Krisztián had nooit problemen als gay in Hongarije – totdat hij een boek schreef

Zelden voelde Krisztián Marton (35) zich onveilig in Hongarije. Hij kreeg een genderneutrale opvoeding van zijn moeder, droeg dagelijks sokken in regenboogkleuren en voelde zich vrij. „Ik kreeg alleen te maken met discriminatie vanwege mijn donkere huidskleur”, zegt Marton, die een Soedanese vader en Hongaarse moeder heeft. „Niet omdat ik gay ben.”

Het Hongarije van zijn jeugd voelde veelbelovend, zegt Marton op een bank in hartje Boedapest. De bevolking stond open voor de lhbti-gemeenschap, de politiek was voor een voormalig communistisch land opvallend liberaal en in 2009 kwam er zelfs partnerregistratie voor koppels van hetzelfde geslacht. Marton: „Er was een sfeer alsof we het Westen zouden inhalen.” Nooit maakte hij zich zorgen over zijn seksuele geaardheid.

Totdat hij een boek schreef.

En tegelijkertijd de regering van premier Viktor Orbán de aanval inzette op de Hongaarse lhbti-gemeenschap.

Vanaf 2021 veranderde Hongarije voor de lhbti-gemeenschap drastisch. Politici van de regerende Fidesz-partij van Orbán vergeleken lhbti’ers met pedofielen. Zij werden neergezet als vijanden van de natie die christelijke familiewaarden én bovenal kinderen in gevaar brachten. Een reeks homofobe wetten volgde, waaronder een verbod op ‘homopropaganda’: minderjarigen mochten niet blootgesteld worden aan materiaal dat „homoseksualiteit, afwijking van de genderidentiteit of geslachtsverandering aanmoedigt”.

Boekhandels moesten lhbti-boeken verzegelen in een plastic verpakking. Films, reclames en exposities werden gecensureerd. Voorlichting op scholen kwam in handen van de staat en een World Press Photo-tentoonstelling met foto’s van vijf oudere Filippijnse dragqueens werd verboden voor minderjarigen.

„Opeens stopte dat veelbelovende gevoel dat Hongarije vooruitstrevend was”, zegt Marton. Sinds 2021 draagt hij zijn regenboogsokken niet meer in het openbaar. Zijn boek – dat gaat over opgroeien in Hongarije als een persoon van kleur én gay – werd uit de schappen van een boekenfestival verwijderd. „Lezers die het boek bestelden via een boekhandel, kregen te horen dat het niet kon worden verkocht.”

Zoom in

Wakker gemaakt

Daar bleef het niet bij. Orbáns regering kwam dit jaar met een nieuwe wet die het mogelijk maakte om de Budapest Pride te verbieden – de jaarlijkse mars door de Hongaarse hoofdstad die sinds de jaren negentig wordt gehouden. „Dat verbod heeft iets in ons – en velen buiten de lhbti-gemeenschap – wakker gemaakt”, zegt Marton. „We moeten ons uitspreken voordat het te laat is.” De politie greep de nieuwe wet aan om ter bescherming van minderjarigen de Pride te verbieden.

Deze zaterdag gaat naar verwachting de Budapest Pride toch door, ondanks het politieverbod. De progressieve burgemeester van Boedapest staat het evenement toe – op welke manier is nog onduidelijk. Tientallen (Euro)parlementariërs, diplomaten en mensenrechtenorganisaties uit Europa lopen mee. Vanuit Nederland komen onder andere de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema, een groep Tweede Kamerleden (van Volt, VVD, GroenLinks-PvdA en D66) en namens het demissionaire kabinet staatssecretaris Mariëlle Paul van Emancipatie – de laatste loopt alleen mee als de Hongaarse autoriteiten de Pride alsnog toestaan. Deelnemers riskeren een boete van 500 euro.

De huidige passiviteit van Europa doet pijn

De afgelopen jaren sprak Marton zich zelden uit over lhbti-rechten. Vijftien jaar democratische achteruitgang onder het bewind van Orbán hakte er bij hem in. „Zoveel mensen strijden al zo lang voor betere rechten. En er verandert niets.” Het leidde tot gelatenheid. „Velen van ons, onder wie ik, trokken ons terug en richtten ons op vrienden en familie.”

Dat zijn boek uit de schappen werd gehaald veranderde daar weinig aan. „Ik was niet zo geschokt – ik vond het vanzelfsprekend dat het gebeurde. De wet schrijft voor dat elk boek dat queer-elementen of genderdiversiteit bevat niet mag worden verkocht in winkels die binnen een straal van tweehonderd meter van een kerk of school staan”, legt Marton uit. „Dat geldt dus voor vrijwel alle boekhandels.”

‘Kinderbescherming’

Die gelatenheid was ook een soort mentale bescherming. „Hongaren voelen een constante druk”, zegt de schrijver over de regering van Orbán die soms in één avond ingrijpende grondwetswijzingen door het parlement jast. „De ene dag kan ik iets in een interview zeggen, waarmee ik de volgende dag opeens in de problemen kan komen. Dat is zo beangstigend.”

Maar voor die druk wil hij niet meer buigen. Het verbod op de Pride maakt voor hem duidelijk dat deze nieuwe wet om meer gaat dan alleen de Pride. Aan het Pride-verbod gaat namelijk een grondwetswijzing vooraf die ‘kinderbescherming’ boven het demonstratierecht plaatst. Het is strafbaar om evenementen te organiseren die minderjarigen blootstellen aan homoseksualiteit. Daarmee ondermijnt Hongarije het demonstratierecht en het discriminatieverbod.

Ook mogen autoriteiten volgens de nieuwe wet gezichtsherkenningssoftware gebruiken om aanwezigen bij demonstraties te identificeren om ze later te beboeten. Of, wat veel Hongaarse activisten verwachten, om ze na de Pride te arresteren.

Marton: „Het is een stap richting een dictatuur.”

Zoom in

De Hongaarse anti-lhbti-wetten leidden eerder tot protest en verontwaardiging in Europa. Toenmalig premier Mark Rutte riep Hongarije in 2021 op zich aan de Europese waarden te houden of anders de EU te verlaten. De Europese Commissie spande een zaak aan bij het Europees Hof van Justitie, om Hongarije en andere landen in de toekomst op de vingers te kunnen tikken wegens discriminerende wetgeving. In die zaak stelde de advocaat-generaal deze maand dat Hongarije EU-wetgeving overtreedt door lhbti-personen te discrimineren, waarmee mogelijke Europese inmenging in landelijk beleid een stapje dichterbij komt. Later dit jaar spreken de rechters van het Hof zich erover uit.

Juridische instrumenten

Maar volgens David Vig, directeur van Amnesty International Hongarije en voormalig organisator van Budapest Pride, kan de Europese Unie niet blijven wachten op een uitspraak van de rechter. „Orbán weet na vijftien jaar van systematische mensenrechtenverslechteringen precies hoe de EU werkt en welke juridische instrumenten er zijn”, zegt Vig op zijn kantoor in Boedapest, even nadat hij een petitie met honderdtwintigduizend internationale handtekeningen vóór de Budapest Pride heeft afgeleverd op het politiebureau. „Als de regering nieuwe wetten aanneemt weten ze dat ze ongeveer drie jaar hebben voordat de EU een inbreukprocedure begint met mogelijk vergaande gevolgen voor het land. Maar in de tussentijd zijn die wetten gewoon van kracht.”

Hongaarse experts zeggen dat Orbán de lhbti-gemeenschap opnieuw aanvalt om zijn kiezers af te leiden van binnenlandse problemen zoals de hoge inflatie, corruptie en wachtenlijsten in de gezondheidszorg. Volgend jaar zijn er parlementsverkiezingen en Orbáns partij Fidesz staat flink achter in de peilingen op zijn uitdager Peter Magyar van de nieuwe partij Tisza.

Waar de vorige Europese Commissie zich nog uitsprak over de eerdere schendingen van lhbti-rechten door de regering van Orbán, is die van nu opvallend stil. Woensdagavond liet voorzitter Ursula von der Leyen zich voor het eerst horen met een filmpje waarin ze Hongarije opriep de Pride toe te staan. „Ik sta aan jullie kant. Vandaag en elke dag”, zei ze tegen de Europese lhbti-gemeenschap.

Maar dat wordt in Boedapest niet gevoeld, zegt Vig, die eerder werkte als advocaat. „De Europese Commissie heeft de juridische middelen om in te grijpen, zoals het aanvragen van een voorlopige maatregel in de procedure bij het Europees Hof van Justitie. Dat kan al helemaal na het vergaande advies van de advocaat-generaal. De huidige passiviteit vanuit Europa doet echt pijn”, aldus Vig. „Boedapest is zaterdag de enige EU-hoofdstad waar tijdens de Pride extreemrechtse groepen kunnen marcheren – want die zouden niet gevaarlijk zijn voor kinderen. Is dat de Europese Unie waarin we willen leven?”

Schrijver Marton heeft zijn hoop op de EU allang laten varen. „We wachten al tien jaar op een verlosser. We hoopten dat de EU ons zou redden en Orbán zou wegjagen. Maar niemand komt ons redden”, zegt hij. „We moeten het zelf doen.”

Delen





Mail de redactie