Met een juridische hervorming wil de Mexicaanse president het land op de valreep verder naar zijn hand zetten

Zijn Amerikaanse noorderburen noemen een president-in-zijn-nadagen een lame duck, maar aan Andrés Manuel López Obrador is die uitdrukking niet besteed. In zijn allerlaatste weken als president van Mexico is hij allesbehalve aangeschoten wild. Op de valreep wil hij de meest radicale hervormingen uit zijn zesjarige ambtstermijn doordrukken. Een ‘machtsgreep’ volgens critici, die de democratische rechtsstaat in het land ernstig kan schaden.

Als slotstuk van de ‘Vierde Transformatie’, zoals hij zijn nalatenschap zelf noemt, wil ‘AMLO’ de grondwet in Mexico fors herschrijven. Nog een laatste keer moet het landsbestuur worden opgeschud: van het schrappen van allerlei agentschappen en onafhankelijke waakhonden tot de pensioenen. De voorgenomen hervorming van de rechtspraak is veruit de controversieelste. Rechters, onder wie die van het Hooggerechtshof, zouden voortaan direct gekozen worden door het volk.

Sinds dinsdag debatteert de Mexicaans volksvertegenwoordiging over de hervorming en mogelijk wordt ze later deze week al aangenomen.

Machtige regeringspartij

Dat de Mexicaanse rechtspraak niet levert, is duidelijk. Slechts 10 procent van de in 2022 geopende zaken kwam daadwerkelijk voor een rechter. Moorden en ontvoeringen worden veel vaker niet dan wel opgelost. Ruim honderdduizend mensen staan geregistreerd als ‘verdwenen’ en Mexico heeft een van de hogere moordcijfers ter wereld. Aanklagers en opsporingsautoriteiten zijn incompetent, onderbetaald en makkelijk omkoopbaar.

AMLO haalde de afgelopen zes jaar onophoudelijk uit naar het juridische systeem, dat hij „inefficiënt” en „corrupt” noemde – een mening die veel burgers delen. Toch gaan de hervormingsplannen een deel van de Mexicanen te ver nu Morena, de door AMLO opgerichte partij, bij elke stembusgang meer macht verwerft.

De regeringspartij heeft sinds de verkiezingen van juni een absolute meerderheid in het Congres. Ze komt slechts één zetel tekort voor eenzelfde meerderheid in de Senaat. AMLO’s opvolger en partijgenoot Claudia Sheinbaum won met bijna 60 procent van de stemmen en treedt op 1 oktober voor zes jaar aan. Ook op regionaal en lokaal niveau domineert Morena de politiek.

Critici vrezen dat met direct gekozen rechters een van de laatste democratische remmen op de doordenderende Morena-trein zal verdwijnen. Magistraten met banden met de regeringspartij zullen de rechtspraak overnemen. En omdat verkiezingscampagnes in Mexico vaak gepaard gaan met beïnvloeding of financiering door de georganiseerde misdaad, bestaat het risico dat ook criminelen het rechtssysteem infiltreren.

Na de hervorming kan het Mexicaanse rechtssysteem met dat van geen ander land ter wereld vergeleken worden. Iedereen met een rechtendiploma en een aantal jaar juridische ervaring zou zich voortaan kandidaat kunnen stellen. Het meritocratische systeem, waarbij rechters op basis van opleiding, kwalificaties en ervaring worden aangesteld, zou verdwijnen. De bijna zevenduizend huidige rechters, van het Hooggerechtshof tot op lokaal niveau, kunnen hun baan verliezen.

Kritiek van de VS

Andrea Ramírez Montes de Oca liep als coördinator aan de rechtenfaculteit van de Nationale Vrije Universiteit van Mexico (UNAM) mee in twee protestmarsen tegen de hervormingsplannen. „We lopen het risico een systeem van ‘checks and balances’ te verliezen. Morena wint alle verkiezingen en de rechterlijke macht is de enige vorm van controle en tegenmacht die we nog hebben.” Montes de Oca zegt buiten Morena-aanhangers niemand te kennen die voor de hervorming is. Toch verwacht ze dat de plannen erdoorheen zullen komen. „De democratie in Mexico is in gevaar, dankzij de democratie.”

De hervormingsplannen leiden tot kritiek uit het bedrijfsleven en van buitenlandse investeerders en diplomaten. Sinds de verkiezingswinst van Morena is de Mexicaanse peso met zo’n 15 procent in waarde gedaald ten opzichte van de dollar. Ken Salazar, de Amerikaanse ambassadeur in Mexico die zich normaal gesproken verre houdt van kritiek op de Mexicaanse regering, sprak van „een groot risico voor het functioneren van de Mexicaanse democratie”. „Directe verkiezingen zullen het makkelijker maken voor kartels om te profiteren van politiek gemotiveerde en onervaren rechters”, zei hij.

De Mexicaanse president, zoals altijd wars van kritiek, ‘pauzeerde’ hierop de relatie met de Amerikaanse ambassade. „Buitenlandse inmenging”, noemde hij de vermaning.

Lees ook

Eerste Mexicaanse ‘presidenta’ erft van haar mentor veel macht en evenzoveel problemen

Ook in Mexico zelf broeit er tegenstand. Duizenden rechters en rechtbankmedewerkers staken, weigeren rechtszaken te behandelen en hebben sloten op de deuren van federale rechtbanken gehangen. Op zondag, toen AMLO op het centrale Zócalo-plein van Mexico-Stad duizenden aanhangers voor het laatst toesprak, vonden elders in de stad grote betogingen tegen de geplande hervormingen plaats.

Die protesten lijken een achterhoedegevecht. AMLO’s opvolger en protegé Sheinbaum heeft gezegd vierkant achter de plannen te staan. Zodra de afgevaardigden de wet eenmaal hebben aangenomen, mogelijk voor dit weekeinde al, zal de Senaat naar verwachting instemmen. Binnen een jaar, in juni 2025, zullen dan de eerste rechterlijke verkiezingen in Mexico plaatsvinden.

Delen





Mail de redactie