‘Master Class’ toont Maria Callas vooral als wrokkig en gefrustreerd. Past dat anno 2024 nog?

Posted on May 10, 2024 by admin

Toneelschrijver Terence McNally (1938 – 2020) was naar eigen zeggen een groot fan van operazangeres Maria Callas (1923 – 1977). Vandaar dat hij een toneelstuk over haar schreef, Broadwayhit Master Class uit 1995. Met zulke fans heb je geen vijanden meer nodig.

Master Class is gebaseerd op een serie masterclasses die Callas in 1971 en ’72 gaf aan studenten van Juilliard, het beroemde conservatorium in New York. Zelf was ze toen bijna vijftig en ze had al zes jaar niet in het openbaar gezongen, nadat haar stem haar tijdens concerten meermaals in de steek had gelaten.

Van de masterclasses zijn geluidsopnames gemaakt, die tegenwoordig integraal te beluisteren zijn op Youtube. Dat is de moeite waard. Callas komt erin naar voren als een ontzagwekkende, perfectionistische en zeer betrokken docente. Ze maakt zichzelf niet onnodig kleiner dan ze is, ze spreekt met overtuiging en zonder de voor vrouwen, zeker in die tijd, zo vertrouwde gêne. De opnames getuigen van Callas’ feilloze waarachtigheidsradar: ze hoort het onmiddellijk, al bij de aanzet van een klank, als een student een gezongen frase niet doorvoelt, maar enkel acteert – en ze rust niet voor ze een waarachtige emotie aan zo’n leerling heeft ontlokt. Wat bovenal uit de opnames naar voren komt, is Callas’ grenzeloze eerbied en liefde voor de muziek.

Tweede versie

Over die masterclasses schreef McNally in 1995 dus zijn toneelstuk. Al in 1996 bracht Toneelgroep Amsterdam (voorganger van ITA) de voorstelling in Nederland op de planken, met Sigrid Koetse als Callas. In 2011 volgde een enscenering met Pia Douwes in de hoofdrol, en nu, dertien jaar later, is die tweede versie in reprise gegaan. Pia Douwes wederom als Callas, in een regie van Frank van Laecke.

McNally lijkt zich niet te kunnen voorstellen dat de assertiviteit die Callas tijdens de masterclasses aan de dag legt uitsluitend te verklaren is met haar jarenlange ervaring en haar toewijding aan de muziek. Nee, aan dat opmerkelijke temperament moet wel iets anders ten grondslag liggen. Haar frustratie, bijvoorbeeld, over het feit dat ze door pers en publiek niet altijd op waarde werd geschat. Natuurlijk is er ook een man debet aan Callas’ gedrevenheid: haar grote liefde Aristoteles Onassis (hier gepresenteerd als een platvloerse maar rijke hufter), heeft haar aan de kant gezet. Bovendien verhult McNally’s Callas met haar zelfvertrouwen een diepgeworteld minderwaardigheidscomplex (ze was ooit „een dik, vet meisje met een slechte huid en dikke brillenglazen”), en draait het zingen van aria’s voor haar voor een groot deel om het terugpakken van de mensen die vroeg in haar carrière op haar neerkeken – en om een niet nader gespecificeerd ‘winnen’ in het algemeen. Dus, zien we hier passie voor de muziek?

In ‘Masterclass’ draait het zingen van aria’s voor Callas voor een groot deel om het terugpakken van de mensen die vroeg in haar carrière op haar neerkeken

Wrokkig, gekrenkt

Misschien, maar toch vooral de bezetenheid van een wrokkige, gekrenkte vrouw met een egoprobleem. Het kan natuurlijk dat ze dat ook was, in die laatste jaren van haar leven, al blijkt dat op geen enkele manier uit de geluidsopnames. Maar, ook als dat zo zou zijn: is dat een verhaal dat we in 2024 willen vertellen?

Het is nogal wat gevraagd van een actrice om ondanks de misogyne implicaties van de tekst toch nog iets van sympathie voor je personage te oogsten; daarvoor ben je eigenlijk genoodzaakt met volle kracht tegen de tekst in te spelen. Maar dit is niet waar regisseur Frank van Laecke Pia Douwes toe lijkt te hebben uitgenodigd. Douwes trapt vol op het gaspedaal als er „Ari, trouw met me!” in het script staat, op de knieën nog wel, armen wijd, wanhoopsmasker op – drama waarbij de gemiddelde operavertolking verbleekt.

Zonder enige terughoudendheid geeft Douwes deze karikaturale vrouw gestalte, wat best imponerend genoemd mag worden, en soms verrassend geestig. Maar het is toch vooral schrijnend, hoe theatraal en kunstmatig dit door McNally bekokstoofde personage zich over de vloer beweegt, als je bedenkt met hoeveel hartstocht de echte Callas in haar lessen (én in haar muziek) waarachtigheid predikte.

Geen slapstick maar subtiele humor in dubbele Rossini bij Opera Zuid

admin
May 20, 2024
0

Uitgerekend de enige die de hele voorstelling op het podium staat, heeft geen woord tekst. In de seizoensafsluiter van Opera Zuid wordt de show niet gestolen door de zangers, maar door de kok die tweeënhalf uur lang in stilte Italiaanse gerechten staat klaar te maken. Zijn grote open keuken vormt het decor voor twee komische eenakters van Rossini: La scala di seta en Il signor Bruschino, waarin listige minnaars onder een gedwongen huwelijk proberen uit te komen.

In beide opera’s komt oorspronkelijk kok noch keuken voor, maar zo gek is het concept van regisseur Marcos Darbyshire nog niet bedacht. Componist Gioachino Rossini stond bekend als ware bourgondiër en was goed bevriend met de beroemde chef-kok Marie-Antoine Carême (naar verluidt de bedenker van, jawel, het gerecht ‘Tournedos Rossini’). Rossini componeerde eens speciaal voor hem een korte aria, in ruil voor een recept voor wildpaté.

La scala di seta (de zijden ladder) gaat over de jonge Giulia, die wordt uitgehuwelijkt aan de blaaskaak Blansac, maar in het grootste geheim al getrouwd is met haar minnaar Dorvil – die ze ’s nachts stiekem binnenlaat via een geknoopte zijden doek uit haar raam. Een reeks verstoppartijtjes en komische misverstanden is het gevolg.

Lees ook
Verfrissend: ‘Il trittico’ van De Nationale Opera wil niets meer of minder zijn dan gewoon heel mooi

Échte maaltijd

De functionele witte keuken van decorontwerper Agnes Hasun leent zich uitstekend als setting voor het verhaal. De personages kunnen zich verstoppen in de ijskast en onder het kookeiland, terwijl de kok (Roderik Povel) intussen onverstoorbaar een échte maaltijd bereidt. Hij snijdt een krop sla op de maat van de ouverture, giet zijn pasta af, zet een kippetje in de oven. Vooral het contrast tussen rust en chaos werkt geestig: terwijl de kok secuur in de weer is met een truffelschaafje, duikt Dorvil aan de andere kant van het aanrecht onder Giulia’s rok, met zijn broek op de enkels.

Toch wil het verhaal als lachtheater maar gedeeltelijk slagen. Tenor Manuel Nuñez Camelino (Dorvil) worstelt te veel met zijn vocale partij en mist daardoor natuurlijkheid in zijn spel. Michael Wilmering weet met zijn overtuigende portrettering van Blansac als slijmerige kakker wat gegrinnik los te maken, maar echte slapstick wordt het pas bij de onhandige opkomst in glitterjurk van Giulia’s knappe nichtje Lucilla (Chelsea Bonagura) – die ook met haar heldere, virtuoze sopraanstem het meest op haar gemak is in Rossini.

Het leukst zijn de momentjes waarop muziek en regie even samenvallen en de kok kortstondig de aandacht opeist – de rinkelende kookwekker, een bakblik dat van het aanrecht klettert, of het lawaai van de blender dat een gesprek verstoort. Dirigent Sander Teepen zet de muziek daar even handig stil, waardoor je als toeschouwer wakkerschrikt en het kluchtige verhaal weer met frisse ogen kunt bekijken.

Tintelfris

De orkestmusici van Philzuid doen hun best om Rossini tintelfris te laten klinken, al spelen ze hoorbaar een uitwedstrijd in de droge zaalakoestiek van Theater Heerlen. Dat de recitatieven worden begeleid op een digitale piano is uit financiële overwegingen wel begrijpelijk – Opera Zuid luidde vorig jaar de noodklok om hun nijpende situatie – maar het komt de muziek niet ten goede: in de zaal klinkt het als een vreemde kruising tussen fortepiano en klavecimbel.

Na de pauze zien we in Il signor Bruschino dezelfde kok, in dezelfde keuken met goeddeels dezelfde zangers. Met andere verhoudingen, maar ook kleine knipoogjes naar de eerste helft – de lanterfantende zoon van Bruschino hebben we eerder al even gezien als puber die in zijn boxershort in de keuken een pak melk komt leegdrinken. Dat Darbyshire het verhaal op die manier laat aanvoelen als een déjà vu is onderhuids grappig, én passend – want niet alleen vader Bruschino (krachtig gezongen en geacteerd door bariton Edwin Fardini), maar ook het publiek wordt steeds meer aan het twijfelen gebracht over zijn geheugen.

https://www.youtube.com/watch?v=gpuaEe5sPNE

Operazangers, kooplui met verse vis en feministische sciencefiction op theaterfestival O.

admin
May 20, 2024
0

De Hofbogen zijn een monumentaal overblijfsel van vervlogen tijden. Het spoorwegviaduct doorkruist Rotterdamse wijken, maar treinen naar Scheveningen rijden er niet meer. Na een eeuw van trouwe dienst ligt het bouwwerk er verlaten bij. Of tenminste: dat was zo tót O. Festival for Opera. Music. Theatre. (de voormalige Operadagen). Nu is hier een ‘live experience’ van Strijbos & Van Rijswijk te bezoeken, die festivalgangers zo’n twee kilometer over het viaduct voert. Dat gaat netjes over een blauwe loper, iedereen een koptelefoon op. Je kijkt woonkamers of tuinen in, terwijl operazangers, die langs de route dwalen, de omgeving laten meedeinen op hun stem en een verteller via de koptelefoon je blik naar een hofje leidt, dat je op straat zo voorbij was gelopen.

In de audiotour deelt een fictieve conducteur herinneringen aan zijn vroegere ritjes over de Hofbogen. Hij schetst een levendig beeld van de treincoupés. Je kan de geuren bijna opsnuiven: van kooplui met verse vis tot sterk geparfumeerde prostituees of mensen op de terugreis na een lange stranddag. Tussendoor hoor je echte Rotterdammers, die nog hebben meegereden met de lijn of in de omgeving wonen, met uitzicht op de Bogen. Zo ontstaat een mooie mozaïek van ervaringen, een inkijkje in levens en stadsdelen. Locatietheater kan een nieuw perspectief op de omgeving geven, en dat is precies wat Over de bogen schitterend doet.

https://youtu.be/9NSloinubio?si=NhnDIjpCLiDbgvMu

Scrollen en swipen

Bij O. speelt muziek altijd de hoofdrol, maar het programma is bijzonder divers. Naast locatietheater zijn er straatperformances van onder andere het brutale Grande Loge, dat gedurende het festival op allerlei plekken in de stad opduikt. Daarnaast is er muziektheater dat ‘gewoon’ in het theater plaatsvindt, zoals In het Oog van de Orkaan van De Amazones.

Dit collectief stuitert over het toneel in humoristisch-muzikale scènes over de worstelingen van hedendaagse twintigers. Ze demonstreren om een klimaatramp te voorkomen, gaan bij hun psycholoog een burn-out te lijf, zijn verslaafd aan scrollen en swipen, werken op een klantenservice en feesten in het weekend tot ze erbij neervallen. De Amazones vatten een scala aan moderne problemen in vlotte liedjes.

Duister wordt het bij Ethereal Realms, een theatraal elektro-concert. In een schemerdonkere ruimte creëren de Zwitserse componist Marie Delprat en de Belgische regisseur Aïda Gabriëls een zwaarmoedige trip, gebaseerd op feministische sciencefiction. Delprat staat achter een mengpaneel, gehuld in het zwart, haar gezicht verscholen achter een masker van gaas. Ze zingt zinnen en klanken, terwijl de beats aanzwellen tot je broekspijpen trillen. Het klinkt alsof er audio-bubbels bovendrijven en stukspatten, de bas wordt intenser en blijft uiteindelijk hol elektronisch schallen als onder water.

Het is een langdradige ervaring in een eindeloze hoeveelheid rook tussen stroken zeil, een fluorescerende wolk slierten en een bos microfoons. De performance claimt iets te zeggen over identiteit, maar de setting, muziek en teksten op een lichtkrant willen maar geen geheel vormen.

Hofdans

Op festival O. is ook experimenteel, nieuw werk te vinden. Onder de noemer O. Lab kunnen makers materiaal testen en erover in gesprek gaan met het publiek. Dat doen scenograaf Paul Boereboom en regisseur Leon Rogissart met Conversations with the inner, een voorstelling over groepsdynamiek. In de performance probeert Rogissart het publiek woordeloos te verleiden om zijn bewegingen te volgen. Dat valt niet mee, maar uiteindelijk staat iedereen toch een hofdans uit de 16de eeuw te imiteren: een stap voorwaarts en achteruit, lekker meedeinend op de cadans van de massa. Als de acteur als gids wordt vervangen door een wezen op een scherm, verandert de dynamiek.

Het experiment is nog pril en bewerkelijk, maar geeft de aanzet tot een interessante zoektocht naar volgzaamheid en de mogelijkheden van virtual reality. Op een volgend festival zou deze voorstelling (uitgebreid met VR-brillen, zoals de makers aankondigen) weleens hoge ogen kunnen gooien. Misschien wordt het één van de knallers op de volgende editie van O. – sowieso iets om naar uit te kijken.

Lees ook
O. Festival: hypnotiserende aria’s en dragqueen-spektakel

Boeren, bouwvakkers én rave-beats op theaterfestival Karavaan

admin
May 20, 2024
0

Locatietheaterfestival Karavaan speelt op het vlak van talentontwikkeling de laatste jaren een toonaangevende rol. Door beginnende makers op de wintereditie van het festival hun eerste stappen te laten zetten, en ze vervolgens in de zomer een volwaardige voorstelling te laten ontwikkelen, heeft het festival een manier gevonden om talent tot bloei te laten komen.

Dat beperkt zich deze editie niet tot regisseurs, maar ook jonge toneelschrijvers worden voor het voetlicht gebracht. In het project De boer op worden zes auteurs gekoppeld aan evenzoveel boeren, om hen te interviewen en op basis van die gesprekken een korte monoloog te schrijven. Op en rondom een boerderij in Zuidschermer kun je drie van deze voorstellingen bijwonen.

Het interessantst is de tekst van Femke Lucia Lindemans van Halewijn, over Ibrahim, een jongen uit Amsterdam-Zuidoost die zich tot boer laat opleiden. Deze Ibrahim wordt buitengewoon innemend gespeeld door Amin Ait Bihi, die het publiek vertelt over zijn relatie met de bedrijfsleider, die hem als een zoon behandelt. In een twintigtal minuten schetst de tekst een ontroerend beeld van een jongen die met zijn droom om boer te worden een onzekere toekomst tegemoet gaat.

Zelfopgelegde maskers

Het jonge theatercollectief Tenue Continu stort zich in PUT op een andere beroepsgroep: bouwvakkers. In een geestige openingsscène worden we door een nerveuze aannemer verwelkomd bij de officiële start van de bouw van een onbekend project. Op basis van haar woorden („Ik ben al 24 jaar bij dit project betrokken, dus het is er een van lange adem!”) verwacht je een scherpe satire over het leven van bouwvakkers in tijden van stikstofnormen, grondstoftekorten en woningnood.

Niets blijkt echter minder waar: Tenue Continu gebruikt de setting vooral om het over identiteit en rollenpatronen te hebben. Één van de bouwvakkers worstelt met het tonen van zijn emoties, de enige vrouwelijke bouwvakker voelt druk om zich ‘vrouwelijker’ te gedragen en kleden, en de derde, een Franse immigrant, mist zijn thuisland. Dat levert enkele aardige scènes op: als de Fransman wordt ondervraagd door een sociale wetenschapper over zijn gevoelens van isolement, worden die gevoelens juist extra benadrukt. En de slotscène, waarin de collega’s elkaar bevrijden van hun zelfopgelegde maskers, is ontroerend. Toch voelt het als een gemiste kans dat de makers in de setting van een bouwplaats het stikstofbeleid, grondstoftekorten en de woningnood links laten liggen voor een thema dat de laatste tijd toch al zo veel aandacht heeft gekregen in het theater.

Scène uit de voorstelling *PUT* door theatercollectief **Tenue Continu**.

In het intrigerende Ekstasis van Zephyr Brüggen komen we weer in een heel ander milieu terecht: dat van een underground clubscene. In een verloederde ruimte in het treinstation van Alkmaar zien we vijf mensen die zich overgeven aan een onaflatende technotrack. Dat is lange tijd ook alles wat er gebeurt, waardoor je oog naar de details van het dansen wordt getrokken: ieder individu danst op diens eigen manier, van een man met een doorgesnoven blik op oneindig die alleen zijn rechterbeen laat meebewegen, een vrouw in een rode jurk die vooral met haar handen beweegt, tot de vrouw in vrijetijdskleding die haar hele lichaam in de strijd gooit.

Langzamerhand ontstaat er een mysterieuze onderstroom in de voorstelling: soms staat iemand plotseling stil en staart voor zich uit, alsof het dansen een ontsnapping is aan een onverdraaglijke realiteit, waarmee ze soms toch weer worden geconfronteerd. In een plotselinge verstilling zijgen de spelers samen neer en laten ze het omgevingsgeluid tot zich doordringen – een vertrekkende trein, gebons op de trappen, vogels op de soundtrack – waarna ze toch weer aan het dansen slaan. Heel subtiel maakt Brüggen zo een droevig portret van de moderne mens, die zijn wanhoop over de wereld liever laat overstemmen door pompende beats dan dat hij contact maakt met wat er buiten zijn blikveld afspeelt.

Lees ook
Met een verwarde spreker in een taxi op theaterfestival Karavaan