Een week lang, tijdens het krokusreces, lag de kabinetsformatie stil. Caroline van der Plas had gehoopt, zegt ze maandagmiddag, dat de partijen „na een week reces tot bezinning zijn gekomen”. Ze doelt daarmee niet op haar eigen BBB, maar op NSC, de partij die uit de formatie was gestapt, en op de VVD, die nog steeds aarzelt. BBB vindt nog steeds dat er een meerderheidskabinet moet komen van PVV, VVD, NSC en BBB.
Ook Geert Wilders, die als leider van de grootste partij als eerste langs mocht komen bij de nieuwe informateur Kim Putters, gelooft nog steeds in dezelfde vorm van een kabinet als vóór de vakantie. Hij wil ook nog steeds een ‘gewoon’ meerderheidskabinet. Hij had zelfs, vond hij, opnieuw een concessie gedaan om de angst bij NSC en VVD voor de PVV weg te nemen. Dit weekend schreef hij op X dat de PVV bereid is om over „iedere vorm van hulp” aan Oekraïne te praten. Tot nu toe was de PVV tegen militaire steun aan Oekraïne. Toch is Wilders tegen een tienjarig veiligheidsakkoord met Oekraïne, dat het demissionaire kabinet-Rutte IV vrijdag aankondigde. En de naam van de PVV ontbrak onder een verklaring van vorige week, ondertekend door negen Kamerfracties, om „zij aan zij” met Oekraïne te staan. Onder die negen fracties bevonden zich wel VVD, NSC en BBB.
Beweging
Kim Putters heeft voor deze maandag en dinsdag alle fractievoorzitters uit de Tweede Kamer uitgenodigd, zoals gebruikelijk is als de verkiezingen net zijn geweest. Het laat zien hoe vast de formatie na drie maanden nog steeds zit. De bedoeling is dat Putters er de komende drie weken wél beweging in krijgt, vooral door vast te stellen wat voor soort kabinet genoeg steun kan hebben in de Tweede Kamer. Van de partijen die tot nu toe niet mee hebben onderhandeld wil hij horen of ze onderdelen van kabinetsbeleid zouden willen steunen, en op welke manier.
Op maandag was er nog weinig aanleiding om te denken dat hij hierin zal slagen. Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), leider van de een na grootste fractie in de Tweede Kamer, klonk op geen enkele manier toeschietelijk. Net als eerst drong hij erop aan dat PVV, VVD, NSC en BBB proberen om er met zijn vieren uit te komen. In een brief die hij Putters gaf, stond dat er pas „een nieuwe situatie” zou ontstaan als de leider van de grootste fractie er niet in slaagt om een kabinet te vormen dat kan rekenen op steun in de Tweede Kamer.
En ook Pieter Omtzigt (NSC) zei na zijn gesprek met Putters hetzelfde als vóór het reces. Hij noemde een paar keer zijn eigen verkiezingsprogramma, en zei net als eerder dat NSC het liefst een extraparlementair kabinet wil, met bewindslieden die ook van buiten komen, of een minderheidskabinet. Vlak voor zijn gesprek met Putters maakte Omtzigt de presentatie mee van de parlementaire enquête naar de op hol geslagen fraudebestrijding.
Lees ook
Gedogen of extraparlementair?
‘Lossere band’
De harde conclusies van die enquête leken Omtzigts oude stellingname over een extraparlementair of minderheidskabinet alleen maar te hebben verdiept. „Een lossere band tussen regering en parlement is gewenst. Dat zag je bij de parlementaire enquête terug: Kamerleden van coalitiepartijen konden niets aan slechte wetten veranderen.”
Voor PVV en BBB is die houding problematisch. Het betekent dat Omtzigt van NSC geen volwaardige regeringspartij wil maken, en er dus nooit een rechtse meerderheidscoalitie kan komen. Caroline van der Plas daarover: „Als je kunt gedogen, dan kun je ook in een kabinet zitten.”
Zo trekken Wilders en Van der Plas steeds meer gezamenlijk op, Dilan Yesilgöz (VVD) en Pieter Omtzigt tot haast manend. Van der Plas was bereid concessies te doen voor het proces, zei ze, en bij Wilders was hetzelfde ongeduld te horen. „Wij zijn de enigen die een beweging maken”, zei hij. „Dat moet wel beantwoord worden door de andere partijen. Het duurt al veel te lang, het is tijd om over schaduwen heen te springen.”
