme. Mensen hebben daar recht op, ook als we het niet weten, of nog niet weten. Dat vind ik, hè. Ik moet maar hopen dat er genoeg geld voor beschikbaar blijft. Dat is op dit moment helaas onzeker.”

En de vitaminepillen en andere gezondheidsproducten, hebben jullie het daar ook druk mee?

„We krijgen meldingen over de vreemdste producten, bijvoorbeeld over Alkadruppels, die de zuurbasebalans in je lichaam zou herstellen, een soort gootsteenontstopper. Een jongetje van twee heeft er een ernstig verbrande slokdarm aan overgehouden. Zijn oma dacht dat ze hem vitamine D gaf. Nog zoiets: vitamine B6. Veroorzaakt zenuwschade als je er te veel van binnenkrijgt. Tintelingen in de voeten, gevoelloze vingers. In de wet is nu een maximum vastgelegd voor hoeveel B6 er in een voedingssupplement mag zitten, wat ik hartstikke goed vind. Maar de meldingen blijven komen. Dus misschien zit er toch meer in dan is toegestaan. Of nemen mensen er te veel van. Of geeft het ook schade bij lagere doses. En ook hier wil je weten: wie is er gevoelig voor en waarom?”

Ondertussen blijven influencers van alles aanbevelen.

„Het is te simpel om te zeggen: mensen moeten zich niet zo laten beïnvloeden. Verhalen en mythes hebben altijd een rol gespeeld en iedereen is beïnvloedbaar. Ons brein werkt gewoon zo. Wat de Israëlische historicus Yuval Noah Harari daarover schrijft in Nexus was voor mij zeer verhelderend. Ik heb zijn boek verslonden. De mechanismes zijn van alle tijden, schrijft hij. Maar nu zijn daar sociale media bijgekomen, met het bijbehorende verdienmodel. Die versterken het en dat maakt het wel echt gevaarlijk. De onafhankelijke wetenschap, die complexiteit en nuance vereist, dreigt het te verliezen van simplistische, virale leugens.”

Lees ook

Het alarmisme in het nieuwe boek van Harari over de groeiende macht van algoritmen is héél terecht, maar ook wel erg bekend

Postduiven werden al door de oude Grieken gebruikt om boodschappen over te brengen. Het is een van de oudste voorbeelden van een informatienetwerk volgens Harari. Foto Getty Images


In het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling in Osaka vertelt Nijntje over circulaire economie

Een gloeiende witte koepel steekt uit boven de baai van Osaka. Het is het visuele middelpunt van het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling 2025, een futuristisch gebouw met een façade van golvende stalen lamellen.

Architect Thomas Rau heeft elk bouwmateriaal in het paviljoen voorzien van een paspoort en geregistreerd in een digitaal kadaster. Zo wil hij volgen hoe de materialen opnieuw worden ingezet nadat de expo is afgelopen. Duurzaam materiaalgebruik is een van de centrale thema’s van deze Wereldtentoonstelling. „Wij zijn gasten op aarde”, zegt de paviljoenarchitect. „Alles wat je creëert, komt voort uit beperkte bronnen. Dat is wat we duidelijk wilden maken met ons ontwerp.”

Het paviljoen is een etalage van Nederlandse innovaties. Bezoekers maken kennis met installaties die de winning van energie uit golven verbeelden, tot iconische waterwerken als de Deltawerken en de Afsluitdijk. De nadruk ligt op Nederland als ‘waterland’. Bij de start van de wandeling door het paviljoen krijgen bezoekers een boodschap gepresenteerd die Nederland trots uitdraagt: ruim een kwart van het land ligt onder zeeniveau maar blijft dankzij goed waterbeheer droog.

De ervaring begint onder de verlichte koepel zodra bezoekers een orb, een lichtgevende bol, overhandigd krijgen. „Dit zie je normaal alleen in science fiction films”, zegt consul-generaal Marc Kuipers. Hij runt het paviljoen namens Nederland. De lichtgevende bollen kunnen bezoekers op verschillende punten in het gebouw tegen kunstwerken op de muur aandrukken, of nabij die van andere bezoekers houden. Hierdoor veranderen ze van kleur of gaan ze met een nieuw ritme pulseren. De orbs hebben vooral een begeleidende functie: ze moedigen bezoekers aan om op sleutelpunten in het paviljoen stil te staan en Nederland als ‘innovatieland’ in beeld te krijgen.

De lichtgevende bollen in het Nederlands paviljoen

Franck Robichon/EPA

De lichtgevende bollen die de bezoeker door het paviljoen gidsen zijn fotogeniek

Foto Hiro Komae/AP Photo

Wereldexpo

Sinds 1851 is de Wereldexpo een internationaal evenement waar landen hun technologische vooruitgang en toekomstvisies presenteren. Het is bedoeld om samenwerking tussen landen te bevorderen rond de grote vraagstukken van de tijd, zoals bij de vorige editie in Dubai: duurzaamheid en mobiliteit. Door de jaren heen zijn er iconische bouwwerken ontstaan, zoals de Eiffeltoren in Parijs (1889), het Atomium in Brussel (1958) en de Space Needle in Seattle (1962).

Nederland heeft sinds de eerste editie van de Wereldtentoonstelling 175 jaar geleden, in London, elke keer meegedaan. Volgens de Rijksdienst van Ondernemend Nederland haalde de vorige deelname in Dubai bijna 170 miljoen euro naan contracten binnen voor Nederlandse bedrijven.

De 35ste editie van de Wereldexpo vindt dit jaar plaats op Yumeshima, een kunstmatig eiland ten zuiden van Osaka. Het thema, Designing Future Society for Our Lives, draait om de rol van technologie in het verbeteren van levenskwaliteit.

Dit jaar doen 158 landen en regio’s mee, op een gebied dat ongeveer drie keer zo groot is als het Amsterdamse Vondelpark. De organisatoren mikken uiteindelijk op in totaal 23 miljoen bezoekers, een bescheiden aantal in vergelijking met de eerste Wereldexpo in Osaka dat in 1970 meer dan 64 miljoen bezoekers trok. Toch is de weg ernaartoe hobbelig. De kaartverkoop loopt achter op schema, meerdere landen kampten met bouwvertragingen en de bouwkosten zijn verdubbeld. Op de eerste dag bleven enkele paviljoens gesloten, terwijl technische storingen en logistieke drukte tot lange wachttijden leidden. De bezoekers zijn vooral recreanten, maar aan de zijlijnen vinden kleinere handelsmissies plaats. Japan gebruikt de expositie om internationale samenwerkingen te versterken.

Het bezoek van premier Dick Schoof aan het Nederlands paviljoen voor de officiële opening, benadrukte deze diplomatieke missie. Tijdens een rondleiding sprak de premier over het bredere belang van samenwerking met Japan, en van de Nederlandse aanwezigheid op de expo: „We zijn twee landen met veel geopolitieke en economische onrust om ons heen”, zei hij, verwijzend naar de groeiende militaire macht van China en de ontwrichtende Amerikaanse importheffingen. „Juist daarom is het nodig elkaar op te zoeken en samen te werken aan het welzijn en de welvaart van onze samenlevingen. Dat is de boodschap hier.”

Nijntje

„Helemaal alleen gaan we geen oplossingen vinden voor internationale uitdagingen zoals pandemieën en klimaatverandering,” zegt consul Kuipers. Hij ziet die samenwerking gesymboliseerd in de orbs, die op hetzelfde ritme gaan pulseren als je ze tegen elkaar houdt, als een gedeelde hartslag. De diepere boodschap is ongemakkelijk. Hoe indrukwekkend de Nederlandse innovaties ook zijn, zonder hulp of kopers van het buitenland blijft de impact beperkt.

De opening van het paviljoen op 22 april werd bijgewoond door onder meer premier Dick Schoof

Foto Soichiro Koriyama/EPA

Het paviljoen loopt vol. Bezoekers duwen de lichtgevende bollen niet alleen tegen de kunstwerken aan, maar houden ze in de donkere gangen ook als verlichting bij kleine boekjes die door het gebouw heen hangen. Op de voorkant staat een bekend Nederlands tekenfiguur: Nijntje. „Het is ongelooflijk hoe waanzinnig populair Nijntje hier is. Of zoals de Japanners haar kennen: Miffy”, vertelt Kuipers.

Volgens de consul was het de bedoeling met de boekjes in makkelijke taal en met Nijntje-tekeningen complexe concepten als duurzame chemie en waterstoftransport aan kinderen uit te leggen, die al van jongs af aan Miffy-boekjes op school lezen. „Maar ze is inmiddels zo herkenbaar voor Japanners dat zelfs de volwassenen naar de boekjes kijken.”

Ook bij premier Schoof lijkt de handelsgeest de boventoon te voeren. „Ik hoorde dat de gelimiteerde editie Nijntjes op de eerste dag uitverkocht waren”, vertelt de premier over de knuffels die voor omgerekend dertig euro in de souvenirwinkel liggen. Het belangrijkste Japanse woord dat hij daarom heeft onthouden ligt voor de hand: „Miffy”, lacht hij hardop.


Een derde en een bíjna derde plek voor Sifan Hassan en Abdi Nageeye in Londen

Op de marathon telt vooral de eerste plaats, maar dat neemt niet weg dat een podiumplek in een prestigieuze en sterkbezette wedstrijd als de stadsmarathon van Londen een knappe prestatie is. Sifan Hassan kwam zondag als derde over de finish bij Buckingham Palace en Abdi Nageeye kwam er heel dichtbij; na een lange eindsprint werd hij net vierde. Wel finishte hij in een nieuw Nederlands record: 2.04,20.

Sifan Hassan is na haar olympische titel op de marathon vorig jaar in Parijs en overwinningen in Londen en Chicago (beiden in 2023) altijd een van de favorieten als ze aan de start verschijnt. In Engeland maakte men zich op voor een nieuw duel tussen de Nederlandse en haar rivale Tigst Assefa uit Ethiopië, nadat ze in Parijs afgelopen zomer elkaar zowat omver hadden geduwd in de finale van de olympische marathon.

Maar Hassan moest Assefa al vroeg laten gaan, net als de Keniaanse Joyciline Jepkosgei. Assefa had van tevoren aangekondigd zich beter te voelen dan toen ze haar wereldrecord liep – de 2.11,53 staat inmiddels op 2.09,56. De twee Afrikaanse vrouwen liepen samen weg, een paar kilometer voor de finish bleef alleen Assefa over. Ze won in een tijd van 2.15,50. Hassan eindigde ruim drie minuten later in 2.19,00.

Nageeye tegenover wereldtop

Voor Nageeye was zijn debuut in het zonovergoten Londen een kans om te kijken waar hij staat als de grootste marathonlopers van de wereld meedoen. Marathonlegende Eliud Kipchoge stond aan de start, net als Jacob Kiplimo uit Oeganda die onlangs het wereldrecord op de halve marathon zo daverend verbeterde dat men uitkeek naar zijn debuut. Zou hij in de buurt van de tijd van de verongelukte Kelvin Kiptum kunnen komen en als eerste loper de magische grens van 2 uur in een officiële wedstrijd kunnen slechten?

In de praktijk bleek Kipchoge, inmiddels al 40 jaar oud, niet meer zijn oude topniveau te hebben. Na zo’n anderhalf uur moest hij de kopgroep laten gaan; hij eindigde als zesde. Op zo’n beetje hetzelfde moment ging de Keniaan Sabastian Sawe ervandoor. Een half uur later kwam hij solo over de finish in een tijd van 2.02,27 – de zevende tijd ooit gelopen (Sawe was zelf al eens 21 seconden sneller).

Vervolgens kwam eerst Kiplimo binnen, en daarachter liep Nageeye tactisch sterk. Geen moment liet hij zich aan kop van de groep vooraan in de wedstrijd zien, maar op het eind had hij nog genoeg om een eindsprint aan te gaan met Alexander Mutiso uit Kenia.

Na de finish leek de organisatie even de Nederlander als derde aan te wijzen, maar uiteindelijk bleek Mutiso net een fractie sneller. Nageeye verbeterde wel zijn eigen toptijd en daarmee het Nederlands record met 25 seconden.


Klimaatactivisten door ‘buitensporige’ celstraffen afgeschrikt

De oranje spandoeken van Just Stop Oil houden zaterdagmiddag het verkeer in het centrum van Londen op. Activisten in felgekleurde zichtbaarheidsvesten dwingen lange rijen dubbeldekkers, zwarte taxi’s, Bentleys en Ferrari’s om te stoppen. Met honderden demonstranten slenteren ze over de brede lanen van de Britse hoofdstad. Hun eindbestemming: het hoofdkantoor van oliebedrijf Shell.

Er is één wezenlijk verschil met eerdere protesten. Dit keer weten de autoriteiten ervan en begeleidt de Londense politie de stoet, in tegenstelling tot al die keren dat de milieuactivisten verrassingsacties hielden. De afgelopen jaren bezetten activisten van Just Stop Oil dagenlang de M25, de rondweg van Londen. Gooiden ze soep naar een schilderij van Vincent van Gogh, besmeurden ze de historische stenen van Stonehenge met oranje poederverf en verstoorden ze voetbal- en cricketwedstrijden, musicals en bruiloften.

Zaterdag kwam de campagnegroep Just Stop Oil voor het laatst samen. De activisten stoppen ermee. Als officiële reden geeft de organisatie dat hun doel is bereikt. De huidige regering (Labour) geeft geen nieuwe vergunningen meer af voor boringen naar gas of olie in Britse wateren. Precies waar Just Stop Oil voor streed. Maar tussen de regels door blijkt dat wetgeving in het Verenigd Koninkrijk waarmee orde-verstorende acties harder kunnen worden aangepakt, de beweging dwingt om van strategie te veranderen. De jarenlange gevangenisstraffen die hun activisten kregen opgelegd, hebben een afschrikwekkend effect.

In Britse media wordt gespeculeerd dat de groep meer ondergrondse acties gaat organiseren, of in splinterbeweginkjes uiteen valt

Ook activist Juliette Brown – zwarte bril en feloranje vest over haar zwarte jas – is weleens gearresteerd. Het was tijdens een van de protesten waar ze met een langzame mars het verkeer ophielden. Haar zaak kwam nooit voor de rechter, maar Brown vertelt dat ze zich vooraf ervan bewust was dat een celstraf een mogelijke consequentie voor haar was. „Dat was geen makkelijk besluit, maar ja, ik vond dat het risico waard.” Ze werkt als arts in Londen en ziet geregeld patiënten die last hebben van luchtvervuiling in de stad.

Blokkeren van tunnels

In 2022 nam de toenmalige regering van de Conservatieve Partij wetgeving aan waardoor ‘het opzettelijk of roekeloos veroorzaken van overlast’ een strafbaar feit werd. Een jaar later kwam daar nog een rijtje concrete strafbare feiten bij, dat op maat gemaakt leek voor acties van clubs als Just Stop Oil en Extinction Rebellion. Jezelf ergens aan vastketenen en het blokkeren van wegen, tunnels of andere belangrijke infrastructuur werd allemaal strafbaar.

„In de context van die wetten moet je dit besluit [van Just Stop Oil om ermee op te houden, red.] zeker zien”, zegt Juliette Brown. Een vriend van haar, ook arts, kreeg een jaar celstraf vanwege een protestactie bij een benzinestation. De medische toezichthouder heeft hem vanwege die veroordeling tijdelijk geschorst, dus hij kan niet meteen weer aan het werk als hij straks vrijkomt. „Een gevangenisstraf, hoe kort of lang ook, heeft enorme impact op je leven. De afweging voor actievoeren wordt daarmee heel lastig.”

Leden van de Red Rebel Brigade voeren actie bij het Shell Centre, het hoofdkwartier van oliebedrijf Shell in Londen.

Foto Niklas Halle’n/AFP

Ze wijst erop dat de repressieve maatregelen deels voortkwamen uit advies van een denktank die donaties bleek te ontvangen van het Amerikaanse oliebedrijf ExxonMobil. Brown: „Dus wij moeten het opnemen tegen corrupte politici die liever geld aannemen van de fossiele industrie en bereid zijn vreedzame demonstranten naar de gevangenis te sturen.” Labour, sinds vorig jaar zomer aan de macht, houdt de nieuwe wetten in stand. En de partijtop nam afstand van de suggestie dat hun besluit rond nieuwe boorvergunningen is ingegeven door de campagne van Just Stop Oil. De orde-verstorende acties riepen bij veel Britten irritatie op, ook al steunt een meerderheid van de bevolking beleid om klimaatverandering tegen te gaan.

Tijdens de demonstratie zaterdag is de frustratie over de straffen die hun activisten krijgen, goed zichtbaar. „Stop met het opsluiten van mensen die de waarheid vertellen”, staat op de protestborden. En op T-shirts van sommige activisten: „Juryleden hebben een absoluut recht om een verdachte vrij te spreken op basis van hun geweten.” Dit verwijst naar zaken waarin rechters, ook in hoger beroep, bepaalden dat de overwegingen van verdachten voor hun acties niet meetellen. Dus waar de demonstranten graag uitleggen dat de klimaatcrisis en het gebrek aan beleid daartegen hun protest rechtvaardigen, wordt in de Britse rechtbanken alleen gekeken naar de vraag of activisten schuldig zijn aan het feit waarvan ze verdacht worden.

Straffen twee keer zo lang

Just Stop Oil gingen in hoger beroep tegen de straffen die hun actievoerders kregen. In maart werden de straffen van zes veroordeelden inderdaad verlaagd, omdat de hogere rechters de straffen van vier en vijf jaar cel „buitensporig lang” vonden. Maar voor tien andere activisten bleef de lengte van hun straf in stand. In Engeland en Wales krijgen veroordeelden in vergelijking met andere landen in West-Europa toch al relatief vaak een celstraf opgelegd. En de gemiddelde lengte van straffen is over de afgelopen decennia ongeveer verdubbeld.

Lees ook

Celstraf klimaatactivisten komt hard aan. ‘Dit is ongezien in Europa’

De twee Britse klimaatactivisten nadat ze in 2022 soep hebben gegooid over het schilderij De zonnebloemen.Foto Just Stop Oil/AP

Hoe nu verder voor de klimaatactivisten? Ook al claimt Just Stop Oil succes, op de demonstratie zaterdag zien ze toekomst somber in. „Het doel om de wereld maar 1,5 graad Celsius te laten opwarmen is allang uit beeld verdwenen en de uitstoot van broeikasgassen neemt nog steeds toe”, zegt een van hun activisten Tim Crosland in zijn toespraak.

In Britse media wordt gespeculeerd dat de groep meer ondergrondse acties gaat organiseren, of in splinterbeweginkjes uiteen valt. Crosland suggereert ook dat er een vervolg van de campagne komt: „Wij hebben alvast weg vrij gemaakt voor wat hierna komt. En dat wordt goed.” Voor Britten die zich hebben geërgerd aan de overlast die Just Stop Oil veroorzaakte, heeft hij ook een boodschap: „Zeggen jullie dat we ons doel ondermijnen met onze acties? Dan zeg ik: begrijp je dan echt niet dat het ook jóúw doel is?”


Brief geschreven aan boord van de Titanic geveild voor bijna 350.000 euro

Een brief die werd geschreven door een van de overlevenden van de Titanic, enkele dagen voor de ramp, is zaterdag geveild voor 300.000 pond (circa 350.000 euro) in Engeland. De brief, gedateerd 10 april 1912, is van de eersteklaspassagier kolonel Archibald Gracie en gericht aan de oudoom van de verkoper. Gracie schreef: „Het is een prachtig schip, maar ik zal het einde van mijn reis afwachten voordat ik er een oordeel over vel.”

Het veilinghuis Henry Aldridge & Son in Wiltshire verkocht de brief aan een particuliere verzamelaar uit de Verenigde Staten. De hamerprijs lag ver boven de aanvankelijk geschatte waarde van 60.000 pond.

Gracie overleefde de scheepsramp van 15 april 1912, waarbij ongeveer 1.500 mensen omkwamen, door zich op een gekapseisde reddingsboot te hijsen. Hij werd gered door andere passagiers in een reddingsboot en overgebracht naar de R.M.S. Carpathia. Zijn gezondheid herstelde echter niet volledig van de opgelopen onderkoeling; acht maanden later stierf hij aan complicaties van diabetes.

Volgens het veilinghuis is de brief vermoedelijk het enige nog bestaande exemplaar dat Gracie aan boord van de Titanic schreef. De brief, die over vier zijden is beschreven, bevat ook de passage: „De Oceanic is als een oude vriend en hoewel zij niet de uitgebreide stijl en het gevarieerde amusement van dit grote schip bezit, mis ik haar toch vanwege haar zeewaardige kwaliteiten en jachtachtige uiterlijk.” Met de ‘Oceanic’ verwijst Gracie naar een ander schip waarop hij eerder had gevaren. Volgens de veilingmeester Andrew Aldridge komen „brieven van overlevenden die zo spraakmakend zijn als kolonel Gracie zelden op de markt”, en „is dit stuk nooit eerder te koop is aangeboden”.

Omslag van de geveilde brief.

Foto Henry Aldridge & Son via AP

Archibald Gracie stapte in Southampton aan boord van de Titanic en kreeg daar eersteklas hut C51 toegewezen. Na zijn terugkeer in New York schreef hij een boek over de ramp getiteld The Truth about the Titanic, Zijn verslag van de gebeurtenissen in de nacht dat het schip zonk, geldt volgens Aldridge als een van de meest gedetailleerde. De brief is afgestempeld in Queenstown, Ierland, een van de twee havens waar de Titanic nog aanlegde voor het schip verging.

Hoge bedragen

Ook andere voorwerpen uit de geschiedenis van de Titanic leveren nog steeds hoge bedragen op. Zoals het zakhorloge van de Deense passagier Hans Christensen Givard, dat veel belangstelling trok. Givard, toen 27 jaar oud, kwam om bij de ramp. Zijn horloge, een verguld damesmodel met Romeinse cijfers en sporen van zoutwatercorrosie, werd teruggevonden bij zijn lichaam. Het bleef decennialang in familiebezit en werd zaterdag geveild bij Henry Aldridge & Son. De verwachte opbrengst ligt tussen de 30.000 en 50.000 pond, maar er is geen bericht naar buiten gebracht over de uiteindelijke verkoopprijs of de koper.

Onlangs werd een 18-karaats gouden zakhorloge van kapitein Arthur Rostron, commandant van de R.M.S. Carpathia die ruim zevenhonderd overlevenden van de Titanic redde, verkocht voor 1,56 miljoen pond. Het horloge, vervaardigd door Tiffany & Co., was een geschenk van de weduwen van drie rijke passagiers als dank voor zijn optreden. Niet eerder werd zo’n hoog bedrag betaald voor een stuk dat direct aan de Titanic is verbonden.


De president ‘roasten’ – dat durven Amerikaanse media niet meer

Nog voordat één journalist zaterdagavond aan tafel was gegaan bij het White House Correspondents Dinner, was al duidelijk dat de editie van 2025 anders zou worden dan normaal. Dat president Trump (opnieuw) niet aanwezig zou zijn, was geen verrassing. Maar de organisatie had ditmaal ook de komiek die was uitgenodigd voor de traditionele roast, het belachelijk maken van de president, te elfder ure afbesteld en niet vervangen. Op het jaarlijkse gala zouden de journalisten die de Amerikaanse president en de regering van nabij volgen, ditmaal op eieren lopen. „Ik had nooit verwacht dat ik zo vaak met een advocaat zou moeten praten als dit jaar”, liet voorzitter Eugene Daniels van de White House Correspondents’ Association zich in zijn openingstoespraak ontvallen.

Tegen een decor met een gigantische foto van de regeringszetel zou de hele avond niet worden gesproken over de zittende president. Niet over de man die sinds zijn aantreden in januari nieuwsorganisaties uit het Witte Huis heeft geweerd, die ze aanvalt en beledigt, die ze onder druk zet, vervolgt en afperst. Zijn naam werd niet genoemd, in geen van de toespraken en dankwoorden waarin journalisten in alle toonaarden „macht ter verantwoording roepen”, „licht laten schijnen op de waarheid” en de vrijheid van meningsuiting prezen. Alleen in zijn slottoespraak nam voorzitter Daniels de naam van de president in de mond, toen hij memoreerde dat die slachtoffer van een aanslag was geweest.

Schaduw van Trump

Die terughoudendheid demonstreerde duidelijker dan welke roast ook had kunnen doen, hoe zwaar de schaduw van Trump over de hoofdstedelijke journalistiek hangt. Hijzelf zou opnieuw niet komen. In de vier keer dat het gala van de hoofdstedelijke persclub nu tijdens zijn presidentschap is gehouden (2020 werd door corona overgeslagen) is Donald Trump, anders dan zijn voorgangers, nooit aanwezig geweest. Sinds Calvin Coolidge in 1924 aanschoof, heeft geen enkele Amerikaanse president het gala gemeden, hooguit een editie overgeslagen. Zelfs Richard Nixon, die een diepe weerzin tegen de politieke verslaggevers koesterde, draafde toch op bij de avond waar de journalistiek zichzelf feliciteert. (Na afloop van het diner van 1971 noemde Nixon de aanwezigen „een groep dronkaards, grof en intens gemeen” en de avond zelf „de ergste in zijn soort”.)

In eerdere edities had dat niet veel uitgemaakt. De komiek die traditioneel de belangrijkste toespraak hield, maakte hoe dan ook gehakt van de zittende president, of die er nu bij was of niet. De meeste presidenten gaven daarna een weerwoord, doorgaans een reeks grapjes uit de koker van zijn speechschrijvers. Deze zaterdag was er niet alleen geen president bij het diner, maar ook geen komiek. De organisatie had Amber Ruffin uitgenodigd, maar eind vorige maand ook weer afbesteld. Team-Trump was razend geworden toen Ruffin had gezegd dat het Witte Huis wordt bevolkt door „een soort van moordenaarsbende”.

Politiek van verdeeldheid

Voorzitter Daniels van de White House Correspondents Association gaf als uitleg voor het schrappen van Ruffins optreden, dat hij niet wilde dat „de aandacht uitgaat naar de politiek van verdeeldheid, maar volledig naar het eren van onze collega’s voor hun uitzonderlijke werk”. Tijdens de gala-avond wordt ook altijd een reeks journalistieke prijzen uitgedeeld. De afgezegde Ruffin zei dat de organisatie haar nadrukkelijk had gevraagd of ze „beide kanten” van het politieke spectrum op de korrel wilde nemen.

Beide kanten – dat is precies wat zaterdagavond in alle dankwoorden terugkwam. Axel Thompson van nieuwssite Axios, bekroond voor „zijn agressieve verslaggeving” over de aftakeling van voormalig president Biden – alle prijzen betroffen de journalistiek van 2024 – zei dat „elk Witte Huis, welke partij er ook in zit, tot bedrog in staat” is.

Lees ook

De Amerikaanse democratie sterft niet in de voorspelde duisternis, maar op klaarlichte dag

Donald Trump tijdens de Conservative Political Action Conference in 2024. Foto Jocelyn Augustino/Redux/ANP

„Nauwkeurig, onafhankelijk, onpartijdig”, zo kwalificeerde een van de prijswinnende journalisten van persbureau AP de aspiraties van zijn nieuwsorganisatie. Hij sprak met geen woord over de poging van het Witte Huis om het persbureau toegang tot de perszaal te ontzeggen, enkel en alleen omdat AP weigerde de Golf van Mexico voortaan ‘Golf van Amerika’ te noemen, zoals president Trump had gedecreteerd. AP won deze prijs – in de categorie Excellence in presidential news coverage under deadline pressure for print – voor het betrappen van de woordvoerders van president Biden toen die een uitspraak waarin de president Trumpaanhangers als „vuilnis” had betiteld, probeerden weg te poetsen uit het officiële transcript.

Rechtszaken tegen media

In zijn slotwoord verwees organisatievoorzitter Daniel in bedekte termen wel naar de „standvastigheid en compromisloosheid” van AP. Het persbureau mag na een gerechtelijke uitspraak in zijn voordeel weer aanwezig zijn in de perszaal van het Witte Huis, maar dan moet het één stoel delen met twee andere persbureaus. Het resultaat is dat de aanwezigheid van betrouwbare persbureaus tot een derde is gereduceerd en dat de plaatsen die nu vrij komen, zijn gereserveerd voor journalisten die vooral aan de president vragen of hij alweer een goed golftoernooi heeft gespeeld.

Daniels sprak met geen woord over de rechtszaken die de regering heeft aangespannen tegen nieuwsorganisaties die Trump onwelgevallige berichten of uitzendingen produceerden. Geen woord over hoofdredacteur Bill Owens van het fameuze programma 60 Minutes, die opstapte omdat de zakelijke leiding van omroep CBS besloot zijn programma onder toezicht te stellen. Dit gebeurde nadat de regering CBS had aangeklaagd wegens een interview in 60 Minutes met Trumps politieke tegenstander Kamala Harris.

Nadat hij onder ovationeel applaus had verklaard dat de volgende voorzitter van de White House Correspondents’ Association een vrouw van kleur zal zijn, sloot Eugene Daniels af met de verzekering dat journalisten „niet de oppositie zijn, niet de vijand van het volk en niet de vijand van de staat”. Hij zei dat hij „nog altijd optimistisch is over het werk dat we doen”.


Zuid-Soedan: chemische aanvallen zijn nieuw wapen in de machtsstrijd tussen oude rivalen

Het is een oorlog zonder naam, maar niettemin een oorlog. In Zuid-Soedan bestoken vliegtuigen de bevolking in oppositiegebied en zijn tienduizenden burgers op de vlucht geslagen. Oeganda heeft militairen naar Zuid-Soedan gestuurd om president Salva Kiir te beschermen in zijn confrontatie met oppositieleider Riek Machar. Bij luchtaanvallen worden volgens sommige bronnen chemicaliën als wapen gebruikt.

NRC ontving beelden van de bombardementen en van verbrande slachtoffers in onder meer de belangrijke stad Nassir en de dorpjes Kuich en Mathiang, die vlakbij de Ethiopische grens liggen. Door middel van open bronnenonderzoek zijn deze beelden geverifieerd en de exacte locaties van de aanvallen achterhaald. Of de aanvallen zijn uitgevoerd door de Oegandese of de Zuid-Soedanese luchtmacht is onduidelijk. Oeganda ontkent betrokkenheid.

Volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) vonden vorige maand in Nassir en omliggende plaatsen vier luchtaanvallen plaats, waarbij 58 doden vielen en vele anderen brandwonden opliepen. Daarbij werden volgens HRW chemische wapens gebruikt. „Deze wapens hebben tientallen mensen gedood, onder wie kinderen”, schrijft Nyagoah Tut Pur, Zuid-Soedan-onderzoeker bij de organisatie.

„De vaten vergif vielen die zondagavond uit de lucht”, vertelt een gemeenschapswerker die anoniem wil blijven vanuit Nassir. In het stadje in de regio Upper Nile, dat deze week werd heroverd door het Zuid-Soedanese leger, nam hij na een bombardement op 16 maart foto’s van patiënten met ernstige brandwonden. Een nabijgelegen kliniek ontving de dagen daarna elf patiënten, van wie er vijf aan hun verwondingen stierven. „Hun brandwonden waren zeer ernstig”, vertelt een arts aan NRC, „maar we missen de expertise om vast te stellen of chemische wapens de oorzaak waren.”

Nieuwssite Sudans Post schreef dat er aanwijzingen zijn dat ethylacetaat is gebruikt, een zeer brandbare chemische verbinding. Op door NRC geverifieerde beelden zijn op de bewuste locaties deels gesmolten blauwe vaten te zien met daarop de tekst „ethyl acetate”.

Chemische bombardementen in Nassir

„Ethylacetaat kan gebruikt worden als chemisch wapen”, zegt een veiligheidsexpert van Artsen zonder Grenzen, die vanwege veiligheidsredenen anoniem wil blijven. „In dat geval worden de chemicaliën gedropt vanuit een vliegtuig of helikopter. De vloeistof heeft een laag kookpunt, waardoor damp ontstaat. Die damp is zwaarder dan lucht en verspreidt zich snel en wijd over de grond. Vervolgens wordt de damp aangestoken, wat een enorm explosief effect heeft.”

Human Rights Watch interviewde een ooggetuige van een bombardement op Mathiang die zag hoe de vaten uit een vliegtuigje werden gegooid. Een 39-jarige vrouw zei: „Het vat kwam naar beneden, ik dacht dat het op ons huis zou vallen… Terwijl ze vielen, vatten de vaten vlam.” Een andere ooggetuige vertelde hoe het gebied waar de vaten terechtkwamen dagenlang brandde. Regen doofde het vuur uiteindelijk. „Maar het ruikt nog steeds… en het is niet de geur van benzine of kerosine”, zei hij.

Machtsstrijd

Zuid-Soedan, ’s werelds jongste natie, is een van de meest corrupte en slechtst bestuurde landen ter wereld geworden sinds zijn onafhankelijkheid in 2011. Het is geen land met een leger, maar een leger met een land, waar militairen politici worden en elkaar beconcurreren zonder samen te werken. En vaak bedrijven ze die competitie met wapens. Zo is een kleptocratie van krijgsheren ontstaan.

„Zuid-Soedan is geen natie, maar een dorp, een soort veekamp”, zegt politicus en auteur Peter Adwok Nyaba. „Soldaten van het nationale leger beroven burgers en de geheime dienst pakt dissidenten op. Zuid-Soedanezen durven niet meer te praten en als ze van zich willen laten horen uiten ze onvrede door op basis van stamafkomst te rebelleren”.

Na de onafhankelijkheid in 2011 brak een burgeroorlog uit tussen Kiir en Machar, waarbij 400.000 doden vielen. Deels was die etnisch gebaseerd: Kirr is een Dinka, Machar een Nuer. In de vredesovereenkomst die in 2018 werd gesloten, werd onder andere bepaald dat een gezamenlijk leger zou worden opgericht en dat er vrije verkiezingen zouden komen. Beide gebeurden niet.

Gesmolten vaten ethyl acetaat, gefotografeerd door bewoners van de gebombardeerde steden.

Wel werden ministers, generaals en andere functionarissen uit het kamp van de oppositie opgenomen in het regeringsapparaat. Eind vorig jaar begon Kiir hen weg te zuiveren, wat de aanleiding werd voor een nieuwe ronde van militaire confrontaties.

Begin maart schoot het Witte Leger, een militie met jonge strijders die Machar steunt, een VN-helikopter neer met regeringssoldaten en een hoge commandant aan boord. In een furieuze reactie op die aanval plaatste president Kiir zijn politieke rivaal Machar onder huisarrest.

Die arrestatie deed de situatie ontvlammen. Inmiddels is behalve in de regio Upper Nile ook gevochten met Nuer-soldaten in de zuidelijke regio Equatoria, vlakbij de hoofdstad Juba.

Misschien zouden de gevechten in Zuid-Soedan beheersbaar zijn als er niet gelijktijdig een nog grotere oorlog zou woeden in buurland Soedan. Niet alleen komen er wapens Zuid-Soedan binnen via de twee strijdende partijen in Soedan – het regeringsleger van president Burhan en de Rapid Support Forces (RSF) van generaal Hemedti – ook slaan de gevechten over. Vorige maand raakten in het grensgebied met Soedan soldaten van Machar slaags met de RSF, vertellen medewerkers van Machar aan NRC.

Aanhangers van Machar gingen onlangs naar Port Sudan, vermoedelijk om steun van Burhan te verkrijgen. Kiir op zijn beurt reisde naar de Verenigde Arabische Emiraten, de grote steunpilaar van de RSF, om over een lening van 1,5 miljard dollar te onderhandelen voor zijn financieel ingestorte regering.

Grootschaliger conflict

„De oorlog in Zuid-Soedan is al in volle gang, met meer wapens zouden we al in de tegenaanval hebben kunnen gaan”, zegt een familielid van Machar tegen NRC. „Met de arrestatie van Machar heeft Kiir het vredesverdrag opgezegd en zijn wij vrij om terug te vechten.”

Chemische bombardementen in Kuich

Nicholas Haysom van de VN-missie in Zuid-Soedan waarschuwde afgelopen week voor zo’n grootschaliger conflict. „Het zou niet alleen Zuid-Soedan verwoesten, maar de hele regio, die zich eenvoudigweg geen nieuwe oorlog kan veroorloven.”

Daar komen de zorgen over het gebruik van chemische wapens bij. Human Rights Watch stelt: „De regering moet onmiddellijk stoppen met het willekeurig gebruiken van dergelijke wapens tegen gemeenschappen.”


Auto rijdt in op menigte bij straatfestival Vancouver, meerdere doden

In de Canadese stad Vancouver is zaterdag een onbekend aantal mensen om het leven gekomen nadat een auto op een menigte tijdens een straatfestival is ingereden. Dat meldt de lokale politie op X. Ook raakten meerdere mensen gewond. Het incident vond plaats rond 20.00 uur lokale tijd (05.00 uur Nederlandse tijd) op een evenement van de Filipijnse gemeenschap van Vancouver.

De chauffeur van de auto is aangehouden. Volgens Canadese media gaan er beelden rond waarop te zien is hoe hulpdiensten zich naar de locatie van het incident haasten. Op die beelden liggen meerdere mensen, mogelijk gewond, op de grond.

De premier van de Canadese provincie British Columbia reageert geschokt op het aantal doden en gewonden op het zogeheten Lapu Lapu festival. Ook de burgemeester van Vancouver heeft gereageerd, hij spreekt van een „gruwelijk incident”.

Eerder op de avond was de leider van de Canadese politieke partij NDP, Jagmeet Singh, op het evenement voor de verkiezingscampagne van de partij. In Canada vinden maandag landelijke verkiezingen plaats. „Mijn gedachten zijn bij de slachtoffers en hun families, en bij de Filipijnse gemeenschap die bijeen was gekomen om haar veerkracht te vieren”, zegt Singh na het incident op X.