‘Leuke dingen doen wil elk dier wel. Maar achterna gezeten worden door roofdieren?’

Posted on February 26, 2023 by admin

Bart Gremmen: „Boeren denken nog heel erg vanuit hun verdienmodel, maar tegelijk geven ze echt om hun dieren.”

Foto Merlijn Doomernik

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview

Bart Gremmen | ethicus Bart Gremmen zoekt een ethisch kompas voor de veehouderij. „Als iedereen stopt met vlees eten, zijn we van het probleem af.”

Sjoerd de Jong

26 februari 2023 om 15:00

Leestijd 4 minuten

Is de veehouderij moreel te verantwoorden? Toekomstige generaties, schrijft de Britse moraalfilosoof Miranda Fricker, zullen vol walging terugkijken op het kweken en eten van dieren, zoals wij op de slavernij. Als schuldbewuste vleeseter hoopt ze dat haar morele halfhartigheid haar dan maar zal worden vergeven.

Bart Gremmen (66) zal dat graag doen. De Wageningse hoogleraar ethiek in levenswetenschappen schreef een boek over de beste ethische basis voor de veehouderij, zolang die nog bestaat. „Tachtig procent van de mensen zegt nu nog producten van de veehouderij te willen gebruiken. Dat is een feit waar ook ethici niet omheen kunnen.”

In Dierethiek & veehouderij. Van een moreel kompas naar een ethisch kompas (Noordboek), dat verschijnt drie maanden voor zijn pensioen, brengt Gremmen verschillende morele theorieën samen in een ‘ethisch kompas’ voor de veehouderij.

Aanleiding was de wens zijn werk te bundelen, maar ook ervaringen met studenten: „Ik werd na colleges ethiek vaak verbaasd aangesproken door studenten met een boerenachtergrond. Die zeiden: wat u zegt over de veehouderij is flauwekul. Het gaat gewoon goed, waarom moeten we het anders gaan doen? Die voelden zich enorm aangevallen.”

Dat kwam, vermoedde hij, omdat zij zijn opgevoed in de contractethiek. „Daarin zijn dieren in de eerste plaats een product en een verdienmodel.” Eventuele welzijnsproblemen kunnen technisch worden verholpen. „Ik legde dan uit dat we een emancipatie hebben meegemaakt van slaafgemaakten en van vrouwen. Ja, dat snapten ze. Maar zodra het om dieren ging konden ze die stap niet maken.”

Je kunt een leeuw niet aanspreken op de plicht om een jong prooidier niet te laten lijden. Die wordt heus geen vegetariër

U wel?

„Ja. Sinds Darwin weten we dat het verschil tussen mensen en dieren gradueel is. Dat is een wetenschappelijk inzicht, geen moreel oordeel. Maar het betekent wel dat onze verhouding tot andere dieren verandert, die moeten we herzien.”

Niet dat Gremmen de dierenrechtenethiek aanhangt, die niet-menselijke dieren de status van subject toekent. Integendeel. „Dieren hebben geen rechten, ze hebben ook geen plichten. Je kunt een leeuw niet aanspreken op de plicht om een jong prooidier niet te laten lijden of op te eten. Die wordt heus geen vegetariër.” Hooguit op een zwakkere manier kun je spreken van rechten voor dieren, vindt hij, analoog aan baby’s of comapatiënten. „We kennen ze rechten toe via een vertegenwoordiger, een voogd. Ja, dat kan.”

Hoe ver gaan die dan? In zijn boek bespreekt Gremmen vier morele theorieën, die hij tekort vindt schieten: de contracttheorie (het dier als middel), welzijnsethiek (maximale zorg voor dieren), dierenrechtenethiek (het dier als subject met rechten) en de eco-ethiek (het ecosysteem als hoogste waarde). Probleem voor de veehouderij: in drie van de vier theorieën wordt die bedrijfstak in principe onmogelijk omdat dieren er nu eenmaal lijden, hun rechten worden geschonden of het ecosysteem erdoor wordt geschaad. En in de contracttheorie doet het dier er op zichzelf niet toe, ook onwenselijk.

Wat dan? Gremmen komt uit bij een zorgethiek (ethics of care) die nadrukkelijk het menselijke belang voorop plaatst, met optimaal dierenwelzijn. „Als morgen iedereen stopt met vlees eten, zijn we van het probleem af, maar zo ver is het niet. En dan kom je er niet uit met een van die vier bestaande morele visies.”

Varkens staan nog steeds veel te dicht op elkaar. Hun welzijn zou leidend moeten zijn

Een voorbeeld, zegt Gremmen, is het idee dat dieren recht hebben op ‘natuurlijk gedrag’. „Leuke dingen doen wil elk dier wel. Maar ook pijn lijden en achterna gezeten worden door roofdieren? Waarschijnlijk net zo min wij. Daarom zie je activisten soms opschuiven van rechtenethiek, die doden van dieren verbiedt, naar eco-ethiek, waarin dat onderdeel is van het ecologische systeem.”

Zulke combinaties van morele benaderingen ziet hij ook elders. „Boeren denken nog heel erg vanuit hun verdienmodel, maar tegelijk geven ze vaak echt om hun dieren. Of neem de dierenbescherming. Die wil lijden van dieren tegengaan, maar staat toch toe dat wij thuis kanaries in een klein kooitje houden. Of honden in hun eentje, terwijl die voor hun welzijn een roedel nodig hebben. Je komt altijd in de problemen als je één ethische theorie tot het uiterste drijft. Vandaar mijn zorgethiek, die elementen heeft van allemaal.”

Wat zou die in de praktijk uitmaken? We mogen dieren dus doden?

„Naar mijn idee is dat een biologisch gegeven. Mensen zijn omnivoren, net als chimpansees. Het hóéft niet, daar komt je moraal bij kijken. Maar vooralsnog neemt de vraag naar vlees wereldwijd toe.”

Wat is dan een ‘goede’ dood voor een dier, vanuit uw zorgethiek?

„Snel, efficiënt en zo pijnloos mogelijk is nu al het doel. De regels zijn goed en helder, de handhaving is dat niet. Het zegt toch wel iets dat er continu filmpjes kunnen opduiken uit de slachterijen. Daar ligt een taak voor de inspectie.”

Hoe zou zorgethiek het lot van varkens verbeteren?

„Varkens staan nog steeds veel te dicht op elkaar. Hun welzijn zou leidend moeten zijn bij de inrichting van de stal. Ja, boeren zijn bang dat hun product dan te duur wordt. Maar vlees zou ook echt veel duurder moeten zijn. Ook om ervoor te zorgen dat boeren een fatsoenlijke boterham kunnen blijven verdienen.”

Dierenartsen hebben heel lang hun verantwoordelijkheid niet genomen, omdat ze rijk werden van de antibiotica

Kunnen megastallen nog?

„Als het varken genoeg de ruimte krijgt, doet de grootte van de stal er op zich niet toe. Er is hier ook ooit een lasergame bedacht voor varkens, zodat ze zich in de stal niet meer zo hoeven te vervelen. Met hun snuit kunnen ze een laserpunt op een muur aandrukken; die wordt bewogen door iemand achter een computer. Als het varken wint, krijgt hij een beloning. Het zijn intelligente sociale dieren, die in de stal nu aan hun lot worden overgelaten.”

Maar ook innovatie kan op morele bezwaren stuiten. „Mensen die in een experimentele nieuwe stal kwamen kijken, met biggen in ruime plastic bakken boven elkaar, vonden het veel te fabrieksmatig. Met dat concept ga je het dus niet redden.”

Mogen we melk stelen van koeien?

„Na zes jaar maximaal melk geven is een koe op. Ik vind dat nog geen dierenmishandeling, maar het zit er dicht tegenaan. Boeren moeten daarop toezien, maar ook dierenartsen. Die hebben heel lang hun verantwoordelijkheid niet genomen, omdat ze rijk werden van de antibiotica voor dieren in de veehouderij.”

Komen we ooit af van de intensieve veehouderij?

„Ja, als we allemaal kweekvlees gaan eten, of meer plantaardige eiwitten. Ik sluit dat niet uit, de techniek gaat heel snel. Natuurlijk is het ook een culturele kwestie. Kijk wat er gebeurd is met het roken, of nu met alcoholgebruik. Zoiets kan jaren duren, maar er is nu al een generatie opgegroeid voor wie vlees eten, zeker dagelijks, helemaal niet meer vanzelf spreekt. Ik eet zelf vlees, dat is ook hoe je bent opgevoed. Maar niet meer elke dag en geen kiloknallers uit de supermarkt.”

Hoe Feyenoord in 14 minuten en 44 seconden een miraculeuze comeback maakte bij Manchester City

admin
November 27, 2024
0

Manchester City-coach Pep Guardiola zit met zijn armen over elkaar in de dug-out. Blik op het veld, tegelijkertijd druk in gesprek met assistent Juanma Lillo. Hij oogt ontspannen, met eindelijk weer zicht op een zege na vijf nederlagen op rij. City leidt in het eigen Etihad Stadium met 3-0 tegen Feyenoord in de Champions League. De 74ste minuut loopt, als de spanning ver te zoeken is. City hoeft niet meer, waar Feyenoord de indruk maakt de schade te willen beperken.

Guardiola heeft drie van zijn belangrijke spelers zes minuten eerder gewisseld – Phil Foden, Nathan Aké en Ilkay Gündogan. Ongetwijfeld om ze rust te geven met het oog op de clash tegen Liverpool FC, komende zondag op Anfield. En waarschijnlijk om het risico op het wegvallen van spelers te verminderen, dit seizoen heeft City te maken met veel blessures.

City was jarenlang de norm, met bijna perfect uitgevoerd voetbal, onder regie van Kevin De Bruyne en Bernardo Silva in combinatie met spits Erling Haaland. Vier keer op rij landskampioen, winnaar van de Champions League in 2023. Maar dit seizoen is anders. De ploeg is in fases kwetsbaar. In de Premier League heeft City al acht punten achterstand op Liverpool, gecoacht door Arne Slot. Zaterdag werd thuis nog met 4-0 verloren van Tottenham Hotspur.

Gebutst vertrouwen

De ontmoeting met Feyenoord lijkt voor City de ideale wedstrijd om het gebutste vertrouwen terug te winnen. Volgens dat scenario voltrekt City-Feyenoord zich lang, dinsdagavond in het oostelijk deel van Manchester. City combineert soepel, drukt Feyenoord ver naar achteren, doelman Timon Wellenreuther redt een paar keer knap.

Feyenoord krijgt gaandeweg wel meer controle. Het heeft langer balbezit, creëert een kansje via aanvaller Igor Paixão. Maar City blijft gevaarlijk en kort voor rust valt de goal die niet kan uitblijven: Quinten Timber raakt Haaland onhandig en de Noor benut zelf de strafschop (1-0). Na de pauze loopt City uit door een schot van Gündogan en opnieuw Haaland, via een fraaie, razendsnelle aanval. 3-0 na 53 minuten.

Manchester City-spits **Erling Haaland** (in het midden) viert zijn 3-0 met Phil Foden en Matheus Nunes.

De wedstrijd zit dan op slot. Ogenschijnlijk, want de wissels die rond de zeventigste minuut plaatsvinden zullen van groot belang zijn. En niet alleen die bij City.

Bij Feyenoord komt de talentvolle centrumverdediger Thomas Beelen voor linksback Gijs Smal, die het lastig heeft. Hancko, een van de pijlers van de ploeg, verhuist van de as naar de linkerflank. Rechtsback Bart Nieuwkoop wordt vervangen door Jordan Lotomba, die terug is na een blessure. Ook beoogde basisspits Santiago Giménez maakt zijn rentree na een hamstringkwetsuur, hij valt in voor Julián Carranza.

Deze omzettingen van coach Brian Priske zorgen ervoor dat Feyenoord – met de power van linksback Hancko en rechtsback Lotomba – meer dynamiek heeft op de flanken. En in de spits zorgt Giménez voor meer diepgang dan de vrij statische Julián Carranza.

Giménez is nog maar net in het veld, als hij meteen een bal in de diepte vraagt. Dat Feyenoord met drie goals achter staat, is niet aan Giménez af te lezen. Hij maakt een gretige indruk.

Woede en irritatie

De Mexicaan sprint in de 74ste minuut weg, als Hancko vanaf links achterin een lange bal naar voren geeft. City neemt simpel over, lijkt te controleren. Verdediger Josko Gvardiol krijgt de bal in de as. Hij wordt, en dat is cruciaal, meteen onder druk gezet door Giménez. Daardoor speelt Gvardiol een moeilijke, hoge bal terug op doelman Ederson.

Hadj Moussa, een 22-jarige talentvolle Algerijns-Franse rechtsbuiten, ziet dat het fout gaat bij City. Hij sprint meteen achter de bal aan, neemt die perfect aan, direct mee in de loop, omspeelt de uitkomende keeper Ederson en mikt vanuit een lastige, krappe hoek zonder te kijken binnen: 3-1, klokslag 74 minuten.

Feyenoord-aanvaller **Hadj Moussa** is op weg naar de 3-1.

Woede, irritatie, zorgen – het is allemaal zichtbaar bij Guardiola. Secondenlang kijkt hij naar de grond, terwijl hij zijn handen boven op zijn hoofd houdt.

Feyenoord speelt met meer durf en overtuiging, jaagt op City. Onderlinge duels worden gewonnen, waar City aarzelt, broos als het vertrouwen is. Feyenoord bouwt geduldig op, probeert met korte passes de tegenstander te lokken, zo ruimtes te creëren en de creatieve pingelaar Moussa in stelling te brengen.

In de 81ste minuut komt hij aan de bal, rechts voorin, loopt zich dan vast. Ook dat is Moussa. Maar Feyenoord blijft hoge pressie uitoefenen. Weer geeft Gvardiol een moeilijke pass, Timber en zijn kompaan Hwang In-beom duiken erop, nemen over.

Het spel wordt verplaatst naar links, naar Paixão. Die slingert de bal naar de tweede paal, waar Lotomba opduikt. Die trekt de bal terug en gaat wonderlijk via de paal en het linkerbeen van Ederson richting de borst van de inlopende Giménez: 3-2 na 81 minuten en 12 seconden.

Guardiola klapt een paar keer, lijkt zijn defensie wakker te willen schudden. Spanning – of is het angst? – is te zien in zijn ogen.

Invaller **Santiago Gimenez** nadat hij de 3-2 heeft gemaakt.

Loeren op uitbraak

Feyenoord voetbalt zonder vrees. Lotomba ontdoet zich enkele keren soepel van Haaland, een beer van een aanvaller. Er is nog even tijd voor Feyenoord, in een wedstrijd die allang als verloren beschouwd werd.

Na 88 minuten en 30 seconden begint het met de onderschepping van Hwang, als twee City-spelers elkaar in de weg lopen bij de middenlijn. Feyenoord-spelers loeren meteen op een uitbraak – waar liggen de ruimtes?

Er lijkt dan nog weinig aan de hand voor City, zoals eigenlijk de hele avond. Hwang kopt naar invaller Ramiz Zerrouki, die passt naar Moussa, die nog op eigen helft staat, zeker tien meter voor de middenlijn.

Voorin is Paixão dan aan het zwerven. De Braziliaanse linksbuiten duikt opeens diep in de rechterzone op. Daar ligt ruimte omdat Moussa zijn directe tegenstander – linksback Gvardiol – heeft weggelokt. Moussa ziet de loopactie van Paixão, geeft een splijtende bal tussen Gvardiol en Jack Grealish door.

De defensieve organisatie bij City is ontluisterend, zoveel ruimte krijgt Paixão. Noodgedwongen komt Ederson ver uit zijn doel om de aanvaller af te stoppen, meters buiten zijn strafschopgebied. Maar Paixão is hem net voor, springt iets hoger, kopt de bal vooruit, neemt hem mee, is de keeper kwijt, maar staat in een moeilijke hoek schuin rechts voor de goal.

Paixão heeft even tijd, kijkt, en doet wat je bijna niet ziet aankomen. Hij geeft een puike voorzet op de onvermoeibare, opstomende linksback Hancko. Die kopt in een leeg doel, langs de laatste overgebleven verdediger Rico Lewis. 88 minuten en 44 seconden en het staat 3-3.

Feyenoord-verdediger **Hancko** kopt kort voor tijd de 3-3 binnen.

In zijn enthousiasme valt Hancko even als hij naar het uitvak rent met 4.000 Feyenoord-fans. Het vak ernaast houden City-fans handen voor hun mond of ogen. De ontgoocheling compleet. Guardiola plukt even aan zijn neus, drinkt wat water.

Verbijstering is te zien bij Haaland – bij wie niet eigenlijk. Maar het zit zo dicht bij elkaar. Twee minuten later schiet Grealish via het been van Zerrouki nog op de paal – net niet de 4-3 dus.

Invaller De Bruyne staat druk te wijzen, met 94 minuten en 30 seconden op de klok. Dáár moet je lopen, zegt hij tegen een ploeggenoot, in een poging een opening te vinden in de Feyenoord-defensie. Maar verdediger Gernot Trauner poeiert de bal richting de tribune voor Haaland eraan kan komen.

Guardiola dirigeert zijn spelers in de laatste seconden met wilde armgebaren naar voren. En geeft dan, als na 96 minuten is afgefloten, vierde official Marcel Birsan met een zuinig lachje, waarin ongeloof verscholen zit, als eerste een hand.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Column | Mooie, kleine film

admin
November 27, 2024
0

Het bioscoopzaaltje was nog bijna leeg toen ik mijn plaats op de achterste rij zocht. Er bleek al een vrouw te zitten, maar die maakte meteen ruimte door een stoel even verderop te kiezen. Terwijl we zaten te wachten, ontstond tussen ons een gesprekje dat je in de bioscoop vrij zelden met vreemden hebt.

Ze leek me een vrouw van achterin de zestig en ze maakte een rustige, vriendelijke indruk. Ze sprak met een zachte g en bleek dan ook afkomstig uit het zuiden des lands. Daar woonde ze nog altijd, maar elk jaar vertoefde ze één volle week in Amsterdam om er dagelijks het documentairefestival IDFA te volgen.

Dat deed ze nu al twintig jaar. Ze betrok een appartement in het centrum en bezocht zoveel mogelijk voorstellingen, soms wel drie per dag. Altijd alléén, vroeg ik me af, maar die impertinente vraag hield ik maar voor me. Tussendoor pikte ze dan ook nog een ‘gewoon bioscoopje’ mee, zoals die middag, omdat ze de Iraanse speelfilm My Favourite Cake graag wilde zien na alle enthousiaste recensies die ze erover gelezen had.

Kortom, een filmliefhebber.

Welk soort speelfilms ze het liefst zag? „Geen Amerikaanse films meer”, zei ze, „vooral die blockbusters ben ik helemaal zat. Ik houd van mooie, kleine films.” Ik vroeg haar naar haar favoriete film, want zeg mij van welk boek of welke film u het meest houdt en ik zeg u wie u bent, of beter: wie ik dénk dat u bent. Ze wist het meteen: Kes van Ken Loach, de Britse filmregisseur, bekend om zijn sociaal-realistische stijl. „Ik houd erg van zijn films, zei ze. „En uw favoriete film?” „A Woman Under The Influence”, antwoordde ik zonder aarzeling, „een film over een overspannen vrouw die niet begrepen wordt door de mensen in haar omgeving.” Ja, John Cassavetes”, zei ze, „met Gena Rowlands.”

Kortom, filmliefhebbers onder elkaar, al moet ik bekennen dat ik later thuis even moest opzoeken waar Kes, een film uit 1969, ook weer over ging: een eenzaam arbeidersjongetje dat uit zijn ellende probeert te ontsnappen door een jonge torenvalk te trainen.

Toen moesten we zwijgen want ‘onze’ film begon, althans de lastige, inleidende beschietingen via reclame en trailers van films die je goddank nooit hoeft te zien. Een betere antireclame dan de trailer bestaat er niet.

My Favourite Cake is een Iraanse speelfilm, gemaakt door het regisseurskoppel Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha, dat moedig de strijd met de censuur aanbond. De film is in Iran verboden, vervolging van de makers dreigt wegens propaganda tegen het regime en het overtreden van islamitische regels.

Hun film gaat over een eenzame 70-jarige vrouw die de liefde hoopt te vinden bij een bejaarde taxichauffeur. Zij is al op haar dertigste weduwe geworden, hij is door zijn vrouw ingewisseld voor een rijker exemplaar. Het lijkt tussen hen even te lukken. Lijkt. Een ontroerende film met schitterend spel van de hoofdrolspelers. „De film gaat over het leven, maar evenzeer over vergankelijkheid”, zei Moghadem in NRC tegen Dana Linssen. „Het is een aansporing om nu te leven en daar niet mee te wachten tot het hiernamaals.”

We stonden op, de vrouw en ik. „Een mooie, kleine film”, zeiden we tegen elkaar. Bij de uitgang namen we beleefd afscheid, want het leven is doorgaans geen speelfilm.

Luister naar