De Litouwse premier Gintautas Paluckas is donderdag afgetreden. Dat bevestigde hij in Litouwse media. Afgelopen weken laaiden protesten op in hoofdstad Vilnius naar aanleiding van beschuldigingen van corruptie aan het adres van Paluckas. Demonstranten eisten ontslag en opheldering over zijn eerdere zakelijke transacties.
De president van Litouwen, Gitanas Nausėda, kondigde donderdagochtend het ontslag van Paluckas aan in de media. Paluckas nam als leider van de sociaal-democratische partij LSDP eind vorig jaar de rol van premier op zich in een driepartijencoalitie met onder meer de nationalistisch-populistische partij Nemunas Dawn, berucht om zijn antisemitisme.
Kort na zijn aantreden onthulde het Litouwse onderzoeksjournalistiek platform Siena dat Paluckas al vijftien jaar leningen van de staatsontwikkelingsbank ontving zonder deze af te lossen. Hij had in 2013 een mobiele app voor Litouwse vissers opgezet. Het bedrijf maakte nooit winst en ging snel failliet — maar bleef leningen opstrijken.
Naast deze dubieuze leningen zou Paluckas ook nauwe banden met offshorebedrijven onderhouden en meerdere vastgoeddeals in Vilnius hebben gesloten met gemeenschapsgeld toen hij in het gemeentebestuur van de hoofdstad zat. Hij werd in 2012 al veroordeeld voor het verkeerd afhandelen van een aanbesteding voor de rattenverdelgingsdiensten van Vilnius. Volgens de rechter had hij misbruik gemaakt van zijn positie door geld aan te nemen van de partij aan wie de aanbesteding uiteindelijk werd toegekend.
De vertrekkende premier zei in reactie op zijn aftreden „geen fundamentele fouten te hebben gemaakt” als premier en dat hij zijn werk altijd „te goeder trouw” gedaan heeft. Wel erkent hij in het verleden „fouten” te hebben gemaakt. De voornaamste reden van zijn vertrek, zei Paluckas, is omdat de schandalen zijn regering belemmeren. „Ik kan laten gebeuren dat onze coalitie gegijzeld wordt. Daarom heb ik dit besluit genomen.”
Al negen zomers op rij tovert Wiesja Dijkstra (62) een kleurrijk doolhof vol activiteiten en verrassingen tevoorschijn aan de Keuningsweg in het Groningse dorp De Wilp. Het begon eigenlijk als „een probeerseltje”, vertelt Dijkstra. De boerderij waar ze woont, ooit haar ouderlijk huis, kijkt uit op een maisveld. En opeens zag Dijkstra daar meer in.
En zo geschiedde. Eind mei wordt het veld ingezaaid, en zodra de mais opkomt gaat Dijkstra aan het werk. Dan begint de praktische uitvoering van de plannen die ze de hele winter heeft bekokstooft. Ze werkt op een middelbare school en tijdens haar zomervakantie is het doolhof dagelijks geopend; alleen bij temperaturen boven de 28 graden en aanhoudend hevige regen blijft ze dicht. „Het is echt zes weken knallen en dan is het weer voorbij”, aldus Dijkstra.
Verdwalen kun je in het doolhof zeker; de maisstengels zijn zo hoog dat niemand boven het veld uitsteekt en de paden zijn desoriënterend genoeg om menig bezoeker op een doodlopende weg te laten stuiten, ondergetekende incluis. Om je heen klinkt het gekwetter van andere bezoekers, maar die zijn voldoende op afstand om je toch afgezonderd te wanen.
Foto Sake Elzinga
Het thema van dit jaar is ‘jarig’, dus is het doolhof extra feestelijk. Maar voor je je verjaardag kunt vieren, moet je natuurlijk wel eerst worden geboren. Het avontuur begint daarom op het liefdespaadje, dat naar een enorme baarmoeder leidt. Daar kunnen bezoekers door te sjoelen met beschuit met muisjes bepalen welk geslacht hun hypothetische nakomelingen zullen krijgen.
En dan is het tijd voor de verjaardagsfeestjes. Twaalf, voor ieder sterrenbeeld een. Een slaapfeestje, een bezoekje aan de dierentuin, een griezelpark, een karaokebar en een zandbak, allemaal met bijbehorende spelletjes.
Dijkstra richt zich ook op een ouder publiek. Zo kondigt ze op de website een heuse ‘mindfuck’ aan – die belofte wordt waargemaakt – en is er een verstopte uitgang, waarvan je de locatie door middel van aanwijzingen bij elkaar kunt puzzelen.
Toch zijn de raadsels en de strategie die je leiden naar de geheime uitgang niet aan iedereen besteed, vertelt Dijkstra. „Er zijn hordes mensen die de spelregels niet goed lezen; soms stoppen ze al na de derde regel, als het informatiebordje überhaupt gevonden wordt.” Tegelijkertijd zijn er volgens Dijkstra genoeg mensen die terugkomen, erop gebrand om de geheime uitgang tóch te vinden. In totaal kan een bezoek, als je alle feestjes aandoet, wel twee tot drie uur duren. Daarom is er ook een ‘nooduitgang’, zodat bezoekers hun zoektocht kunnen staken wanneer ze maar willen.
Foto Sake Elzinga
De familie Postma uit Drachten – vader Ancel (38), moeder Inge (36), Levi (6) en Chloe (4) – loopt kriskras langs de opdrachten en spelletjes in het doolhof. Hun zoon heeft autisme, het volgen van het gehele parcours is niet aan hem besteed. „We lopen vooral rond”, zegt Inge. Op die manier heeft Levi geen last van de overdaad aan indrukken. Hij is volgens zijn vader „lekker zen”.
Het maisveld uit Dijkstra’s jeugd is nu een „kunstuiting”. Over alles is nagedacht, om de haverklap vind je tussen het hoge groen kleurrijke altaartjes of geknutselde grapjes. En dat is niet vreemd: „mooie dingen maken” is Dijkstra’s hobby. Het doolhof doet haar denken aan de toneelstukken die ze eerder schreef: „Als je een toneelstuk schrijft, dan schrijf je de rol van een speler. Hier maak ik het decor. Maar mijn gedachten zijn bij de spelers: de kleintjes, de ouderen, van allerlei leeftijden. In mijn hoofd loop ik door het doolhof om hun ervaring vorm te geven. Zo creëer ik een decor van beleving.”
Het parlement van El Salvador heeft donderdag een grondwetswijziging goedgekeurd waardoor de president steeds opnieuw herkozen kan worden. Ook is de presidentiële term verlengd van vijf naar zes jaar en wordt de tweede ronde bij presidentsverkiezingen, waarin de twee kandidaten met de meeste stemmen uit de eerste ronde het tegen elkaar opnemen, geschrapt. Dat melden internationale persbureaus.
De nieuwe wet werd een dag voor het parlementaire reces aangenomen in het El Salvadoraanse parlement, waar de partij Nuevas Ideas van de huidige president Nayib Bukele een supermeerderheid heeft met 54 van de 60 zetels. Slechts drie parlementariërs stemden tegen.
Rechters afgezet
Bukele (44) werd vorig jaar met een overweldigende meerderheid opnieuw verkozen, ondanks een grondwettelijk verbod dat toen nog gold op presidentiële herverkiezing. In 2021 oordeelde het Hooggerechtshof echter dat Bukele zich opnieuw verkiesbaar mocht stellen, als hij zes maanden verlof nam voordat zijn termijn ten einde kwam. Kort voor die omstreden uitspraak waren de rechters in het Hooggerechtshof afgezet en door het parlement vervangen.
Bukele is sinds 2019 president van El Salvador. Dankzij de grondwetswijziging kan hij in theorie tot aan zijn dood aanblijven. De nieuwe regeling betekent ook dat zijn huidige termijn pas eindigt in 2027.
Marcela Villatoro, één van de drie parlementsleden die tegen de grondwetswijziging stemde, zei volgens persbureau AP dat de „democratie in El Salvador dood is”. Volgens Villatoro „verzwakken” herverkiezingen de democratie. Bukele noemde zichzelf in het verleden de „coolste dictator ter wereld”.
Lees ook
De democratie in El Salvador verdwijnt. ‘De coolste dictator ter wereld’ is een voorbeeld voor autocraten overal
Een blonde vrouw verschijnt in beeld, zó dichtbij dat het lijkt alsof ze tegenover je zit. Ze draagt een witte doktersjas en een grote bril waarin het zachte studiolicht weerkaatst. De verpleegkundige buigt naar voren tot haar gezicht het volledige scherm vult. Met een welwillende glimlach fluistert ze in het Engels: „Hello sweetheart.”
De woorden zijn langgerekt en fluisterzacht, waarbij je haar lippen licht hoort meebewegen. Ze kijkt recht in de camera – haar blik zacht en zorgzaam, bijna moederlijk. „What’s your name?” fluistert ze rustig. Daarna begint ze te schrijven, alsof ze zojuist een antwoord heeft gekregen. Het gekras van de balpen op papier klinkt helder en verrassend dichtbij. Terwijl ze doet alsof ze de kijker onderzoekt, blijft haar stem laag en rustig. Alles verloopt traag. Elk gefluister, elk geluidje lijkt bedoeld om rust te geven.
Deze video van een halfuur is al bijna vijf miljoen keer bekeken op YouTube. En het is slechts één voorbeeld uit een enorme stroom aan ASMR-video’s. ASMR staat voor autonomous sensory meridian response – een term bedacht in 2010 door Jennifer Allen, een Amerikaanse expert in cybersecurity. Ze koos bewust voor een wetenschappelijk klinkende naam, zodat mensen zich minder bezwaard zouden voelen om over het fenomeen te praten.
https://www.youtube.com/watch?v=USFvALz-mR4&t=27s
In de video’s creëren de ASMR-makers – bekend als ‘ASMRtists’– allerlei zachte geluiden door te fluisteren, eten, tikken of krassen over oppervlakken. Sommige video’s zijn opgebouwd als uitgebreide rollenspellen, met de maker in de rol van bijvoorbeeld een verpleegkundige of een sprookjesfiguur zoals een fee. Andere makers kiezen voor een lossere aanpak en filmen zichzelf terwijl ze net gekochte make-up uitpakken of de was opvouwen. Alledaagse handelingen, maar dan zó vastgelegd dat elk subtiel geluid hoorbaar wordt. Waarom kijken miljoenen mensen naar zulke video’s?
Tintelend gevoel
De aantrekkingskracht zit hem in het gevoel dat de video’s bij sommige mensen oproepen: een aangename tinteling die meestal begint op de hoofdhuid en zich langs de nek naar beneden verspreidt. Het is te vergelijken met het gevoel van een hoofdmassagetool met zachte metalen pootjes die je hoofdhuid voorzichtig masseren. De ervaring wordt vaak omschreven als diep ontspannend waarbij je in een lichte, bijna meditatieve toestand terechtkomt.
Wetenschappers vergeleken ASMR met verwante fenomenen zoals frisson – de rillingen of kippenvel die mensen kunnen krijgen bij emotionele muziek – en synesthesie, waarbij zintuiglijke prikkels elkaar kruisen, zoals kleuren ‘zien’ bij klanken. Net als bij frisson gaat ASMR gepaard met een fysieke sensatie als reactie op een subjectieve beleving. Toch zijn er duidelijke verschillen: frisson treedt meestal op tijdens een plotseling, intens muzikaal moment, terwijl ASMR juist ontstaat in een context van herhaling, rust en zachte prikkels. En hoewel beide fenomenen gepaard gaan met ontspanning, is de sensatie bij ASMR doorgaans langduriger en kalmer van aard. Onderzoekers beschouwen ASMR als een unieke, nog weinig begrepen zintuiglijke ervaring, die elementen deelt met andere bekende fenomenen maar op zichzelf staat.
Kijkers van ASMR-video’s zeggen naast het tintelende gevoel ook andere voordelen te ervaren. Zo geven ze aan dat het hen helpt sneller in slaap te vallen en zich minder gestresst of eenzaam te voelen. Sommigen gebruiken het zelfs als een vorm van zelfzorg bij ernstiger klachten zoals depressie of angststoornissen. Om beter te begrijpen hoe mensen ASMR beleven en waarvoor ze het inzetten, stelde de Amerikaanse farmaciewetenschapper Richard Craig een online enquête op, waaraan nu 30.000 mensen hebben deelgenomen. Uit de voorlopige, nog niet gepubliceerde resultaten blijkt dat de helft van de mensen met een angst- of paniekstoornis zegt baat te hebben bij ASMR. Bij mensen met een depressie ligt dat percentage iets boven de 30.
Een ASMR-video waarbij kleurrijk kinetisch zand in close-up wordt vastgelegd. Het snijden van het zand met een mes zorgt voor rustgevende geluiden die typisch zijn voor de ASMR-ervaring.
Video Getty Images
ASMRtist Isabel Meijering maakt sinds 2016 ASMR-video’s en krijgt geregeld berichten van kijkers die zeggen dat haar video’s hen helpen omgaan met psychische klachten. Zij is de blonde vrouw die in de eerder beschreven video de verpleegkundige speelt. Op haar eigen kanaal zijn vooral de video’s waarin persoonlijke aandacht centraal staat populair. „Die neem ik op in close-up – dan krijg je echt het gevoel dat je niet alleen bent en veilig”, legt ze uit. „Ik denk dat mijn kanaal alleen werkt omdat mensen behoefte hebben aan een vertrouwenspersoon. We worden steeds geïsoleerder in onze maatschappij, waardoor mensen eigenlijk zorgeloos even wat aandacht zoeken.”
Onderzoekers vermoeden dat mensen de ASMR-tintelingen voor het eerst ervaren in echte, fysieke situaties als ze zachte, persoonlijke aandacht krijgen. De Britse psycholoog Giulia Poerio was een van de eerste wetenschappers die zich in het fenomeen verdiepten. In 2013 stuitte ze online op ASMR-video’s. Terwijl ze keek, voelde ze een sensatie die ze onmiddellijk herkende uit haar kindertijd: de tintelingen. „Ik dacht: oh mijn god, het ligt niet alleen aan mij – dit is echt een ding”, zegt ze. Het gevoel deed haar denken aan kalmerende aanrakingen die haar als kind geruststelden.
Als je nog nooit die tintelingen hebt gevoeld – of het nu door video’s is of in het echt – ben je niet de enige. In ASMR-onderzoek zou je dan waarschijnlijk worden gerekend tot de ‘non-respondenten’. De ruwe schatting in studies is dat slechts zo’n 20 procent van de mensen daadwerkelijk reageert op ASMR-video’s met het kenmerkende tintelende, ontspannende gevoel.
Niet elke trigger werkt voor iedereen
Toch moet dat cijfer met enige terughoudendheid worden bekeken. Er bestaat namelijk geen gestandaardiseerde methode waarmee onderzoekers bepalen wie ‘ASMR-respondent’ is. In de meeste studies moeten deelnemers zelf aangeven of ze de tintelingen ervaren. Een aanpak die gevoelig voor ruis is. Sommigen verwarren ASMR mogelijk met vergelijkbare sensaties, zoals muzikale rillingen, en schatten hun gevoeligheid daardoor te hoog in. Anderen geven juist aan niets te voelen, terwijl ze misschien simpelweg nog niet de juiste trigger zijn tegengekomen. Het feit dat we niet eens precies weten hoeveel mensen ASMR daadwerkelijk ervaren, laat zien hoe beperkt het begrip van het fenomeen nog is.
Desondanks heeft ook de reclamewereld de kracht en populariteit van ASMR ontdekt. Grote merken als IKEA, Apple en Audi experimenteerden de afgelopen jaren met dit bijzondere type advertenties. Audi bracht in 2023 een reclame uit waar een hand te zien is die langzaam en ritmisch op verschillende onderdelen van een nieuw auto tikt en streelt en zo klassieke ASMR-geluiden creëert.
https://youtu.be/njTAITHZRxA
De Australische marketingwetenschapper Justin Cohen onderzocht samen met collega’s wat ASMR-advertenties doen met de houding van consumenten tegenover merken. Uit zijn onderzoek blijkt dat mensen die gevoelig zijn voor ASMR emotioneel kunnen reageren op zulke reclames. Dat leidt vaak tot een positievere houding ten opzichte van het merk. „Maar ASMR lijkt riskant als je een groot publiek wilt bereiken”, zegt hij. „Het verwart veel mensen – sommigen begrijpen niet wat ze zien en er zijn zelfs kijkers die het ronduit onprettig vinden.”
De reden daarvoor is dat niet elke ASMR-trigger voor iedereen ontspannend werkt. „Er zijn bijvoorbeeld mensen die fluisteren verschrikkelijk vinden, maar wel houden van tikgeluidjes of andere zachte geluiden zonder fluisteren”, zegt ASMRtist Meijering. Verder kunnen herhalende geluiden zoals kauwen of snuiven bij sommige mensen sterke irritatie oproepen – een aandoening die misofonie heet. Omdat zulke geluiden regelmatig voorkomen in ASMR-video’s, kunnen die voor mensen met misofonie juist overweldigend of zelfs ondraaglijk zijn. Op het eerste gezicht zou je denken dat ASMR en misofonie elkaar dus uitsluiten. Toch blijkt uit onderzoek dat de twee verrassend vaak samengaan. Zo kunnen mondgeluiden in een ASMR-video voor iemand ontspannend zijn, terwijl diezelfde geluiden in het echte leven juist een negatieve of zelfs misofonische reactie oproepen.
Wetenschappers proberen de anekdotische ervaringsberichten rond de effecten van ASMR wetenschappelijk te onderbouwen. Het doel is uiteindelijk in kaart te brengen of ASMR toepasbaar is binnen de geneeskunde of psychologie, bijvoorbeeld om slaapproblemen of eenzaamheid te verlichten.
Slaapwetenschapper Christoph Nissen acht de inzet van ASMR binnen op bewijs gebaseerde therapieën voorlopig nog niet realistisch. Hij is hoofdarts op de afdeling psychiatrie en psychotherapie van het universitair ziekenhuis in het Zwitserse Bern en heeft zelf geen onderzoek naar ASMR gedaan. „Onder wetenschappers bestaat bij nieuwe ontwikkelingen vaak de neiging om het potentieel enigszins te overschatten”, zegt hij. „Tot nu toe hebben we vooral anekdotische ervaringsberichten en dat is het laagste niveau van bewijs dat we in de wetenschap kennen.” Volgens Nissen zijn serieuze conclusies over het therapeutisch potentieel pas mogelijk als er grootschalige studies worden uitgevoerd met degelijke controlegroepen, die bovendien gerepliceerd zijn.
Uit een van de eerste studies naar het fenomeen, uitgevoerd door Britse psychologen Emma Barratt en Nick Davis in 2015, bleek dat ASMR in elk geval gerelateerd kan zijn aan een kortdurende verbetering van de stemming. In 2018 deed Giulia Poerio een vervolgstudie, waarin meer dan duizend deelnemers ofwel ASMR-video’s, ofwel non-ASMR-videofragmenten te zien kregen. Na afloop beoordeelden ze hun gemoedstoestand op een schaal van één tot zeven: voelden ze zich meer of minder angstig, enthousiast of neerslachtig? Uit de resultaten bleek dat mensen die ASMR ervaren zich na het kijken rustiger en enthousiaster voelden, en tegelijk minder verdrietig en gestresst.
Naar de langetermijneffecten van ASMR is tot nu toe weinig onderzoek gedaan. Wel wordt er anekdotisch gemeld dat het tintelende gevoel na herhaalde blootstelling aan dezelfde triggers afneemt of zelfs verdwijnt. Dat staat bekend als ASMR-immuniteit.
Een voorbeeld van een ASMR-video waarbij de handen door een bak hydrogelballetjes bewegen. Het indrukken en verschuiven van de kleurrijke balletjes creëert rustgevende geluiden, van subtiel geknetter tot zacht gespetter, wat het een populaire trigger maakt in ASMR-video’s.
Video Getty Images
Naast de invloed van ASMR op de mentale gezondheid zijn er kleinschalige hersenonderzoeken gedaan om te bepalen of specifieke hersengebieden actiever worden tijdens ASMR. In 2018 liet het eerste onderzoek naar hersenactiviteit zien dat de gebieden die geactiveerd worden bij het kijken naar ASMR-video’s dezelfde zijn als de regio’s die actief zijn wanneer iemand positieve, persoonlijke aandacht ontvangt van een vriendelijk en zorgzaam persoon. Latere studies hebben deze bevindingen bevestigd.
Ook metingen van hersenactiviteit via elektroden zijn uitgevoerd en wijzen erop dat de hersenen tijdens ASMR in een gemengde staat van ontspanning en prikkeling verkeren. Toch is in geen van deze studies onderzocht welke hersenstoffen precies betrokken zijn bij de ASMR-ervaring. Onderzoekers zoals Richard Craig vermoeden dat het hormoon oxytocine – bekend als het ‘knuffel-’ of ‘vertrouwenshormoon’ – hierin een sleutelrol zou kunnen spelen. Maar dat is tot op heden nog niet wetenschappelijk aangetoond.
Tijdens ASMR verkeren hersenen in een staat van ontspanning én prikkeling
Verder bleek uit verschillende studies dat hartslag en bloeddruk van ASMR-respondenten tijdens het kijken naar ASMR-video’s dalen.
Dat het begrip van ASMR nauwelijks vooruitgaat, ligt niet alleen aan de kwaliteit of opzet van het huidige onderzoek. Wetenschappers die zich met ASMR bezighouden stellen dat er simpelweg te weinig studies worden uitgevoerd. Giulia Poerio vertelt dat ze voor haar ASMR-studies nooit subsidie heeft ontvangen. Volgens haar hangt dat onder meer samen met het beeld dat mensen van ASMR hebben. „Veel mensen – ook wetenschappers – zien ASMR als een vreemd internetfenomeen”, zegt ze. „En natuurlijk is het een internetfenomeen, maar het is óók een oprechte emotionele ervaring.”
Ze denkt dat ook de populaire bijnaam ‘brain orgasm’ bijdraagt aan het hardnekkige misverstand dat ASMR iets seksueels zou zijn. „Als je seksueel opgewonden raakt van ASMR-video’s, dan ervaar je geen ASMR”, benadrukt ze. „Dan ervaar je seksuele opwinding.” ASMRtist Isabel Meijering krijgt af en toe seksuele reacties, maar benadrukt dat die van een kleine minderheid van haar kijkers komen. Volgens haar moeten we ASMR bekijken zoals we ook naar films kijken: het feit dat er erotische films bestaan, betekent niet dat we het hele medium veroordelen.
Er is nog veel meer onderzoek nodig voordat psychologen ASMR serieus kunnen aanbevelen als behandeling voor klachten als depressie of slapeloosheid. „Maar als het voor je werkt – geweldig, blijf het vooral gebruiken”, zegt Poerio. „Ik raad ASMR in mijn persoonlijke omgeving aan iedereen aan. Maar er is een groot verschil tussen dat zeggen als individu en dat zeggen als slaaponderzoeker.” En als slaaponderzoeker, voegt ze toe, kan ze het voorlopig nog niet aanbevelen.
Misschien schuilt de aantrekkingskracht van ASMR uiteindelijk niet in een wetenschappelijke verklaring, maar in het vermogen om sommige mensen even helemaal tot rust te brengen.
In Meijerings video krast een balpen zacht over papier, de verpleegkundige noteert zwijgend haar bevindingen. Daarna verlaat ze geruisloos het beeld – en laat miljoenen kijkers kalm en ontspannen achter.
