Het was nota bene de VVD die donderdag samenvatte hoe de verduurzaming van de grootste uitstoters van Nederland de afgelopen jaren weinig had opgeleverd. „Er is twee jaar flink op los vergaderd, maar er zijn nul afspraken gemaakt, en een grote pot met geld blijft onaangeraakt”, zei Kamerlid Silvio Erkens, terwijl in het vorige kabinet VVD-minister Micky Adriaansens hiervoor verantwoordelijk was. „De afspraak met Tata Steel moet snel rond”, vervolgde Erkens. „Anders kunnen we de klimaatdoelen op onze buik schrijven.”
Zou het nog lukken? Het vergroenen van de industrie was één van de belangrijkste pijlers van het klimaatbeleid van het vorige kabinet. Het plan: ga om de tafel met de twintig grootste uitstoters van Nederland – van Tata Steel tot plasticproducent Dow tot kunstmestfabriek Yara – en maak afspraken met ze over staatssteun voor vergroening. Zo voorkom je dat deze bedrijven weggaan, behoud je werkgelegenheid en verduurzaam je Nederland.
Het huidige kabinet wil deze aanpak (met een budget van 3 miljard euro) voortzetten – maar Sophie Hermans (VVD), minister van Kimaat en Goene Groei, en de Kamer klonken hier donderdag minder zeker van dan ooit. De onderhandelingen duren en duren, maar er wordt weinig vooruitgang geboekt. Vrijblijvende overeenkomsten zijn met dertien bedrijven onder voormalig minister Adriaansens wel getekend, maar het is nog steeds onduidelijk of die ook tot bindende afspraken komen.
Als er geen serieuze plannen komen, gaan we de gesprekken ook stoppen
Complexer dan verwacht
„Ben ik nou tevreden? Ik had ook gehoopt dat we nu verder waren”, zei minister Hermans donderdag tegen de Kamer. Ze wijst erop dat alles complexer is dan verwacht. „Het is nieuw en er zijn veel partijen bij betrokken, en je zit al snel met Europese staatssteunregels.”
Van alle kanten klinkt de kritiek op de ‘maatwerkaanpak’ luider en luider. „Het tempo ebt weg”, constateerden de twaalf provincies – die de vergunningen voor de projecten moeten verlenen – voor de zomer al in een gezamenlijk statement. De haven van Rotterdam, waar veel van de betrokken bedrijven gevestigd zijn, zei woensdag dat de concurrentiepositie in gevaar is door vastlopende vergroening.
Ondertussen waarschuwde de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) onlangs dat de industrie „minder CO2-efficiënt” is gaan produceren. „Nog geen groene groei industrie”, constateerde de NEa droogjes boven het eigen persbericht.
Binnen politiek en industrie klinken allerlei redenen voor de vastlopende gesprekken: voor bedrijven zijn er veel onzekerheden over bijvoorbeeld de energieprijs, grote multinationals moeten kiezen tussen meerdere landen voor groene investeringen, veel ministeries bemoeien zich met de afspraken, er zijn problemen met capaciteit op het stroomnet, onwennigheid om zaken te doen met de overheid, stikstofproblemen – ga zo maar door.
Donderdag erkende Hermans dat er méér moet gebeuren, en sloeg ze een hardere toon aan dan haar voorganger. Ze waarschuwde dat het aanbod om bedrijven extra te helpen verduurzamen, niet eindeloos op tafel zal blijven liggen. Er moet „tempo” in, zei Hermans, en dat betekent dat het kabinet „aan de vooravond” staat van kiezen bij welke bedrijven het nog realistisch is om tot een afspraak te komen. „Ik kies voor waar serieuze plannen liggen om te verduurzamen. En als die er niet komen, gaan we de gesprekken ook stoppen.”
Het geduld van de Tweede Kamer raakt intussen op. Zowel D66 en VVD zien graag een deadline, bijvoorbeeld eind 2025, om te weten of de maatwerkafspraken nog gaan lukken. Een eerste brainstorm over alternatieven – veelal bestaande subsidieregelingen – volgde. Het lijkt erop dat de minister weinig tijd krijgt om de vastgelopen maatwerkafspraken glad te trekken.
Tata Steel
Het meest controversiële bedrijf dat onder een afspraak moet vallen is Tata Steel, de grootste CO2-uitstoter van Nederland. Niet alleen moet Tata Steel véél minder uitstoten, ook heeft de staalproducent (circa 8.000 werknemers) de taak om de gezondheidseffecten van zijn industrie flink te beperken. Hermans wilde weinig loslaten over de gesprekken, behalve dat zij samen met premier Dick Schoof de Indiase top van het bedrijf had gesproken.
Vermoedelijk zal de Nederlandse staat met name voor Tata Steel flink de portemonnee moeten trekken. In uitgelekte documenten bleek eerder dit jaar dat de overheidssteun voor Tata op zou kunnen lopen tot meer dan een miljard euro. Daarbij zullen ook afspraken gemaakt worden over hoe de gezondheid in de omgeving moet verbeteren, benadrukte Hermans donderdag.
Een deel van de oppositie wilde vastleggen dat de minister daar recente adviezen met gezondheidseisen als harde „randvoorwaarde” meenam, maar daar wilde de minister niet aan. Wel beloofde ze dat er „geen maatwerkafspraken komen zonder gezondheidswinst”.
Eerder dit jaar werd al duidelijk dat als er geen afspraak met Tata Steel komt, er een kans bestaat dat de staat moet opdraaien voor de sanering van de fabrieken in IJmuiden. Kosten werden geschat op 12 miljard. De verwachting is echter dat er dit jaar nog een deal komt met Tata Steel: regering en bedrijf zijn vergevorderd met onderhandelingen.
‘Sterfhuisconstructie’
Als maatwerkafspraken uitblijven, wacht een risicovol scenario. De regering probeert te voorkomen dat bedrijven die veel CO2 uitstoten hier nog lange tijd mee zullen doorgaan, totdat het financieel niet meer kan. De industrie is door het Europese emissiehandelsysteem gedwongen steeds minder uit te stoten: deze uitstootrechten worden steeds schaarser en dus duurder, tot in 2040 de industrie niks meer mag uitstoten (netto nul). Fabrieken zullen sluiten, vrezen sommige partijen, en uit Nederland vertrekken. Voor deze „sterfhuisconstructie” waarschuwde de VVD opnieuw donderdag.
Lees ook
Wat is er terechtgekomen van het klimaatbeleid van Rutte IV?
Met één bedrijf is het in ieder geval al niet gelukt om tot een afspraak te komen, bleek donderdag. Hermans liet zich ontvallen dat de gesprekken met olieconcern BP zijn beëindigd, op verzoek van het bedrijf. Geheel tegen de trend in, is dat niet. BP heeft, net als een aantal andere olieconcerns zoals Shell, onlangs zijn duurzaamheidsdoelstellingen teruggeschroefd. BP zet weer méér in op olie en gas, en verkocht in de Verenigde Staten deelnemingen in windenergie.
