Dat rechters de kop van jut gingen worden, kon je al uittekenen bij de presentatie van het hoofdlijnenakkoord. Of het nou om klimaat, asiel of stikstof gaat, politici bedenken dingen die juridisch niet kunnen, rechters concluderen dat die dingen juridisch niet kunnen en media concluderen „Ja, jeetje, dit is een lastige, kunnen die rechters niet wat duidelijker zijn?”
De afgelopen maand ging het precies zo. De Ramadan Expo in Utrecht nodigde drie buitenlandse sprekers uit. Na alarmerende berichten in De Telegraaf haalde een motie om de ‘haatpredikers’ het land niet in te laten een ruime meerderheid in de Tweede Kamer.
De ministers Marjolein Faber (PVV) en David van Weel (VVD) legden een inreisverbod op, het drietal ging in bezwaar en kreeg gelijk. De rechter wees erop dat uit de onderbouwing van het besluit niet bleek dat de predikers een gevaar vormden voor de openbare orde. Dat wisten de ministers best, want dat had de NCTV ook al gezegd. Bovendien voldeed de onderbouwing van het besluit überhaupt niet aan de regels die daar nu eenmaal voor gelden.
De ministers hebben hun werk dus niet goed gedaan. De rechter wel, die kon niet anders dan een streep door het inreisverbod zetten. Toch werden de rechter en zijn vrouw online bedreigd, aanleiding voor de Amsterdamse ‘togadriehoek’ om van zich te laten horen in De Telegraaf. „Wij zoeken niet snel publiciteit, maar togadragers worden bedreigd en rechterlijke uitspraken afgedaan als maar een mening.” De rechtsstaat staat daarom onder druk, schrijven ze, het is aan de samenleving om die te beschermen.
De reacties op de noodkreet keurden de bedreigingen natúúrlijk af, maar er werd ook steeds gepleit voor duidelijke taal. „Betere uitleg en meer transparantie over de motivering van een vonnis door rechters is uiterst belangrijk”, schreef Aylin Bilic in NRC. „Veel vonnissen zijn onbegrijpelijk voor gewone burgers”, voegde het hoofdredactioneel commentaar van NRC daaraan toe. Nausicaa Marbe stelde in De Telegraaf dat „hautaine rechters beter kunnen luisteren naar de noodkreet van burgers, in plaats van te oreren over de ondermijning van de rechtsstaat”.
Maar wat zorgde in die zaak nou voor verwarring? Dat was nou juist de duidelijke taal. ‘Die haatpredikanten komen het land niet in’, maar niet onderbouwen op basis waarvan we ze dan precies gaan weigeren. Dat vervolgens in het vonnis staat dat „wat betreft de gestelde bedreiging van de openbare orde een deugdelijke motivering ontbeert”, is echt het probleem niet.
„Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders”, staat er boven de poort van de voormalige rechtenfaculteit van de UvA. Rechters zijn gebonden aan juridische taal, daar kunnen ze niet al te veel van afwijken.
Toch zijn er genoeg initiatieven om vonnissen begrijpelijker te maken. Zo is er het project ‘Wieb’ (Wat ik eigenlijk bedoel), waar juristen ‘voorleesvonnissen’ maken in korte zinnen met eenvoudige woorden. En deze week zag ik nog een persrechter voor de camera uitleggen dat ook een burgemeester niet mag masturberen tijdens het autorijden en dat hij daarom dus een geldboete krijgt.
Hartstikke mooie initiatieven, maar het zal de frustratie over onbegrijpelijke vonnissen niet wegnemen. Zeker bij de civiele rechter, waar twee partijen tegenover elkaar staan, is er per definitie onduidelijkheid, anders was er geen rechter nodig geweest.
Met hun duidelijke taal doen politici alsof ‘de wil van het volk’ het enige belang is dat telt, maar het gaat altijd om een afweging van belangen. Dat is ingewikkeld, een rechter kan daar niet zomaar overheen stappen.
Ik sprak ooit bestuurskundige Mark van Twist, die hoge ambtenaren en politici adviseert over hun taalgebruik, duidelijkheid is volgens hem ook dat je durft te benoemen dat iets ingewikkeld is: „Als je het simpel wilt maken, maak het dan eerst een stukje ingewikkelder.”
Het probleem is nou juist al die duidelijke taal. Criminelen horen achter de tralies; We moeten met de vuist op tafel slaan; Make America Great Again; Normaal. Doen. Iedereen weet wat er gezegd wordt, maar niemand weet wat het precies betekent. Laat rechters alsjeblieft niet ook nog duidelijke taal gaan spreken.
