Teleurgestelde reacties op het kantoor van hulporganisatie Oxfam Novib, nadat het vonnis van de rechtbank Den Haag online is gekomen: de Nederlandse staat mag reserveonderdelen van F-35’s blijven leveren aan Israël – ondanks het risico dat de gevechtsvliegtuigen betrokken zijn bij oorlogsmisdaden.
Oxfam-directeur Michiel Servaes maakt meteen duidelijk dat hij in hoger beroep gaat tegen de uitspraak: „Het is heel pijnlijk dat het zo gelopen is. We hebben het idee dat hier iets principieel niet goed zit.”
Hulporganisaties Oxfam Novib, Pax voor Vrede en Save the Children hadden een kort geding aangespannen, nadat NRC vorige maand had onthuld dat demissionair minister van Buitenlandse Handel Liesje Schreinemacher (VVD) had besloten niet in te grijpen in de export van reserveonderdelen. Die verloopt vanuit het Europees distributiecentrum voor het F-35-programma op Vliegbasis Woensdrecht. Daarmee ging de minister voorbij aan ambtelijke waarschuwingen dat de Israëlische gevechtsvliegtuigen mogelijk een rol spelen in „ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht”.
Lees ook
Nederland blijft Israël F-35-onderdelen leveren ondanks waarschuwing schending oorlogsrecht
Wapenhandel
Bij de zware bombardementen op Gaza vallen duizenden burgerslachtoffers: het aantal gedode Palestijnen lag donderdag op bijna 19.000. Volgens de hulporganisaties zijn de leveringen aan Israël daarom in strijd met internationale verdragen tegen wapenhandel en had de minister deze moeten stoppen. Volgens de staat was dat niet nodig. Voor het F-35-programma heeft Nederland in 2016 een overkoepelende exportvergunning met het nummer NL009 opgesteld. F-35-landen (waaronder Israël) hoeven daarom niet voor elke zending een exportvergunning aan te vragen – zoals wel gebruikelijk is bij andere militaire goederen.
Die vergunning scheelt veel tijd en rompslomp, maar het betekent ook dat de export niet wordt getoetst aan het Nederlandse wapenexportbeleid en internationale verdragen. Dat is ook logisch, zo betoogde de staat tijdens het kort geding twee weken geleden. Immers, bij het verlenen van vergunning NL009 in 2016 was Israël al getoetst – en geschikt bevonden. De rechter was het daar niet mee eens. Op grond van de Geneefse Verdragen en het Genocideverdrag is Nederland wel degelijk verplicht een nieuwe afweging te maken als er aanwijzingen zijn voor schendingen.
Daarbij hoeft de staat echter niet alleen te toetsen aan het (Europese) wapenexportbeleid: de minister heeft „de vrijheid een bredere afweging te maken”, op grond van het Nederlandse buitenland- en veiligheidsbeleid. Het stopzetten van de leveringen zou enorme schade hebben veroorzaakt in de relaties met Israël en de VS en zou de reputatie van Nederland als betrouwbare partner in het F-35-programma op het spel hebben gezet. Uit interne nota’s van het ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt dat Schreinemacher uiteindelijk de Nederlandse belangen heeft laten doorwegen. De rechter kan niet zomaar inbreken in een dergelijke politieke beslissing, zo beargumenteert de rechtbank Den Haag.
Het is een juridische interpretatie waar Servaes moeite mee heeft. „Je trekt zo het kleed weg onder een internationaal rechtssysteem dat Nederland zelf heeft helpen opbouwen”, zegt de Oxfam-directeur. Ook de rechtbank schrijft in haar vonnis dat het „evident” lijkt dat Israël betrokken is bij „schendingen van het humanitair recht”. De rechtbank weerspreekt daarmee het standpunt van demissionair premier Mark Rutte (VVD), die ook deze week in de Tweede Kamer bleef volhouden dat niet kan worden vastgesteld of Israël oorlogsmisdaden pleegt.
„Het is heel cynisch”, zegt Oxfam-directeur Michiel Servaes. „De staat weet dat het risico bestaat op oorlogsmisdaden, maar ze gebruiken een heel klein juridisch luikje om ermee weg te komen. Daarmee maak je je medeplichtig aan wat er in Gaza gebeurt.”
Lees ook
Israël grijpt in deze Gaza-oorlog vaak naar de zwaarste bommen
Leeslijst
