Bier zonder alcohol brouw je niet zomaar even: het is een hightech product. Vooral pils, ‘het naakte bier’, is een meesterproef. Een 0.0-toer door Nederland.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via
De Georgische president Salome Zoerabisjvili heeft zaterdag haar vetorecht gebruikt om een omstreden ‘Russische wet’ tegen te houden. Dat melden het Russische persbureau ITAR TASS en verschillende westerse persbureaus, waaronder Reuters en AFP, op basis van een verklaring van de president.
„Vandaag heb ik een veto uitgesproken over de wet, die in wezen ‘Russisch’ is en in strijd met onze Grondwet”, aldus Zoerabisjvili in de verklaring. De wet is volgens de president eveneens strijdig met „Europese standaarden” en moet daarom „verdwijnen”.
Dat Zoerabisjvili haar vetorecht zou gaan inzetten, werd alom verwacht. Zij sprak zich eerder al scherp uit tegen de wet en is een politieke opponent van de regeringspartij Georgische Droom, die de wet heeft ingediend.
Maar veel effect zal haar actie zeer waarschijnlijk niet hebben. Het Georgische parlement mag het veto naast zich neerleggen met een meerderheid van stemmen, en die meerderheid heeft het. De voorstanders, naast Georgische Droom ook de afgesplitste partij Macht van het Volk, hebben samen 83 van de 150 zetels. Deze stap wordt binnen enkele dagen verwacht.
De afgelopen weken was er veel te doen om de controversiële wet, wekenlang waren er bijvoorbeeld felle protesten in de hoofdstad Tbilisi, die soms hardhandig werden ontruimd. De wet houdt in dat Georgische organisaties met zeker 20 procent aan buitenlandse inkomsten zich moeten registreren als ‘buitenlands agent’. Zij komen dan onder toezicht te staan van justitie. De wet geldt ook voor mediabedrijven en ngo’s die aanzienlijke fondsen uit het buitenland ontvangen.
De tegenstanders van de regering vrezen dat ze zo monddood worden gemaakt. Dat gebeurde ook in Rusland in 2012, met de invoering van een identieke wet. Het etiket ‘buitenlands agent’ schrikte investeerders en adverteerders af en gaat gepaard gaat met verschillende beperkingen.
Het Georgische parlement stemde begin deze week al definitief in met de wet, waarna de oproerpolitie met geweld een einde maakte aan een grote blokkade van het parlementsgebouw die het weekend ervoor was begonnen.
De tegenstanders vrezen ook dat de wet een eventuele toetreding tot de EU van Georgië in de weg zal staan. Georgië is kandidaat-EU-lid. Ook zijn de tegenstanders bang dat Georgië met zo’n wet politiek verder richting het autoritair geleide Rusland kruipt.
Een van de aanjagers van het controversiële wetsvoorstel is zakenman en politicus Bidzina Ivanisjvili. Achter de schermen leidt hij de pro-Russische regeringspartij Georgische Droom, die het doel nastreeft om Georgië verder in Russische invloedssferen te krijgen.
Afgelopen jaar behandelde de regering de wet ook al, maar toen werd die na twee dagen massale protesten ingetrokken. De ‘Russische wet’ is uitgegroeid tot het grootste twistpunt in Georgië, en een symbool van de polarisatie in het land met 3,7 miljoen inwoners.
Volgens de voorstanders van de wet is die juist bedoeld tegen die polarisatie, die vooral door buitenlandse partijen aangewakkerd zou worden.
Lees ook
In slechts 67 seconden slaagde de Georgische regeringspartij erin de Europese droom van talloze Georgiërs in gevaar te brengen
Beoogd premier Ronald Plasterk dreigt juridisch en financieel in de problemen te komen omdat een patent waarop hij ten onrechte het alleenrecht heeft geclaimd, op korte termijn in de VS toegekend gaat worden. Daardoor kunnen de fouten die Plasterk in de aanvraag maakte ook in Amerika aan het licht komen, waarmee het patent niet geldig en waardeloos wordt. Zowel de toekenning van het patent als de ongeldigheid ervan kan leiden tot claims van benadeelden tegen Plasterk. Dat zegt octrooi-specialist Koos Rasser, die eerder de patentenkwestie voor NRC onderzocht: „Dit maakt de onderhandelingen die Plasterk met het Amsterdam UMC moet voeren nog problematischer.”
Daarnaast ligt de kwestie ook politiek steeds gevoeliger. Plasterk zei deze week sorry over zijn opmerking over het gebruik van de dienstauto, maar zweeg over de patentenkwestie. Terwijl die een rol speelt in de vertraging van de voordracht van Plasterk als nieuwe premier. Vooral de partij NSC van Pieter Omtzigt benadrukte bij herhaling dat het van groot belang is dat er bij een toekomstige premier geen twijfels bestaan over diens integriteit. Octrooi-specialist Rasser bevestigt aan NRC dat hij inmiddels door Pieter Omtzigt is benaderd. Omtzigt wil er desgevraagd niets over zeggen.
Bovendien heeft een advocaat op persoonlijke titel inmiddels aangifte tegen Plasterk gedaan wegens onder meer valsheid in geschrifte.
De patentenkwestie en Plasterks opstelling daarin leiden tot steeds meer woede onder (oud-)collega’s in het Amsterdam UMC (AUMC), zo blijkt onder meer uit een app van het toenmalige hoofd van de afdeling medische oncologie van het AUMC die in het bezit is van NRC.
De kwestie draait om patentaanvragen voor kankervaccins die Plasterk in 2022 miljonair maakte en waar NRC eerder over schreef. Plasterk richtte in 2018 naast zijn hoogleraarschap aan het Amsterdam UMC een bedrijf op waar hij de patentaanvragen in onderbracht. Dat bedrijf verkocht hij vier jaar later voor 32 miljoen euro aan het Duitse beursgenoteerde CureVac.
Kern van het probleem voor Plasterk is dat hij in alle patentaanvragen ten onrechte claimt de enig uitvinder te zijn. NRC onthulde dat de geclaimde methode om kankertherapieën te maken niet door Plasterk werd ontwikkeld, maar door wetenschapper Jan Koster van het Amsterdam UMC met wie hij samenwerkte. Plasterk eigende zich daarmee met publiek geld gefinancierde wetenschappelijke kennis toe, om die vervolgens voor eigen gewin te verkopen.
Het integriteitsprobleem dat daarmee ontstaat, ligt extra gevoelig nu hij kandidaat-premier is. Zeker omdat hij onlangs als informateur zelf het belang van integriteit benadrukte in zijn eindverslag: „Bewindspersonen en Kamerleden vervullen een voorbeeldfunctie door integriteitsnormen ten volle na te leven.”
Eén van die patentaanvragen, waarin een specifieke therapie tegen darmkanker geclaimd wordt met Plasterk als ‘enig uitvinder’, staat nu op het punt goedgekeurd te worden in de VS. Normaal is dat een feestelijke gebeurtenis voor de uitvinder, nu is het een probleem.
Een toegekend patent waarvan de uitvinderslijst niet compleet is, is namelijk niet geldig en dus waardeloos. Dat zegt octrooi-specialist Koos Rasser, die jarenlang leiding gaf aan de wereldwijde patent-afdeling van multinational Procter & Gamble. Daarnaast was hij als ‘patent-attorney’ partner van een internationaal advocatenkantoor. Rasser ontdekte dat CureVac op 1 mei betaalde voor de registratie van een Amerikaans patent. „Dat betekent dat het patent in de komende weken definitief wordt toegekend”, zegt Rasser. „Maar als blijkt dat Plasterk bij de overname geen open kaart heeft gespeeld en het patent blijkt waardeloos door het onterecht geclaimde alleenrecht van Plasterk, dan kan CureVac natuurlijk heel goed verhaal gaan halen bij hem.”
CureVac gaat desgevraagd niet in op vragen over het specifieke patent, maar laat het bij de eerdere verklaring aan NRC dat het bedrijf „alles omtrent intellectueel eigendom zeer serieus neemt” en dat bij de overname van Plasterks bedrijf de ‘due diligence’ is uitgevoerd zoals het hoort.
Rasser: „CureVac heeft kennelijk vooralsnog geen zin er opnieuw naar te kijken. Dat kan complicaties geven, want om de fouten in het patent te herstellen heeft Plasterk de medewerking van CureVac nodig.”
Twee weken geleden maakte het Amsterdam UMC bekend alsnog onderzoek te doen naar de patentenkwestie. Aanvankelijk steunde het academisch ziekenhuis Plasterk, maar op basis van het vervolgonderzoek van NRC kwam het Amsterdam UMC daar alsnog op terug. Plasterk bleef wel volhouden dat hij terecht als enig uitvinder op de patentaanvragen staat, omdat het basisidee van hem zou zijn. Maar ook dat bleek niet te kloppen. Een andere kankeronderzoeker van het Amsterdam UMC was al maanden met precies datzelfde idee aan het werk, zelfs toen Plasterk nog minister was. Plasterk liet zich zelfs uitgebreid over dat onderzoek inlichten, vóór hij op eigen naam zijn eerste patentaanvraag deed, zo bleek eerder uit het onderzoek van NRC.
Het toekennen van het patent in Amerika kan ook voor het Amsterdam UMC een extra motivatie zijn om de druk op Plasterk op te voeren. Als het darmkankerpatent immers wordt toegekend aan CureVac, wordt het voor het academisch ziekenhuis een stuk lastiger om door te gaan met hun eigen darmkankeronderzoek – precies het onderzoek dat Plasterk binnen het Amsterdam UMC leerde kennen en gebruikte bij zijn patentaanvraag.
In het onderzoek heeft het Amsterdam UMC inmiddels met de hulp van een octrooi-jurist en de betrokken AUMC-kankeronderzoeker vastgesteld dat Plasterk ten onrechte het alleenrecht op de patenten claimt, zo bevestigde de kankeronderzoeker eerder aan NRC. Of en hoe het Amsterdam UMC alsnog als (mede-)uitvinder en daarmee (mede-)eigenaar geregistreerd zal worden is nog niet duidelijk. Dat geldt ook voor de vraag of Plasterk het academisch ziekenhuis ook financieel moet compenseren.
Dat gaat potentieel om grote bedragen. De patentaanvragen vormden de basis voor de verkoop van Plasterks bedrijf Frame Therapeutics in 2022. De ‘patentenfamilie’ op naam van Plasterk vertegenwoordigde een waarde van 6,2 miljoen euro op het moment dat Plasterk zijn bedrijf verkocht. Dat valt op te maken uit de betreffende jaarrekening van het beursgenoteerde Duitse CureVac. Rasser: „Jan Koster van het AUMC moet als uitvinder volgens de octrooiregelgeving toegevoegd worden om de patenten geldig te maken. Daarmee wordt het Amsterdam UMC, de werkgever van Koster, automatisch mede-eigenaar.”
De verkoop van Plasterks bedrijf is inmiddels ook onder de aandacht van het Openbaar Ministerie gebracht. Afgelopen donderdag deed advocaat Henri Sarolea bij de hoofdofficier van justitie in Amsterdam aangifte tegen Plasterk wegens valsheid in geschrifte en overtreding van de wet economische delicten. Sarolea: „Toen na het opstappen van Gom van Strien vrijwel onmiddellijk Plasterk als informateur benoemd werd, kwamen er allerlei vragen bij me op en ik ben het uit persoonlijke interesse en zorg uit gaan zoeken.”
De advocaat ontdekte de afgelopen maanden dat de jaarrekeningen die Plasterk over zijn eigen bedrijf indiende bij de Kamer van Koophandel, op verschillende punten niet kloppen. Zo noemde Plasterk zijn bedrijf in 2022, het jaar van de miljoenenovername, ten onrechte een ‘micro-onderneming’. Hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer: „De classificatie micro-onderneming is bedoeld om de administratieve last van kleine bedrijfjes te verlichten en daarvoor moet een bedrijf aan bepaalde voorwaarden voldoen.” Zo zijn bij een ‘micro-onderneming’ het aantal medewerkers, de omzet, en de winst aan maxima verbonden. In 2022 voldeed Plasterks bedrijf niet aan die voorwaarden op basis van het medewerkersaantal en het balanstotaal, aldus Pheijffer. Daar wordt in Nederland zelden op gehandhaafd, maar formeel zijn niet-kloppende jaarrekeningen een economisch delict. Het OM heeft de aangifte aan de advocaat bevestigd.
Ronald Plasterk laat in een reactie weten: „De toenmalige directeur van het AMC, én AMC-onderzoeker Jan Koster en ik hebben zes jaar geleden geoordeeld dat ik de uitvinder was op deze patentaanvraag. De aanvraag is nu eigendom van het Duitse bedrijf CureVac; die gaan hier nu over.”
En over de jaarrekening schrijft Plasterk: „Mocht in een jaarrekening onverhoopt een onvolkomenheid zijn geslopen, dan is dat zonder intentie gebeurd. Het bedrijf werkt naar beste weten, en laat zich ondersteunen door een gerenommeerd accountantskantoor.”
Het Amsterdam UMC was niet bereikbaar voor commentaar. Wel meldde zich zaterdag bij NRC hoogleraar medische oncologie Kees Punt. Hij was tot 2020 hoofd van de afdeling medische oncologie van het Amsterdam UMC (toen nog AMC), in de tijd dat Plasterk daaraan verbonden was. Punt liet weten dat hij vrijdag aan Plasterk het volgende app-bericht stuurde, zinspelend op diens excuusbrief in De Telegraaf:
„Beste Ronald, je hebt het ongetwijfeld erg druk, dus ik help je graag met de tekst voor je nog missende excuusbrief:
„Sorry voor mijn gebrek aan integriteit, ik had geen gegevens van collega-wetenschappers mogen gebruiken zonder hen hierin te betrekken. Hiermee heb ik beroepsethiek geschonden en dat had ik dus niet moeten doen. Ook sorry dat ik mijn persoonlijk financieel gewin belangrijker heb gevonden dan het maatschappelijk belang. In ruil voor miljoenen euro’s heb ik toegestaan dat een voor kankerpatiënten potentieel succesvolle therapie in de prullenbak verdwijnt omdat het geen concurrent mocht worden van een middel van het bedrijf waar ik het aan heb verkocht. Ook dat had ik als kankeronderzoeker nooit mogen doen.”
Punt sluit zijn bericht af met: „Ik hoop dat je hier iets aan hebt.”
Ronald Plasterk laat in een reactie op dit app-bericht weten: „Wat er staat is onwaar.”
Gevraagd naar zijn mening over het coalitieakkoord spreidt JOVD-voorzitter Mauk Bresser verontwaardigd zijn armen; voor heel even staat hij breed als een geagiteerde vogel voor de ingang van de Grote Kerk in Breda.
Daar komen vrijdagavond JOVD-leden uit het hele land samen voor een diner en, tussen de gangen door, een serie „spreekbeurten” van VVD-prominenten, onder wie demissionair staatssecretaris Eric van der Burg en oud-bewindspersoon Dick Dees, naar wie de avond vernoemd is.
De bijeenkomst is georganiseerd ter ere van het 65-jarig bestaan van de Bredase JOVD-afdeling ‘De Baronie’. Maar tussen de oude pilaren van de kerk dringt het heden zich te nadrukkelijk op om lang stil te staan bij de geschiedenis. Aan de eettafels staan, tussen de glazen wijn en de diamanthaas, de gesprekken in het teken van het coalitieakkoord dat de VVD eerder deze week sloot met de PVV, NSC en BBB.
En ook in de toespraken worden meer of minder expliciete zinspelingen op de koers van de moederpartij gemaakt. Dick Dees, oud-staatssecretaris en voormalig Eerste- en Tweedekamerlid van de VVD roept in zijn rede op tot een „Nieuw Liberaal Manifest”. Daarbij wordt hij gesteund door een groepje VVD-coryfeeën onder wie Johan Remkes en Ed Nijpels, die in Breda niet aanwezig zijn. Hun overleg over hervormingen begon al in aanloop naar de vorige Tweede Kamerverkiezingen, nu klinkt ook kritiek op het recente hoofdlijnenakkoord. Zo noemde Nijpels de dag dat het uitkwam „zwarte woensdag”.
Lees ook
VVD-prominenten willen nieuw ‘liberaal manifest’: ‘Het liberalisme wordt weggedrukt door de verrechtsing’
Dees heeft het in zijn toespraak vooral over wat hij de „liberale waarde van verdraagzaamheid” noemt. Het verdedigen daarvan is volgens hem „bikkelhard nodig”. Hij voegt de daad bij het woord als hij de toeziende JOVD-leden oproept om te klappen voor „mensen met andere meningen” – er zijn ook leden van de jongerentak van de PvdA in de zaal.
Ook doet Dees de concrete oproep om het minimumloon te verhogen, iets dat niet in het hoofdlijnenakkoord staat. Zo hoeven mensen niet terug te vallen op toeslagen van de overheid, redeneert hij. Dees hekelt de „compensatiemaatschappij” waarbij er „voor elk persoonlijk probleem een toeslag lijkt te zijn.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812592-5b791b.jpg|https://images.nrc.nl/kHw0l5N-Sc30aKr5chBsib98fXc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812592-5b791b.jpg|https://images.nrc.nl/Vb2_0t5CtXs5yyXrgTCya_ciz9U=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812592-5b791b.jpg)
Dick Dees, oud-staatssecretaris en voormalig Eerste- en Tweedekamerlid van de VVD roept in zijn rede op tot een „Nieuw Liberaal Manifest”. Foto Ben van Oosterbosch Want ja, de VVD neemt opnieuw zijn bestuursverantwoordelijkheid. En de meeste aanwezigen zijn het daar ondanks kritische kanttekeningen mee eens. Aan de bar zegt een JOVD-lid en student bestuurskunde als een volleerde politicus dat boosheid over het akkoord niet juist is. „Als je emoties de overhand laat krijgen, heb je al verloren.”
Maar veel JOVD-leden lijken toch een aan frustratie grenzend ongemak te voelen over de afgesproken punten. Daarbij wordt verwezen naar plannen in het akkoord waarvan het de vraag is of ze uitvoerbaar zijn, onder meer het voornemen om een asielcrisis uit te roepen. Daarover hebben experts gezegd dat het mogelijk strijdig is met Europees recht.
Rechtenstudent en lid van de Amsterdamse JOVD-tak Kyra van Rossum (24) zegt spijt te hebben van haar stem op de VVD bij de verkiezingen van afgelopen november. „We zijn toch een serieuze partij? Als je iets afspreekt, moet je het ook waar kunnen maken.”
Van Rossum staat in de zijbeuk van de kerk te praten met Renzo Otten (20), de voorzitter van de afdeling van ’s Hertogenbosch.
Van Rossum: „Over onze principes wordt niet veel nagedacht. We zijn te populistisch aan het worden.”
Otten: „De avond voordat het akkoord naar buiten hadden we een training liberalisme. En als je dan thuis komt denk je: ja, daar zie je hier weinig van terug.”
De kritiek strookt met de algemene lijn van de JOVD: laat het „liberale verhaal” weer leidend zijn. In een opiniestuk in NRC sprak Mauk Bresser zich als voorzitter van de jongerentak eerder al uit tegen de koers die de moederpartij in de formatiegesprekken voerde. De VVD zou zich laten leiden door „onderbuikgevoelens”. Bresser noemde het voornemen om een asielcrisis uit te roepen als voorbeeld van „populistisch papegaaien”.
Deze vrijdagavond zegt Bresser dat het feit dat dit voornemen in het hoofdlijnenakkoord is gekomen „bizarre symboolpolitiek” is. Volgende week zaterdag houdt hij een speech op de VVD-conferentie. Hij is van plan om het debat met de moederpartij „zo hard mogelijk aan te gaan, maar zonder te breken.”
Daarbij laat Bresser zich inspireren door medestander Eric van der Burg, die het „heel erg moeilijk” zegt te hebben met het coalitieakkoord maar toch aanblijft als fractielid van de VVD. Eerder liet de demissionair staatssecretaris van Justitie en Veiligheid weten te hebben te hebben gehuild toen hij het definitieve akkoord las.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812589-9f78cd.jpg|https://images.nrc.nl/p9j5wbJ0SMDx9ebysyVYKppm4Rw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812589-9f78cd.jpg|https://images.nrc.nl/fHLqCjJSZxqjzY8OJcsxBLrnOoA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115812589-9f78cd.jpg)
Voor Van der Burg is het akkoord ook een persoonlijk drama omdat de Spreidingswet wordt ingetrokken waar hij zich lang hard voor heeft gemaakt. Afgelopen februari werd die wet na veel politiek gebakkelei ingevoerd om gemeentes te kunnen dwingen asielzoekers op te vangen.
In zijn speech zegt Van der Burg tot het laatste moment te hebben getwijfeld of hij in moest stemmen met het akkoord met „drie conservatief denkende partijen”. Om toe te voegen: „Het woord extreem-rechts zal ik niet gebruiken. Dat schijnt niet meer te mogen in Nederland.”
Verwijzend naar de „D” van „democratie” noemt Van der Burg het „logisch” dat de VVD toch de onderhandelingen is aangegaan. En vanwege de steun die hij van partijgenoten kreeg, met name van Thierry Aartsen, zegt Van der Burg toch ingestemd te hebben met het akkoord.
Wel kost hem dat zijn slaap, zegt hij. „Maar je kunt kiezen tussen weggaan en goed slapen. Of blijven, slecht slapen en aan de bak gaan. En dat is wat we volgens mij moeten doen.”
