Milieujurist Jessica den Outer vindt dat de natuur rechten moet krijgen

Jessica den Outer: „Rechten voor de natuur zijn een middel om bewustzijn en bescherming te creëren.”


Foto Merlijn Doomernik

Interview

Jessica den Outer | milieujurist De wetgeving voor natuurbescherming voldoet niet, vindt Jessica den Outer. Het rechtssysteem is „mensgericht ingevuld”.

Wereldwijd wordt er veel gediscussieerd over het toekennen van rechten aan natuurgebieden. Zo mochten Chileense burgers in september 2022 stemmen over een nieuwe grondwet, die onder andere rechten aan de natuur toekent. De meerderheid stemde tegen. Wellicht heeft de natuur meer geluk in Zweden, Colombia of Duitsland. Daar liggen voorstellen klaar om natuurrechten op te nemen in de grondwet.

Het Verenigd Koninkrijk is al een stap verder. Daar is de rivier Ouse uit Sussex in aantocht om het eerste natuurgebied met rechten te worden, meldde The Guardian begin maart. Ook in Nederland houdt dit concept de politiek bezig. Halverwege januari wees het kabinet een voorstel af om rechten te verlenen aan de Waddenzee. Desondanks werkt Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot (D66) aan een initiatiefwet.

Verschillende instanties strijden ook voor rechten voor de Noordzee, de Maas en het kleine Amelisweerd bij Bunnik. Milieujurist Jessica den Outer is nauw betrokken bij deze initiatieven, die moeten beschermen tegen vervuiling en vernietiging. Ze geeft lezingen, voert campagnes en schrijft mee aan rapporten van de Verenigde Naties. Deze dinsdag presenteerde ze haar boek Rechten voor de Natuur. In haar boek voert Den Outer de lezer langs wereldwijde initiatieven om rechten aan natuur toe te kennen.

Een boom heeft evenveel rechten als een lantaarnpaal, namelijk geen

Waarom moet de natuur rechten krijgen?

„We leven in een wereld waarin rechten belangrijk zijn. Een boom heeft evenveel rechten als een lantaarnpaal: geen. De natuur bevindt zich daarmee in een slechte positie, maar met rechten kunnen haar belangen vertegenwoordigd worden. De natuur moet kunnen floreren. Ik vind dat de natuur deze fundamentele rechten altijd al heeft gehad, ook voordat de mens bestond. Alleen moeten we ze nu nog erkennen in ons rechtssysteem.

„We moeten ons dus juist afvragen waarom de natuur géén rechten heeft. Vooral de westerse mens stelt zich op als heerser over de rest van de natuur. Dat vindt zijn oorzaak in onze geschiedenis. Aristoteles en Descartes stelden namelijk dat wij de natuur moeten gebruiken voor ons eigen gewin. Ook het joods-christelijke scheppingsverhaal roept op om te heersen over alles wat vliegt, zwemt en kruipt. We hebben vervolgens ons rechtssysteem ook zo mensgericht ingevuld.”

Is er niet al voldoende milieuwetgeving om de natuur te beschermen?

„De huidige wetgeving schiet op veel vlakken tekort. Bijvoorbeeld bij vergunningen rondom industriële lozingen, waar we de natuur in acht moeten nemen. Dat is een te zachte waarde en in de praktijk onvoldoende. De Waddenzee is een Natura 2000-gebied, gedeeltes zijn nationale parken en het hele gebied heeft Werelderfgoedstatus. Maar er vindt nog steeds gas- en zoutwinning plaats. De visserij en industriële scheepvaart leveren overlast en zelfs defensie mag hier oefenen. Dat laat zien dat de huidige bescherming onvoldoende is.”

De natuur houdt zich niet aan ons hokjessysteem

Heeft het krijgen van rechten een ander effect dan de huidige wetgeving?

„Natuur- en biodiversiteitswetten zoals Natura 2000 beschermen specifieke dieren of planten. Eigenlijk kaderen ze een hokje af. We moeten het hele ecosysteem als uitgangspunt nemen. Een Natura 2000-gebied staat bijvoorbeeld in verbinding met landbouwgrond eromheen. De pesticiden vliegen gewoon over naar de natuur. Wil je het gebied beschermen, dan moet je kijken naar het algehele ecosysteem. Het hokjessysteem werkt niet, want de natuur houdt zich er niet aan.”

Het klinkt abstract, rechten voor de natuur. Hoe zien deze rechten er in de praktijk uit?

„Rechten voor de natuur is een koepelterm. Elk land vult het anders in, afhankelijk van het rechtssysteem en het natuurgebied. De Whanganui in Nieuw-Zeeland is een rechtspersoon met een voogd die de rivier vertegenwoordigt. Ecuador heeft in de grondwet rechten toegekend aan moeder aarde. Iedereen kan daar voor natuurrechten opkomen.”

Krijgt de natuur naast rechten ook plichten?

„Er komen vooral rechten bij de natuur te liggen. De plicht om die rechten te waarborgen kan bij de staat liggen, zoals in Ecuador. Het is ook een interessante vraag of een boer de Whanganui kan aanklagen bij overstroming. De Whanganui heeft, toen het een rechtspersoon werd, een pot geld gekregen. Dat zou een procedure kunnen bekostigen.”

Zijn rechten voor de natuur dé oplossing voor onze ecologische crisis?

„Nee. Rechten voor de natuur zijn een middel om bewustzijn en bescherming te creëren. We hebben oplossingen uit allerlei sectoren nodig en dit is een onderdeel van de oplossing vanuit het recht.”