Een nieuw middel kan helpen met afvallen zonder dat gebruikers misselijk worden of spiermassa verliezen. Anders dan de bestaande medicijnen om af te vallen, die vooral de eetlust verminderen, stimuleert dit ook de verbranding. Deens onderzoek laat dit zien in Nature, aan de hand van proeven bij muizen en apen.
De huidige obesitasmedicijnen zijn met name succesvol omdat mensen minder en gezondere calorieën binnenkrijgen en ze de lichte ontstekingen remmen die gepaard gaan met obesitas. Ze bootsen de werking na van onder meer de verzadigingshormonen GLP-1 en GIP. Het bekendst is semaglutide, sinds deze week ligt ook tirzepatide (Mounjaro) bij de apotheek.
Oververhitting
Het was nog niet gelukt om ook de andere kant van de energiebalans veilig te beïnvloeden. Oude medicijnen die de verbranding stimuleren, dinitrofenol en amfetaminen, hadden gevaarlijke bijwerkingen, zoals oververhitting en hartklachten.
In de zoektocht naar een betere energieverbranding keken onderzoekers in Kopenhagen in dezelfde familie van hormonen en receptoren als die van GLP-1 en GIP. Genetische analyses hadden iets nieuws laten zien: een aangrijpingspunt dat lang buiten beeld was gebleven, bleek betrokken bij de energiebalans en een evenwichtige bloedsuikerspiegel: de NK2-receptor.
Kleine hindernis: het hormoon dat als een sleutel op dit aangrijpingspunt past, werkt maar kort. Toen moleculair biologen een middel hadden ontwikkeld dat langer in het lichaam blijft, konden ze bij dieren kijken of het werkte. Bij muizen zagen ze 15 tot 20 procent gewichtsverlies en een verbeterde gevoeligheid voor insuline, het hormoon dat de bloedsuikerspiegel regelt en dat verstoord is bij diabetes. Het werkte ook goed bij de combinatie van overgewicht en diabetes type 2 – terwijl de GLP-1-medicijnen bij die groep minder gewichtsverlies geven,
Misselijkheid
Resusapen met diabetes type 2 die acht weken geïnjecteerd werden, kregen gezondere bloedsuikerwaarden, een lager cholesterol en betere insulinegevoeligheid. Ze vielen minder af (circa 3 procent in acht weken), mogelijk doordat het nog een vroege variant van het middel was en de proef relatief kort duurde.
Belangrijk: de dieren gingen niet braken – terwijl misselijkheid bij semaglutide en tirzepatide wel voorkomt. Ook het spierverlies dat bij het verdwijnen van de kilo’s op de loer ligt, trad niet op.
Lees ook
Het landschap van obesitasmedicijnen verandert volledig
De Amerikaanse onderzoeksleider, Zach Gerhart-Hines, was vooral blij verrast dat zijn team in de zoektocht naar verbranding stuitte op het uitblijven van misselijkheid. „De bestaande GLP-1-medicijnen zijn miraculeus als het gaat om gewichtsverlies. Bij NK2 is dat kleiner, maar wellicht kan het mensen die zijn afgevallen helpen het gewicht constant te houden en toch met smaak te eten.”
Tegelijk staan nog veel vragen open. De onderzoekers willen bijvoorbeeld weten hoe de interactie eruitziet met andere hormonen die betrokken zijn bij verzadiging.
Bang dat het middel bij mensen hartklachten veroorzaakt is Gerhart-Hines niet, omdat anders dan bij de fatburners de thermostaat nooit de hoogste stand bereikt. „Maar als we NK2 bij mensen gaan testen, moeten de cardiovasculaire effecten wel voorop staan.”
Combinatiemedicijnen
Liesbeth van Rossum, hoogleraar obesitas en internist in het Erasmus MC in Rotterdam, niet betrokken bij het onderzoek, vindt de uitkomsten interessant. „De betere verbranding, minder misselijkheid, behoud van spiermassa – dat zijn mooie aanvullingen op de huidige medicijnen. De studie bevestigt bovendien dat darmen en hersenen bij obesitas niet goed met elkaar communiceren en dat medicijnen boven op leefstijlverandering kapotte mechanismen kunnen herstellen.”
Ze verwacht niet dat er een opzichzelfstaand NK2-medicijn komt. „Net als bij hiv is gebeurd, komen er steeds meer combinatiemedicijnen. Het is lastig opboksen tegen medicijnen met een veel groter gewichtsverlies, maar het kan wellicht wel onderdeel worden van een ‘cocktail’ die op meer fronten tegelijk aangrijpt.”
Gerhart-Hines denkt dat een NK2R-agonist binnen vijf jaar op de markt komt, mits het bij mensen werkt en veilig is bevonden. Van Rossum waarschuwt voor te hoge verwachtingen. „Er zitten nog honderden medicijnen in de pijplijn, de concurrentie is groot.”
Nog een nieuw obesitasmedicijn leidt volgens haar overigens niet per se tot méér medicalisering. „Als we patiënten die het met een gezondere leefstijl niet redden kunnen helpen met betere obesitasmedicijnen kunnen we andere ziekten verbeteren en voorkomen. Dit middel zou een stukje van de puzzel kunnen worden.”
