Ik ben de trotse bezitter van zo’n luxe merkhorloge. Je hoeft het niet op te winden en er zit geen batterij in die je moet verwisselen: het horloge laadt zichzelf op bij elke beweging van mijn arm. Maar als je langere tijd stilzit, dan staat na verloop van tijd ook het horloge stil.
Enkele jaren geleden kreeg ik de diagnose parkinson. Mijn lichaam gaat steeds meer zijn eigen gang. De ongecoördineerde bewegingen van mijn benen en armen worden steeds heftiger. Mijn horloge staat bijna nooit meer stil.
Har Slots
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Rechters willen „zo spoedig mogelijk indringend overleg” met het Openbaar Ministerie over het justitiële voornemen meer verdachten van misdrijven niet meer via de rechter te vervolgen, maar zelf te bestraffen via een zogenoemde strafbeschikking. Verdachten krijgen in die gevallen door de officier van justitie een taakstraf of geldboete opgelegd.
Tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer woensdag zei Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, dat rechters grote moeite hebben met „de Alleingang” van het Openbaar Ministerie bij het afdoen van strafzaken. Het steekt de rechters dat het OM zonder overleg met de rechters heeft besloten tot een volgens Naves „fundamentele koerswijziging” bij de vervolging van verdachten.
Om de verstopping van de strafrechtketen tegen te gaan, is vorige maand de nieuwe interne ‘instructie intensivering strafbeschikking’ – zonder er ruchtbaarheid aan te geven – van kracht geworden. De tekst lekte uit via NRC. In de instructie staat dat officieren van justitie delicten als diefstal, oplichting, heling en nog enkele vermogensdelicten voortaan zelf via een strafbeschikking afdoen.
De strafbeschikking wordt niet alleen bij vermogensdelicten de standaard. Nagenoeg álle strafzaken waar een maximale gevangenisstraf van zes jaar op staat, wil het OM in de nabije toekomst zelfstandig afhandelen. In „het komende tijdvak”, zo meldt het college van procureurs-generaal, de leiding van het OM, op het eigen intranet, zal het aantal delicten „gefaseerd worden uitgebreid totdat het doel van zo min mogelijk dagvaardingen voor feiten met een strafmaximum van zes jaar of minder is bereikt”. Met andere woorden: strafbare feiten met een straf tot zes jaar worden zo veel mogelijk door de officier van justitie afgehandeld.
Lees ook
Rechtspraak keert zich tegen nieuw bestraffingsbeleid Openbaar Ministerie. ‘Dit gaat rol van OM te boven’
Weghouden van de rechter
Naves zei woensdag in de Tweede Kamer dat „het erop lijkt dat we op weg zijn naar een situatie waarin kortdurende celstraffen niet meer worden uitgevoerd. De intensivering van de strafbeschikking zal ertoe leiden dat strafzaken blijvend worden weggehouden van de rechter. Dat is een ondergraving van de positie van de rechter.”
De voorzitter van het college van procureurs-generaal Rinus Otte zei dat het vaker afdoen van strafzaken met een strafbeschikking onvermijdelijk is. „Zonder die maatregel staan veel slachtoffers lang in de kou en gaan daders vrijuit.” Otte zei ook dat de bevoegdheid strafbeschikkingen op te leggen wettelijk is toegestaan. Hij vindt overleg met rechters over deze zaak onwenselijk.
De OM-topman relativeerde de spanningen tussen aanklagers en rechters. „Het Openbaar Ministerie en de zittende rechterlijke macht zijn als broer en zus. Die verhouding mag best af en toe schuren. Dat is goed zo.”
Rechters hebben er ook moeite mee dat de ‘OM-zittingen’ waar de strafbeschikkingen worden opgelegd, niet openbaar zijn. „Als een groot deel van de zaken verschuift van rechtspraak naar OM, betekent dit dus dat deze zaken aan het zicht van de samenleving worden onttrokken. Nu kunnen slachtoffers, belangstellende burgers en journalisten komen kijken hoe recht wordt gedaan. Straks is dat voor de betreffende zaken niet meer mogelijk. Een verlies aan openbaarheid is een verlies aan controleerbaarheid”, aldus Naves.
De Tweede Kamer bespreekt op 8 april met minister David van Weel (Justitie en veiligheid, VVD) het nieuwe OM-beleid. De opvattingen zijn in het parlement sterk verdeeld.
Lees ook
Landelijke inspecties vrezen voor hun onafhankelijkheid door nieuwe wet: ‘Dit is een flinke stap terug’
In 1956 werd de laatste vitamine ontdekt, vitamine B12. Daarna leek het gedaan met het vitamineonderzoek, dat bij elkaar tien Nobelprijzen had opgeleverd. Maar begin jaren tachtig van de vorige eeuw ontstond er hoop op een revival van wat vitamines konden doen. In de eerste helft van die eeuw was ontdekt dat minuscule beetjes vitamines gebreksziekten voorkomen, zoals blindheid door tekort aan vitamine A of scheurbuik door gemis van vitamine C.
Nu rees echter de gedachte dat grotere hoeveelheden van die vitamines, zogenaamde megadoses, allerlei andere ziekten zouden kunnen verijdelen of genezen, van verkoudheid tot kanker. Dat werd uitgebreid onderzocht, maar helaas deden die megadoses op een paar uitzonderingen na niets. Grote hoeveelheden vitamine E of caroteen – een stof uit groenten waar het lichaam vitamine A uit maakt – bleken zelfs méér in plaats van minder kanker te veroorzaken.
Ietsiepietsie foliumzuur
Er waren echter twee uitzonderingen en daar komt nu misschien een derde bij; over die derde straks meer. Van de twee die wel bleken te werken is foliumzuur oftewel vitamine B11 het bekendst. We wisten al dat ons eten een ietsiepietsie foliumzuur moet bevatten, anders krijg je bloedarmoede. In 1991 toonden Engelse artsen aan dat dagelijks een megadosis foliumzuur slikken een heel andere ziekte kan voorkomen, namelijk dat een baby geboren wordt met een open ruggetje. Daarvoor moet de moeder al voordat ze zwanger wordt foliumzuur gaan slikken.
De tweede uitzondering betrof degeneratie van de macula. Dat is de gele vlek in het oog, een plekje midden in het netvlies dat onmisbaar is om scherp te kunnen zien. Deze column lees je met de gele vlekjes in je linker- en rechteroog. Bij ouderen gaat de kwaliteit van die gele vlek vaak achteruit.
Bij één op de tien mensen boven de tachtig is hij zo aangetast dat ze niet meer kunnen lezen en geen gezichten meer kunnen herkennen. Amerikaanse onderzoekers bewezen in 2001 dat een mix van o.a. hoge doses vitamine C, E en zink de afbraak van die gele vlek kan remmen. Bespreek dat dus met je oogarts als je maculadegeneratie hebt.
Er lijkt nu een derde vitamine bij te komen die in grote hoeveelheden echt iets doet, en dat is vitamine D. We weten al honderd jaar dat kindertjes een beetje vitamine D nodig hebben voor de groei van hun botten. Meer recent werd gehoopt dat hoge doses vitamine D allerlei ziekten zouden voorkomen, waaronder hartinfarcten, kanker, griep, Covid, obesitas en depressie. Helaas draaide dat op niets uit. Bij ouderen lijkt vitamine D zelfs tegen botbreuken niet veel te doen.
Een andere ziekte waarbij werd gehoopt dat hoge doses vitamine D het risico erop zouden verkleinen is multiple sclerose. Dat is een aandoening van de hersenen. Hij wordt veroorzaakt door het eigen afweersysteem, dat de zenuwen aanvalt en kapot maakt. Multiple sclerose begint vaak al vroeg, rond de dertig, en wordt dan langzamerhand erger. Het is een nare ziekte die nog niet te genezen is; veel patiënten belanden uiteindelijk in een rolstoel.
Tot voor kort waren de bewijzen dat vitamine D hiertegen hielp niet heel stevig, maar nu is er een nieuwe studie die hoop geeft. Franse wetenschappers onderzochten driehonderd patiënten die de eerste voortekenen van multiple sclerose vertoonden. Ze verdeelden die in twee groepen. De ene groep kreeg twee jaar lang 180 microgram vitamine D per dag. Dat is bijna twintig keer zoveel als de aanbevolen dagelijkse inname. De andere groep kreeg een placebo, een fopsupplement met niets erin.
In de vitamine D-groep was het aantal mensen dat tijdens de twee jaar van het onderzoek een aanval van multiple sclerose kreeg een derde kleiner dan in de placebogroep. Hersenscans met MRI wezen ook op minder aantasting van het zenuwstelsel. Bij mensen die aan het begin van de studie een vitamine D-tekort hadden was het effect nog een stuk groter.
Veilige bovengrens
Wat moeten we hiermee? Als je een ouder, broer of zus hebt met multiple sclerose lijkt het me in elk geval verstandig om van jongs af aan een flinke dosis vitamine D te slikken. Is dat veilig? In de Franse studie veroorzaakte de extreme dosis vitamine D geen bijwerkingen, maar dat ging om maar honderdvijftig mensen gedurende twee jaar. In Europa geldt officieel een veilige bovengrens voor vitamine D van honderd microgram per dag en voor kinderen van vijftig microgram. Blijf daar dus onder.
Maar multiple sclerose zit meestal niet in de familie. Moet iedereen dan levenslang vitamine D slikken? De kans dat je ooit deze ziekte krijgt is minder dan een op de tweehonderd, dus verreweg de meeste mensen zouden voor niets levenslang een megadosis slikken. Een moeilijke keuze! Is het verstandig het dna van je kinderen te laten doormeten om te weten of ze een extra hoog risico hebben? Daarvoor is het nog te vroeg, maar wie weet wat het onderzoek de komende tien jaar nog gaat opleveren. In elk geval vind ik het bemoedigend dat er nog zoveel te ontdekken valt over vitamines.
Martijn Katan is biochemicus en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Voor cijfers, bronnen en belangen zie mkatan.nl.
Reageren op dit artikel kan alleen met een abonnement.
Heeft u al een abonnement, log dan hieronder in.
In Albany en Gray, twee plaatsen in het oosten van de Verenigde Staten, gaan de weerballonnen voorlopig niet meer de lucht in. De eigenaar, het befaamde NOAA, kampt namelijk met „een gebrek aan personeel”, zo liet het onlangs weten. NOAA is het Amerikaanse bureau voor oceanen en atmosfeer, dat op basis van metingen met weerballonnen, schepen, vliegtuigen en satellieten voorspellingen opstelt over weer, (hagel)stormen, tornado’s en orkanen.
„We zullen meer en meer van dit soort gaten in de metingen zien naarmate het NOAA verder wordt ontmanteld”, zegt Keith Seitter, voormalig directeur van de Amerikaanse Meteorologische Vereniging en tegenwoordig distinguished visiting professor aan het College of the Holy Cross in Worcester. Hij zegt dat de diensten van NOAA cruciaal zijn voor de VS, zeker nu het klimaat opwarmt en extreem weer zich vaker voordoet.
Maar bij het NOAA is het chaos sinds de installatie van president en klimaatontkenner Donald Trump, eind januari. Het instituut, waar eind vorig jaar nog circa 13.000 mensen werkten, kreeg de opdracht om eind februari ruim duizend werknemers te ontslaan. En The New York Timesmeldde onlangs dat een volgende duizend ontslagen voor de deur staan.
Het is pure intimidatie en pesterij
„Het zijn angstige tijden”, laat een bron bij NOAA weten, die niet met naam in de krant wil, uit angst voor repercussies. Internationale reizen zijn opeens verboden. Werknemers mogen hun overheidscreditcard niet meer gebruiken. „Verzendingen van apparatuur moeten nu afzonderlijk goedgekeurd worden door iemand die er geen sjoege van heeft”, aldus deze bron. „Het is pure intimidatie en pesterij. Het einde is in zicht, niet alleen van klimaatmetingen, maar ook van andere milieumetingen.”
Ook Seitter ziet de diensten van NOAA in gevaar komen. En dat zijn er veel. Behalve het weer voorspellen, brengt het visstanden in kaart en monitort het de natuur. Daarnaast speelt het een belangrijke rol in het ontwikkelen en draaien van mondiale klimaatmodellen.
Aan die diensten is bovendien groeiende behoefte, doordat hoosbuien, droogtes, hittegolven zich vaker voor doen. Gebeurtenissen die meer dan 1 miljard dollar aan schade veroorzaken, nemen gestaag toe, zo registreert het NOAA. Het bureau krijgt steeds vaker vragen om zijn „voorspellingen van extreme weersgebeurtenissen en klimaatgerelateerde impacts” te verbeteren, zo schrijft het in zijn budgetvoorstel voor 2025. Daarom stelt het in dat voorstel aan het Amerikaanse Congres voor om het budget met 3 procent te verhogen, naar 6,56 miljard dollar. Zodat het bijvoorbeeld extra satellieten kan aanschaffen.
Compleet chaotisch
Maar de regering-Trump, met voorop het pseudoministerie van overheidsefficiëntie DOGE onder leiding van Elon Musk, wil juist snoeien. De grote vraag is: welk plan zit erachter? „In de ontslagen valt geen lijn te ontdekken. Het is compleet chaotisch”, zegt Seitter.
Volgens Ralph Keeling, klimaatonderzoeker aan het Scripps Institution of Oceanography in La Jolla (Californië), heeft de eerste golf ontslagen vooral jonge mensen getroffen die op proeftijd waren aangenomen, zogeheten probationary workers. „Daar kun je zonder veel gedoe vanaf. Maar het is wel je nieuwe talent. Dus efficiënt kan ik dat niet noemen.”
Seitter vreest, net als velen, dat NOAA uiteindelijk helemaal opgebroken en ontmanteld zal worden. Zo staat het namelijk letterlijk in Project 2025, het document voor de hervorming van de federale overheid, dat de conservatieve denktank The Heritage Foundation twee jaar geleden publiceerde. In het hoofdstuk over het ministerie van Handel, waar het NOAA onder valt, staat dat de 6 afdelingen van NOAA een „kolossale operatie” vormen die „een van de belangrijkste aandrijvers is geworden van de klimaatverandering-alarmindustrie” en als zodanig „schadelijk is voor de toekomstige voorspoed” van de VS. In het scenario van de denktank blijft alleen de tak die weersvoorspellingen doet overeind. Maar dan wel geprivatiseerd. Want, zo stelt het document, private bedrijven die het weer voorspellen leveren beter werk dan het NOAA.
Volgens klimaatwetenschapper Keeling is dat nonsens. „Al die bedrijven maken gebruik van de data die NOAA vanuit zijn publieke taak verzamelt. Waar haal je die data vandaan als dat niet meer gebeurt?”
President Trump heeft tijdens zijn verkiezingscampagne ontkend dat hij Project 2025 zal uitvoeren. Maar wat dan wel het plan is?
In ieder geval hebben eind februari circa vijfhonderd „ernstig bezorgde” Amerikaanse onderzoeksinstellingen, ngo’s en bedrijven het Congres via een brief opgeroepen zich te verzetten tegen het ontmantelen en privatiseren van NOAA. „Het ondermijnen van de operaties van NOAA zet de veiligheid van miljoenen Amerikanen op het spel, en destabiliseert talloze industrieën, van landbouw en visserij tot energie en financiën”, stelt de brief.
NOAA zelf houdt zich in al dit tumult op de vlakte. Woordvoerders beantwoorden mails niet, of vaag en in algemeenheden („NOAA blijft weersinformatie, voorspellingen en waarschuwingen leveren…”).
Intussen melden media dat de regering-Trump ook overweegt om de huurvergoeding voor dertig NOAA-kantoren stop te zetten. Waaronder het kantoor bij het befaamde Mauna Loa-observatorium op Hawaï, een van de eerste plekken waar de inmiddels overleden chemicus Charles Keeling in 1958 zijn metingen begon naar de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer. Hij is beroemd geworden door zijn Keeling-curve, de grafiek die de oplopende concentratie van die broeikasgassen weergeeft – de oorzaak van de gevaarlijke opwarming van de aarde. Zijn zoon Ralph heeft na het overlijden van zijn vader in 2005 het meetprogramma aan het Srcipps Institution of Oceanography overgenomen. „NOAA ondersteunt ons zeer in ons werk, met apparatuur en menskracht”, zegt Keeling. Hijzelf runt tien meetstations over de wereld, zegt hij. NOAA runt er zo’n vijftig. „NOAA is de ruggegraat van de mondiale broeikasgasmetingen.”
Minder betrouwbaar
Dat zegt ook Sander Houweling, hoogleraar atmosfeer, broeikasgassen en klimaat aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Als NOAA moet stoppen zou dat het mondiale meetnetwerk decimeren.” Het zou klimaatmodellen en weersvoorspellingen minder betrouwbaar maken.
Hetzelfde geldt voor metingen in de oceanen. Zo zijn onder het Argo-programma sinds het jaar 2000 wereldwijd zo’n 4.200 boeien uitgezet die, volgehangen met meetinstrumenten, afdalen en opstijgen en allerlei data verzamelen over de oceanen. „NOAA beheert de helft van die boeien”, zegt Sjoerd Groeskamp van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Het ontmantelen van het NOAA zal volgens hem „enorme gevolgen” hebben, voor de VS en voor de wereld. „Er staat veel op het spel.”
Sander Houweling kwam in 2013 al eens op voor het NOAA, toen er als gevolg van de financiële crisis kortingen dreigden op het budget. Met internationale collega’s schreef hij een brief in Science, waarin ze het cruciale belang van lange termijn metingen aan, en analyses van broeikasgassen in de atmosfeer onderstrepen. Houweling twijfelt of hij nu weer een brief aan Science moet schrijven. „Ik heb erover gedacht, maar ik ben bang dat het effect, bij deze Amerikaanse regering, nu alleen maar averechts is.”
Volgens Houweling zou de World Meteorological Organization zich moeten uitspreken over de ontwikkelingen in de VS. Maar die is nog niet met een statement naar buiten gekomen. Vragen van NRC zijn tot op heden niet beantwoord.
Filantropische hulp
Houweling ziet wel andere tegenreacties. Zo lopen er initiatieven om data van NOAA te dupliceren, en buiten de VS op te slaan. Keeling zegt erover te denken filantropische hulp te zoeken voor financiële steun. Groeskamp zou uitgezocht willen zien of meetnetten die nu in beheer van NOAA zijn, door de internationale gemeenschap overgenomen kunnen worden.
En de bron bij NOAA verwacht „een storm aan rechtszaken”. De eerste zijn er al. Twee weken geleden besliste de rechtbank van Columbia dat DOGE, de club onder leiding van Elon Musk, interne documenten openbaar moet maken over haar rol in de massale ontslagen en „dramatische verstoringen” van federale programma’s, en van haar plannen. Rond diezelfde tijd beslisten de rechtbank van Maryland en van Californië dat er fouten zijn gemaakt bij de duizenden ontslagen van probationary workers bij allerlei overheden, waaronder NOAA. En dat deze mensen weer aangenomen moeten worden, in ieder geval tijdelijk.
