De driehonderd inwoners van het Zwitserse bergdorpje Blatten vreesden al langer voor het voortbestaan van hun woonplaats. Woensdagmiddag veranderde die angst in wrange realiteit: een mix van ijs, modder, stof en puin stortte samengepakt als lawine het Alpendorp in. De instortende gletsjer, vermoedelijk veroorzaakt door rap smeltende sneeuwtoppen, heeft het leefgebied in Blatten volledig geruïneerd.
De inwoners waren al eerder geëvacueerd. De kans is klein dat ze bij terugkomst nog iets zullen herkennen van hun oude woonplaats: volgens Zwitserse media zijn de meeste woningen ingestort. Ooggetuigen beschrijven het door natuurgeweld geteisterde dorp als een met puin overladen gebied, waar zelfs de kerk niet overeind is blijven staan. Een door de bergpas kabbelende rivier is door de enorme hoeveelheid neerdalend stof eveneens tot stilstand gekomen. Ook de elektriciteit is uitgevallen.
Voor zover bekend zijn geen gewonden gevallen; wel is één persoon als vermist opgegeven. Inmiddels is het leger onderweg naar het gebied. Hoewel de instortende gletsjer voor niemand als een verrassing kwam, reageren inwoners vol ongeloof. Ze vrezen hun bezittingen kwijt te zijn en voorlopig niet te kunnen terugkeren naar huis.
Smeltende gletsjers
Gletsjers in de Zwitserse Alpen zijn, voornamelijk als gevolg van klimaatverandering, de afgelopen jaren in hoog tempo gesmolten. Onderzoek uit 2019 wees uit dat in 2050 minstens de helft van de Zwitserse gletsjers verdwenen zou zijn als het smeltproces in hetzelfde tempo zou doorzetten.
Drie jaar later concludeerden andere onderzoekers dat de ijstoppen nog sneller dan eerder aangenomen wegkwijnden. In 2022 ging ongeveer drie kubieke meter ijs verloren in het land dat de meeste gletsjers van heel Europa telt. Een combinatie van sneeuwtekort en aanhoudende hitte vormen de katalysator voor het snelle smelten.
In Blatten waren de grote hoeveelheid stofwolken die de afgelopen periode neerdaalden rond het dorp één van de indicatoren voor het instorten van de gletsjer. Deskundigen vreesden voor een grote aardverschuiving nadat het afbrokkelende puin van een berg boven het dorp zich ophoopte op de gletsjer. Die kon het gewicht niet langer dragen, waarna de stofberg als een lawine omlaag stortte. Mogelijk speelde de smeltende sneeuw hoger in het berggebied ook een rol.
Na de evacuatie vorige week maandag werden de inwoners op afstand op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen in Blatten, bijvoorbeeld dat een gewonde koe via een helikopter uit het gebied werd getakeld. De vrees was dat ook andere dorpen in het berggebied getroffen zouden worden door de lawine, maar voor zover bekend lijkt dat mee te vallen.
Lees ook
Sneeuwtekort en recordtemperaturen doen Zwitserse gletsjers ‘dramatisch’ smelten
Wij lopen met onze jongste kleinzoon Wouter (3) door het dorp naar ons huis. Daarbij komen we langs een verzorgingstehuis. Opeens zegt Wouter: „Zullen we eens bij Omi gaan kijken? Daar zijn we lang niet geweest.” Omi, mijn moeder, is vorig jaar op 93-jarige leeftijd overleden. Mijn vrouw zegt verbouwereerd: „Maar Wouter, Omi is overleden en woont hier niet meer. Ze is nu… in de hemel.”
Wouter valt stil. Hij is een denkertje. Ik zie de radertjes in zijn hoofd draaien. Dan zegt hij: „Zullen we daar dan eens bij haar gaan kijken?”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Rúnar Sigurgeirsson kan wel onder het gras kruipen van ellende. De verdediger van Willem II staat hopeloos in de weg als zijn keeper Thomas Didillon een voorzet matig verwerkt. Via de IJslander ploft de bal in de eigen goal. Het staat tien minuten na rust 1-1 en Telstar leeft weer. En dat terwijl de Tilburgers de wedstrijd in de eerste helft helemaal onder controle leken te hebben, nadat ze met 0-1 waren voorgekomen.
Vooraf was de vraag voor welke ploeg de zenuwen het zwaarst zouden wegen. SC Telstar, een van de kleinste clubs uit de eerste divisie, kan voor het eerst in bijna een halve eeuw promoveren naar de Eredivisie. De zevende plek en deelname aan de playoffs waren al een prestatie op zich voor Telstar. ADO Den Haag en FC Den Bosch werden overtuigend uitgeschakeld, waardoor nu de Eredivisie lonkt. Een spandoek aan de tribune met de tekst ‘wat een seizoen!’ toont dat het in Velsen-Zuid eigenlijk al niet meer stuk kan.
Bij Willem II is er vooral veel te verliezen. De club uit Tilburg had een alleszins redelijke eerste seizoenshelft, maar beleefde een rampzalige hervatting van de competitie. Zaterdag wist Willem II ternauwernood te winnen van FC Dordrecht – het was de eerste overwinning van het kalenderjaar 2025. De ‘veldbestorming’ van supporters die volgde, werd buiten Tilburg met enig hoongelach ontvangen. Er moest immers nog een horde genomen worden: een tweeluik tegen Telstar.
Veiligheid
Voorafgaand aan de wedstrijd gaat het veel over de hoog opgeschroefde veiligheidsmaatregelen rond het stadion. Er is veel politie-inzet en rondom het stadion zijn op veel plekken beveiligers in gele hesjes te zien. “Kan iemand mij uitleggen wat de meerwaarde is van de hekken bij de tweede ingang?” schalt het door de portofoon van een van de vele beveiligingsmedewerkers buiten het stadion. Het is allemaal nieuw voor de club uit Velsen-Zuid; slechts een voorproefje van wat er gaat gebeuren bij daadwerkelijke promotie naar de Eredivisie.
Lees ook
Het stadion van Telstar is nog niet klaar voor de Eredivisie: ‘Maar sportief gezien komt promotie nooit te vroeg’
De maatregelen zijn er niet voor niets. Na de halve finales van de play-offs tegen FC Den Bosch, gewonnen door Telstar, betraden enkele tientallen supporters van beide ploegen het veld en raakten daar slaags. Om dit soort taferelen te voorkomen is het zicht van het uitvak op de tribunes van de thuisploeg donderdag afgeschermd met een zwart doek. Ook werd de afgelopen dagen een hek voor het uitvak geïnstalleerd om de supporters binnen het vak te houden.
Aanval op aanval
Vanaf de aftrap lijkt Willem II vooral te zijn afgereisd om op de counter te spelen. Telstar probeert de aanval te zoeken en komt op een eerste serieuze kans. De voorzet Mees Kaandorp kan door Yousseff El Kachati niet worden verzilverd. Na een kwartier spelen is het ineens 0-1 door een goal van Ringo Meerveld, waarop Willem II achterover gaat leunen en Telstar tot de rust het spel laat maken.
In de tweede helft werpt Telstar de schroom van zich af. Met aanvalsgolf op aanvalsgolf, ook na de gelijkmaker, combineert de ploeg uit Velsen soepel en is het meermaals gevaarlijk voor de goal van Willem II. Het publiek scandeert bij elke vrije trap of inworp de voornaam van clubtopscorer Yousseff El Kachati, met negentien doelpunten dit seizoen de smaakmaker van Telstar. Of zijn club zondag nou promoveert of niet, El Kachati lijkt volgend seizoen zeker van een plek in de Eredivisie.
Plots is daar het moment waar het hele stadion op wacht. Een steekbal van Danny Bakker stuurt El Kachati weg. Die neemt de bal mee, kijkt een keer en ramt de bal achter Didillion: 2-1 voor Telstar, met minder dan een half uur te spelen.
Op de tribunes gaan veel supporters na de goal niet meer zitten. Het zal toch niet? “Ik weet niet wat ik meemaak” schreeuwt een supporter naar zijn buurman.
Bij de late 2-2 van invaller Emilio Kehrer smoort het gejuich en het gezang op de tribunes. Het is tevens de eindstand, waardoor het zondagavond in Tilburg voor Telstar allesbehavle kansloos is.
Het zou zomaar kunnen dat de ongeveer vijfduizend supporters hun stadion over een paar maanden niet meer terug kennen. Promotie naar de Eredivisie zou betekenen dat Telstar de kunstgrasmat moet vervangen voor natuurgras. Ook is er een grote verbouwing nodig om het stadion Eredivisie-waardig te maken. “Wie weet wat we hier allemaal gaan meemaken volgend seizoen”, besluit de stadionspeaker. Zondag is de return in Tilburg.
Wie in Nijmegen op de bus wacht, ziet binnenkort geen reclame meer voor vliegvakanties, cruises of benzineauto’s. De gemeenteraad nam woensdagavond een motie aan om fossiele reclame te weren uit de publieke ruimte. Om dit mogelijk te maken, vraagt de gemeenteraad het college om de regels van de openbare ruimte, de APV, aan te passen. „We willen dat onze stad geen podium meer biedt aan reclame die het klimaat schaadt” zegt raadslid Eline Lauret (Partij voor de Dieren), samen met GroenLinks en CDA initiatiefnemer van de motie.
Want reclames voor fossiele producten of diensten, zegt Lauret, „stimuleren aankopen die de klimaatcrisis verergeren”. Dit verbod gaat nadrukkelijk niet over het verbieden van die producten, zegt ze, maar over het maken van reclame ervoor. „Vliegen is legaal, net als benzine tanken of gas verbruiken. Maar Nederland en ook Nijmegen hebben afgesproken de CO2-uitstoot drastisch te verminderen. Dan moet je dat ook gaan doen.”
Zolang fossiele producten massaal gepromoot worden, wordt er niet voldoende verduurzaamd. Het houdt innovatie van de sector tegen
In een tweede motie heeft de raad de gemeente gevraagd om een verbod voor te bereiden voor reclame van vlees, zuivel en eieren uit de niet-biologische veehouderij en voor vis, omdat die producten ook bijdragen aan klimaatverandering. „Dat was de grootste verrassing”, zegt Lauret, „dat ook deze motie een meerderheid kreeg.”
Het besluit van Nijmegen past in een bredere beweging. Eerder besloten onder meer Amsterdam (als eerste ter wereld) en Haarlem al om fossiele reclames te weren uit het straatbeeld, door in nieuwe contracten als eis te stellen dat er geen fossiele advertenties meer worden vertoond. Den Haag, Utrecht, Delft en nu Nijmegen gooien het over een andere boeg: door het aanpassen van de APV. In Den Haag leidde dat tot een rechtszaak, aangespannen door reisbrancheorganisatie ANVR en reisaanbieder TUI. Zij stelden dat het verbod in strijd was met de vrijheid van meningsuiting. Maar de rechter gaf de gemeente in april gelijk: overheden mogen reclame beperken, mits dat goed wordt onderbouwd en proportioneel gebeurt.
Tabaksfabrikanten mogen niet adverteren in Nederland. Dat heeft effect
Dat juridische groene licht is een opsteker voor Den Haag en voor burgerinitiatief Reclame Fossielvrij, dat sinds 2019 ijvert voor een landelijk verbod op fossiele reclame. „Als je ergens vanaf wilt omdat het gevaarlijk is, zoals van fossiele brandstoffen, moet je stoppen met het promoten ervan”, zegt oprichter Femke Sleegers, die onder andere lokale partijen ondersteunt die dit onderwerp willen agenderen. „Met tabak is dat ook gebeurd. Tabaksfabrikanten mogen niet adverteren in Nederland. Dat heeft effect.”
Wetenschappers
De roep om een verbod komt niet alleen uit de politiek of uit activistische hoek. Ook wetenschappers waarschuwen dat fossiele reclame directe invloed heeft op consumentengedrag én op hoe mensen denken over wat normaal is. Zo laat een recente studie in Naturezien dat lokale verboden van fossiele reclame meer doen dan alleen directe consumptie verminderen: ze veranderen hoe we denken over fossiele energie. Het beperken van reclame, een ogenschijnlijk kleine maatregel, kan een groot effect hebben. Als de publieke opinie kantelt, schrijven de onderzoekers, voelen bedrijven en politici zich sneller geroepen om duurzame keuzes te maken.
Mensen worden elke dag blootgesteld aan honderden, soms duizenden reclameboodschappen
Een groep Nederlandse wetenschappers betoogde in 2023 in een advies aan de Tweede Kamer al dat een verbod op fossiele reclame essentieel is om een duurzame transitie in gang te zetten en te versnellen. Daarbovenop zijn nog veel meer maatregelen nodig, stelden zij.
Mensen worden elke dag blootgesteld aan honderden, soms duizenden reclameboodschappen. Van bushokje tot supermarkt, van instastory tot snelwegmast. Volgens onderzoek van onder andere TNO, de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) beïnvloeden deze prikkels niet alleen individueel gedrag, maar ook onze gezamenlijke normen: wat we als normaal, wenselijk en succesvol beschouwen. Reclame die fossiele producten aanprijst – zoals verre vliegvakanties of grote auto’s – draagt zo bij aan het in stand houden van een consumptiepatroon dat volgens wetenschappers niet houdbaar is.
„De reisbranche speelt daar een grote rol in”, zegt Eke Eijgelaar, onderzoeker duurzaam toerisme aan Breda University of Applied Siences. Samen met twintig andere toerisme-onderzoekers deed hij een publiek statement ter ondersteuning van een reclameverbod in Den Haag. „Reclame voor vlieg- en cruisereizen stuurt gedrag in die richting, zo blijft dat de norm. Maar zolang fossiele producten massaal gepromoot worden, wordt er niet voldoende verduurzaamd. De uitstoot van de reisbranche stijgt zelfs. Het houdt innovatie van de sector tegen.”
Bushokjes
In Nederland is de publieke ruimte voor een belangrijk deel in handen van gemeenten. Zij bepalen zelf wat er op de schermen, bushokjes en reclamezuilen in hun beheer wordt vertoond. Daar zit ruimte voor lokaal beleid – en daar blijkt behoefte aan. „We hebben ineens de wind mee”, zegt Sleegers. Of ze dat opmerkelijk vindt, met een klimaatkritische regering? „Het laat juist zien hoeveel draagvlak er wél is voor klimaatbeleid in Nederland”, zegt ze. „Daarom zou het eigenlijk landelijk geregeld moeten worden.”
Wat valt er precies onder fossiele reclame? Dat is soms nog onderwerp van debat, maar de meeste definities zijn helder: reclame voor fossiele brandstoffen (zoals aardgas), luchtvaart, cruises, benzine- en dieselauto’s en energieleveranciers die sterk afhankelijk zijn van fossiel. Ook misleidende duurzaamheidscampagnes van bijvoorbeeld luchtvaartmaatschappijen of oliebedrijven vallen er vaak onder. Gemeenten gebruiken steeds vaker een lijst met voorbeeldcategorieën, gebaseerd op de richtlijnen van Reclame Fossielvrij.
Intussen bereiden wetenschappers een nieuwe stap voor. Onder hen is een petitie voor een landelijk verbod in omloop, gericht aan politiek Den Haag, waarin ze pleiten voor een wettelijk verbod op fossiele reclame. Het moment van indienen is nog niet bekend. „Je ziet dat wereldwijd steeds meer gemeenten de wetenschappelijke inzichten omarmen en zelf om strenger klimaatbeleid vragen,” zegt Sleegers. „Onderzoek laat zien dat er veel draagvlak is in Nederland. Dit is laaghangend fruit. Het hoeft alleen geplukt te worden.”
Lees ook
Verbied álle reclame in de openbare ruimte, niet alleen de fossiele
