Is er genoeg drinkwater in Noord-Brabant? ‘Ik vrees een nachtmerrie als de rechter zegt dat we minder mogen oppompen’

Als een zaak onder de rechter is, heeft Rob van Dongen geleerd, moet je altijd „een beetje terughoudend” zijn. Maar de mogelijke gevolgen van het juridische geschil zijn in dit geval zo omvangrijk, dat de directeur van het drinkwaterbedrijf Brabant Water er toch wel wat over wil vertellen. „Dit kunnen heel spannende jaren worden”, zegt Van Dongen, gestoken in veiligheidslaarzen, op een van de 29 productielocaties, in Tilburg. Hij vreest „een nachtmerrie” als binnenkort de rechter uitspreekt dat Brabant Water op deze locatie niet langer 18 miljoen kubieke meter grondwater mag oppompen, maar slechts 14,7 miljoen kuub.

Rob van Dongen, directeur van Brabant Water.

In dat geval, legt Van Dongen uit, zal hij de komende pakweg vijf jaar steeds opnieuw angstig moeten afwachten of de zomers niet te heet worden en de vraag naar water niet zo hoog is, dat aan het eind van het gebruiksjaar bedrijven van drinkwater moeten worden afgesloten. Zelfs nu al heeft het bedrijf „best een vervelend besluit” moeten nemen: nieuwe bedrijven ten westen van Tilburg die jaarlijks meer dan twintigduizend kuub drinkwater verbruiken, worden niet meer aangesloten. Gemiddeld verbruikt Nederland dagelijks ruim 130 liter water per persoon.

En het kan dus nog erger. Van Dongen: „Als wij minder water mogen oppompen, zou ik niet weten wat ik moet doen. Ik denk dat ik voor de deur van de provincie ga staan en vraag: zeggen jullie het maar, geef maar een tijdelijke ontheffing om toch meer water te winnen. De formele taak om te zorgen voor voldoende drinkwater ligt immers bij de provinciale overheid.”

Onverwachte afslag

De Tilburgse drinkwaterfabriek ligt op enkele kilometers afstand van een natuurgebied, de Regte Heide, dat al jaren kampt met verdroging en de gevolgen van te veel stikstof. Dit Natura 2000-gebied tussen Goirle en Riel, heeft dringend behoefte aan een opknapbeurt. Eigenaar en beheerder Brabants Landschap besloot, samen met de Brabantse Milieufederatie, bezwaar te maken tegen een natuurvergunning die drie jaar geleden door Brabant Water werd aangevraagd. Deze vergunning is een aanvulling op de in de jaren zeventig verstrekte vergunning voor de winning van jaarlijks 18 miljoen kuub water, wat Brabant Water tot enkele jaren geleden had beperkt tot 14,7 miljoen kuub.

In januari dit jaar stelde de rechter de natuurorganisaties in het gelijk. Van Dongen: „Niemand had deze uitspraak zien aankomen. De rechter nam een zeer onverwachte afslag. Dit was voor zover ons bekend de eerste keer dat een rechter een bestaande vergunning niet overeind laat.” Het drinkwaterbedrijf spande ijlings een kort geding aan, kreeg in een tussenvonnis gelijk en mocht, tot de definitieve uitspraak die eind dit jaar wordt verwacht, toch weer achttien miljoen kuub oppompen. Voorlopig.

Intussen proberen Brabant Water, de provincie en de natuurorganisaties tot afspraken te komen. Dat is nog niet gelukt. Van Dongen: „Niet iedereen lijkt te beseffen dat onze winning van grondwater er niet alleen voor zorgt dat consumenten en bedrijven van voldoende drinkwater kunnen worden voorzien. Als wij in heel Brabant zouden stoppen met oppompen, dan zouden sommige boeren nooit meer met hun tractor het land op kunnen. Dus mensen kunnen wel roepen dat wij minder water moeten oppompen, maar de werkelijkheid is weerbarstig. Ook voor de natuur op de Regte Heide zou het nauwelijks uitmaken, zo hebben onze eigen ecologische studies uitgewezen, want wij winnen het water in Tilburg op gemiddeld zo’n 130 meter diepte. Daar wortelen geen bomen.”

Verdroging schaadt de natuur

De natuurorganisaties betwisten dat er geen verband is tussen de grondwaterwinning en de staat van de Regte Heide. „Verdroging schaadt de natuur”, zegt Ernst-Jan van Haaften, hoofd natuurbeheer van Brabants Landschap. De Regte Heide, bijna zeshonderd hectare groot, is een afwisselend, glooiend landschap en wordt Europees beschermd, vooral vanwege de aanwezigheid van vochtige heide, beekdalen en vennen en moerasvegetatie zoals het zeldzame, lelieachtige, beenbreek en vele vogel- en vlindersoorten.

Verdroging maakt deze gebieden minder geschikt voor deze plant- en diersoorten. „En uiteindelijk verdwijnen ze”, zegt Van Haaften. De rechter heeft gevraagd om aanvullend ecologisch onderzoek, want, zo legt Van Haaften uit: „Diverse ecologische experts zijn het oneens over de effecten van de waterwinning op de natuur.”

Code rood

De rechtszaak in Brabant is een van de vele belemmeringen die de tien grote drinkwaterbedrijven ervaren in hun streven om aan de stijgende vraag te voldoen. Alle bedrijven hebben voor 2030 extra productiecapaciteit nodig, sommige al heel snel. Maar: „Het is helemaal niet zeker dat dit tijdig lukt”, schreef onlangs de vereniging van waterbedrijven Vewin in reactie op het regeerakkoord van het nieuwe kabinet. De kwestie in Brabant illustreert deze trend treffend.

Het bedrijf was enkele jaren geleden begonnen met extra grondwater oppompen in Tilburg, tot de vergunde achttien miljoen, aangezien in het westen en midden van Brabant „code rood” geldt; daar wordt méér water opgepompt en geproduceerd dan de gebruikelijke 90 procent. De laatste 10 procent worden normaliter als ‘operationele reserve’ aangehouden, voor hete zomers als de vraag ineens heel groot kan zijn, voor calamiteiten zoals breuken in leidingen.

Intussen stijgt de vraag jaarlijks met ongeveer 1,5 procent omdat de groei van de bevolking en de economie gewoon doorgaat

Daarnaast, legt Rob van Dongen uit, werkt het bedrijf aan een nieuwe winning, in het westen van de provincie, die over een jaar of vijf moet gaan produceren. Van Dongen: „De vraag is of dat lukt. Wij hebben ingenieursbureaus laten uitzoeken waar we nog op een traditionele manier meer water kunnen winnen zonder dat de omgeving daar last van heeft. Dat werd het West-Brabantse Kruisland. Die winning kan 3,5 miljoen kuub opleveren. Maar zelfs op deze locatie komen boeren in het geweer, omdat ze er weliswaar geen last van zullen hebben, maar bang zijn dat ze dat later wel zullen krijgen.” Ze zijn bijvoorbeeld bang voor verzilting en verzakkingen, beperking van hun bedrijfsvoering, en maken bezwaar. Dat kan de extra productie vertragen.

Datzelfde geldt voor twee andere projecten. Een nieuwe experimentele brakwaterfabriek in het Land van Altena opent deze maand en zal na een aantal jaren proefdraaien vanaf 2030 vijf miljoen kuub drinkwater leveren uit brak grondwater.

Verder start binnenkort de bouw van een proeffabriek, bij Bergen op Zoom, die vanaf 2032 tien tot vijftien miljoen kuub water kan produceren uit zeewater. Heel innovatief. Van Dongen: „De technische universiteiten staan in de rij om mee te mogen doen.” Nu de burgers nog zien mee te krijgen, want ook die kunnen bezwaren maken tegen vergunningen en dat lang volhouden, zoals tegen de bouw van de locatie, de aanleg van de transportleidingen en de winning van water uit de Schelde. „Steeds opnieuw komen we weerstand tegen. Dat leidt tot jarenlange procedures bij de Raad van State. En we hebben geen alternatief.”

Alhier, op de locatie Gilzerbaan, komt het water binnen.

Interieur van de drinkwaterwinningslocatie Gilzerbaan van Brabant Water.

Standbeeld voor het kantoor van Brabant Water op de drinkwaterwinningslocatie Gilzerbaan in Tilburg.

Besparen

Zoals gezegd mag Brabant Water dit jaar voorlopig nog achttien miljoen kuub winnen op de locatie nabij de Regte Heide. De rechter deed deze uitspraak in kort geding vooral omdat het dit jaar met de verdroging wel meevalt, door de overvloedige regenval in de vorige natte winter en het natte voorjaar. Ook de relatief koele zomer heeft de zorgen bij Brabant Water voor even weggenomen.

Maar wat als straks opnieuw drie zeer droge jaren volgen?

Brabants Landschap en de Brabantse Milieufederatie vinden het „ongemakkelijk” dat zij met het drinkwaterbedrijf uiteindelijk voor de rechter zijn beland. Liever, zegt Ernst-Jan van Haaften, hadden ze afspraken gemaakt om extra waterwinning overbodig te maken of zelfs te beperken, bijvoorbeeld door water te besparen en niets te verspillen.

Dat is echter niet eenvoudig, zegt Rob van Dongen. „Zelf doen wij als waterbedrijf alles om water te besparen. Ik durf te zeggen dat in Tilburg elke druppel die wij uit de grond halen, ook uit de kraan komt. Maar intussen stijgt de vraag jaarlijks met ongeveer 1,5 procent, omdat de groei van de bevolking en de economie gewoon doorgaat. En ik wil dit voorzichtig zeggen, maar het lijkt erop dat de consumenten weliswaar wat bewuster omgaan met drinkwater, vooral doordat er de afgelopen jaren zo veel in de pers is verschenen over tekorten aan water. Dat is natuurlijk hartstikke goed. Maar dat weegt niet op tegen de economische groei en de bouw van almaar nieuwe woningen die allemaal moeten worden aangesloten op het drinkwaternet.”

Delen





Mail de redactie