En wéér loopt het grootste kernfusie-experiment ter wereld jarenlange vertraging op. ITER – een experimentele kernreactor in Zuid-Frankrijk die wordt gefinancierd door 35 landen – moet aan de wereld bewijzen dat kernfusie in de toekomst een efficiënte en veilige koolstofvrije energiebron kan zijn. Maar de bouw van ITER (waar tot nu toe al ruim 20 miljard euro in is geïnvesteerd) verloopt niet volgens plan.
Toen in 2010 werd begonnen met de bouw van de reactor, was de hoop in 2016 de eerste experimenten ermee te kunnen doen. Maar de reactor is nog steeds niet af. Kostenoverschrijdingen, de coronapandemie en angsten voor straling zorgden de afgelopen decennia meermaals voor vertraging. Vorige week maakte directeur-generaal Pietro Barabaschi bekend dat de experimenten met de reactor pas over tien jaar zullen beginnen: in 2034. De kosten ten gevolge van die vertraging ? Ruim 5 miljard euro.
Veilig en duurzaam
ITER probeert – net als andere kernfusiebedrijven – na te doen wat de zon kan. In het binnenste van de zon smelten, onder de extreme druk en hoge temperatuur, voortdurend lichte atoomkernen samen. Daaruit ontstaan nieuwe, zwaardere atomen. Bij zulke kernfusiereacties komt gigantisch veel energie vrij. In Zuid-Frankrijk wil ITER op eenzelfde manier energie opwekken in een reactor.
Waarom investeren landen wereldwijd miljarden in kernfusie? Het kan een veilige en duurzame energiebron worden. De Amerikaanse klimaatgezant John Kerry zei vorig jaar op de COP28 klimaattop in Dubai dat kernfusie cruciaal kan zijn in de energietoekomst van de wereld. Bij de kernfusiereactie komt geen CO2 vrij. Voordeel is ook dat bij kernfusie minder radioactief afval ontstaat dan bij kernsplijting.
Kernfusie op aarde is al gelukt, maar het is extreem ingewikkeld om met kernfusie meer energie op te wekken dan het kost om de reactie op gang te brengen. ITER heeft als doel tien keer meer energie op te wekken dan erin moet. Het experiment is niet bedoeld om op commerciële schaal energie op te wekken, maar om aan te tonen dat kernfusie een efficiënte energiebron kan zijn. Een proof of principle.
Spannend is nu of kleinere private bedrijven eerder het ITER-doel zullen halen dan ITER zelf. In China wordt ook gebouwd aan een reactor, en wereldwijd er ook tientallen kleinere start-ups. Sommige start-ups denken nu, na de nieuwe vertraging van ITER, eerder lonende reacties op gang te kunnen brengen.
Ook al zou ITER worden ingehaald, dan kan het alsnog de opgedane kennis delen met andere bedrijven. In Zuid-Frankrijk onderzoeken ingenieurs bijvoorbeeld ook hoe schade aan onderdelen kan worden voorkomen onder de extreme omstandigheden in de reactoren. Daar houden kleinere private bedrijven zich vaak nog niet mee bezig.
De vraag is wel of ITER-leden – – China, de EU, India, Japan, Zuid-Korea, Rusland en de VS – nog willen investeren in het experiment na de zoveelste vertraging.