Drie Nederlandse maatschappelijke organisaties stappen opnieuw naar de rechter in verband met de export van onderdelen voor het F-35-gevechtsvliegtuig naar Israël. Volgens de organisaties leeft de regering een door het gerechtshof opgelegd exportverbod niet na. „De staat wil niet garanderen dat er geen onderdelen in Israël terechtkomen”, zegt Rolien Sasse van vredesbeweging Pax. „Dat is onacceptabel.”
Oxfam Novib, Pax en The Rights Forum spanden vorig jaar een kort geding aan om een verbod te eisen van de export van F-35-(reserve-)onderdelen naar Israël, onder meer vanuit een groot distributiecentrum op vliegbasis Woensdrecht. Volgens de organisaties was de export in strijd met de EU-richtlijn en het Wapenhandelsverdrag omdat de F-35’s mogelijk worden ingezet bij schendingen van het humanitair oorlogsrecht bij de aanhoudende bombardementen op Gaza.
Afgelopen februari gaf het gerechtshof in Den Haag hen gelijk en gebood het de staat om alle uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël te staken. Het kabinet besloot in cassatie te gaan, maar zolang de Hoge Raad geen uitspraak heeft gedaan, is de uitvoer van onderdelen naar Israël verboden.
Lees ook
Waarom Woensdrecht een spilfunctie heeft bij de F-35’s voor Israël
Achterdeur open
Volgens de drie organisaties voert de staat het arrest van het gerechtshof echter niet goed uit. Zo heeft Nederland in de exportvergunning NL009, die toeziet op de export van militaire goederen in het kader van het internationale F-35-programma, de zin opgenomen dat export verboden is „indien vaststaat dat deze eindbestemming Israël heeft”. Dit houdt de mogelijkheid open dat onderdelen eerst naar de VS of andere landen worden uitgevoerd, en vervolgens naar Israël. „De staat heeft misschien de voordeur dicht gedaan”, zegt Rolien Sasse van Pax, „maar de achterdeur is opengelaten”.
Tot nu toe is niet gebleken dat er sinds het arrest van het hof inderdaad onderdelen vanuit Nederland in Israël zijn terechtgekomen. Maar het kabinet heeft geen afspraken gemaakt met de VS om te voorkomen dat onderdelen die in Nederland zijn geproduceerd, in Israëlische F-35’s worden gemonteerd. Het kabinet, zo schreef demissionair minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel, VVD) deze maand aan de Tweede Kamer, acht dit op grond van vertrouwelijke informatie „niet aannemelijk”.
Vast staat dat de VS inmiddels reserve-onderdelen hebben geleverd om de Israëlische F-35’s te onderhouden. Ook heeft Tel Aviv nieuwe toestellen bij de VS besteld. Hierin zullen unieke Nederlandse onderdelen worden verwerkt. „Israëlische F-35’s worden in de VS gebouwd met Nederlandse onderdelen”, zegt Liesbeth Zegveld, de advocaat van de drie organisaties. „Dat mag niet en de staat weet dat. Daarom vragen we de rechtbank een dwangsom op te leggen aan de staat zodat hij iedere export van F-35-onderdelen met eindbestemming Israël ook daadwerkelijk stopt.”
Lees ook
Nederland blijft Israël F-35-onderdelen leveren ondanks waarschuwing schending oorlogsrecht
Arrestatiebevelen
Sinds het arrest van het Haagse gerechtshof in de F-35-zaak zijn de aanwijzingen dat Israël het oorlogsrecht schendt, sterker geworden. Vorige week vaardigde het Internationaal Strafhof arrestatiebevelen uit tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en minister van Defensie Yoav Gallant. Volgens het ICC zijn er aanwijzingen dat de twee zich hebben schuldig gemaakt aan misdaden tegen de menselijkheid door (onder meer) „opzettelijke aanvallen uit te laten voeren tegen de burgerbevolking” in Gaza. Dezelfde week gebood het Internationaal Gerechtshof in Den Haag Israël in een tussenvonnis het offensief in de zuidelijke stad Rafah onmiddellijk te staken vanwege de „desastreuze” humanitaire stituatie.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat in een reactie weten dat de rechtszaak „in de kern” ging over de leveringen aan Israël vanuit het distributiecentrum in Woensdrecht. Die is na het arrest van het gerechtshof volledig gestaakt, zo laat het ministerie weten. Verder ingrijpen in het F-35-programma – zoals bijvoorbeeld het stopzetten van alle uitvoer van in Nederland geproduceerde onderdelen – „kan in het uiterste geval grote gevolgen hebben voor het totale F-35-programma en dus de nationale veiligheid van Nederland en zijn bondgenoten”, aldus BZ.
