Op een stoffig hobbelveld in een buitenwijk van de Zambiaanse hoofdstad Lusaka klinken geluiden die elke voetbalouder kent. Er wordt flink geschopt en de scheidsrechter fluit. Omstanders uiten hun frustratie of juichen toe. Maar zo was het niet altijd, vertelt Kangwa Kaluba (46), coach van het meisjesteam Bauleni dat binnen de lijnen staat. „Nog geen vijf jaar geleden zouden hier alleen wat familieleden en trainers staan.” Nu staat de zijlijn van hoekvlag tot hoekvlag vol met enthousiaste toeschouwers. Op de vraag wie daar verantwoordelijk voor is, antwoorden ze allemaal: Banda.
Barbra Banda, captain van het nationale team, op een na duurste speelster ter wereld en topscorer van de Amerikaanse profcompetitie NWSL. Bij de Olympische Spelen van Tokio in 2021 maakte de toen twintigjarige Banda drie doelpunten tegen Nederland, dat de groepswedstrijd met 10-3 won. De spits begon haar carrière onder coach Kaluba bij Bauleni. Nog maar zestien jaar maakte ze de overstap naar de Zambiaanse topploeg Green Buffaloes. Daarna volgden teams in Spanje en China, tot haar transfer, maart dit jaar. naar het Amerikaanse Orlando Pride, dat 676.000 euro voor haar betaalde aan Shanghai Shengli.
Banda (24) maakt altijd en overal doelpunten. Ze was topscorer in China, scoorde als enige voetballer (m/v) ooit in twee wedstrijden op rij een hattrick in een olympisch voetbaltoernooi en schreef in 2023 historie met het duizendste doelpunt in de WK-geschiedenis.
Complete spits
De wil om de beste te zijn zat er bij Banda al vroeg in. „We hoefden haar nooit te motiveren”, zegt coach Kaluba. „Ze was overal de beste in. Ook in boksen of volleybal had ze een wereldster kunnen worden.” Oud-teamgenoot Carol Kanyemba (36), tegenwoordig coach van het Zambiaanse nationale team onder-17, ondervond het aan den lijve. „Als vijftienjarige zette ze me gewoon weg op het veld”, zegt ze lachend. „We zagen gelijk dat ze een grote zou worden, en ik wist na die wedstrijd wel dat mijn dagen geteld waren.”
Banda’s kracht is nog steeds een kwaliteit, maar inmiddels is ze een complete spits, zegt Kaluba. „Ze is snel en enorm doelgericht. Er is maar één ding dat Barbra gelukkig maakt, en dat is scoren.” Samen met die andere Zambiaanse ster Racheal Kundananji, vleugelspeelster van de Amerikaanse club Bay FC en de duurste speelster ter wereld (transfersom: 733.000 euro), heeft ze ervoor gezorgd dat het vrouwenvoetbal in Zambia zorgt voor nationale trots.
Dat de twee speelsters het zo ver hebben geschopt, is een onwaarschijnlijk verhaal, zo niet een klein wonder. Er was geen nationale competitie in het land, laat staan een professionele; het speelveld bestond uit vier regionale amateurdivisiescompetities. Oud-speelster Carol Kanyemba ziet dit juist als de reden voor het huidige succes. „Het spel van Banda en Kundananji komt voort uit pure passie. Onze generatie speelde niet voor geld of roem, maar omdat we van het spel houden met al onze ziel en zaligheid.”
Maar er kwam ook steun uit onverwachte hoek. De regionale topploegen werden gesponsord door diensten als het leger en de politie. Zo konden de vrouwen voetballen, en toch hun brood verdienen. Ook Banda werkte tijdens haar carrière in Zambia als soldaat. Bauleni-coach Kaluba moest vroeger langs de huizen om ouders te overtuigen hun dochter te laten voetballen. Hoe anders is het nu. „Ouders komen naar mij toe. Iedereen wil de nieuwe Banda zijn”, grijnst hij trots.
Billboards
Vorig jaar deed Zambia voor de eerste keer mee op het WK in Australië en Niew-Zeeland. Het toernooi eindigde na twee twee nederlagen en een overwinning in de groepsfase. Het internationale succes vloeit ook terug naar het thuisland. „FIFA geeft een deel van het prijzengeld aan de clubs waar de speelsters zijn opgeleid, wat een aardige bonus is voor de teams”, vertelt Robinson Kunda (41), sportjournalist bij de Zambia Daily Mail.
Bovendien werden de regionale competities in 2021 omgevormd tot een professionele, nationale competitie, een voorwaarde om mee te doen in de Afrikaanse Champions League voor vrouwen. Door de nieuwe populariteit zien sponsoren ook wel brood in het Zambiaanse vrouwenvoetbal. „Je ziet nu billboards met een voetballend meisje erop, dat was vijf jaar geleden nog ondenkbaar”, zegt Kunda. „Vroeger gaf niemand iets om vrouwenvoetbal, nu viert het land feest als ze spelen.”
Maar het is niet allemaal positiviteit in Zambia. De nationale voetbalbond gaat gebukt onder corruptie en beschuldigingen van seksueel wangedrag door coaches en trainers. Ook jeugdcoach Kaluba wordt genoemd. „De aantijgingen zijn onzin en politiek gemotiveerd”, zegt hij. De Zambiaanse voetbalbond was niet beschikbaar voor commentaar.
De aanloop naar de Spelen verloopt dus allesbehalve rustig. Toch verwacht Carol Kanyemba veel van het toernooi in Parijs. „In Tokio geloofde het team niet in zichzelf. Nu spelen we niet alleen tegen wereldsterren, we hebben wereldsterren.” Desondanks blijft het een flinke kluif om de poulefase te overleven, met tegenstanders als de Verenigde Staten, Duitsland en Australië.
Zevenduizend kilometer en een hoop dromen van Parijs vandaan, speelt Bauleni uiteindelijk gelijk. De speelsters zijn even teleurgesteld, maar tegen een ondergaande zon en met een sachet water aan hun mond wordt de knop snel omgezet. Op naar de volgende training. Alles om de nieuwe Banda te worden.
