In gepolariseerd India trekt Bollywoodheld ‘SRK’ nog altijd volle zalen

De gevangene, vastgebonden op een stoel, krijgt er flink van langs. Dan, als zijn belager hem iets toesnauwt, klinkt het: „Dat had je niet verwacht, hè? Maar ik ben er gewoon nog.” De camera zoomt in op het gezicht dat achter verwarde haren schuilgaat, er is een brede borstkas zichtbaar onder een openhangend shirt. In de bioscoopzaal klinkt een opgetogen „Yesss!”, iemand steekt een vuist omhoog.

Het gezicht, zij het nu danig toegetakeld, herkennen de meeste Indiërs direct. Het tafereel kondigt niet alleen de comeback aan van het hoofdpersonage van de film, een oud-soldaat, maar ook die van de acteur. Shah Rukh Khan maakte vier jaar lang geen nieuwe speelfilms. Nu breekt zijn nieuwe film Pathaan alle records in de Indiase filmindustrie. Als de steracteur enkele minuten later met helemaal ontbloot bovenlijf door een vechtscène giert, verzucht een jonge vrouw in de zaal: „Hoezo is hij nog steeds zo aantrekkelijk?”

De Bollywood-blockbuster Pathaan ging anderhalve week geleden in première, en bracht in die tijd 77 miljoen dollar op. De spionnenfilm is de tachtigste film van Shah Rukh Khan (57), die al drie decennia een van de grootste sterren is van de Hindi-talige Bollywood-industrie. Rond hem was het enkele jaren stil, door de pandemie en familieproblemen.

Met het succes van zijn nieuwe film heeft hij niet alleen zijn sterrenstatus herbevestigd, zo klinkt het in India – hij triomfeert ook in het politiek discours. De drommen mensen voor bioscopen in het hele land worden door velen gezien als een antwoord op de rechtse organisaties die opriepen de film te boycotten. Pathaan, het hoofdpersonage, is een moslim. Dat iemand afkomstig uit de grootste religieuze minderheid India zou redden van de plannen van een kwade genie, uit liefde voor zijn land, gaat in tegen de toenemende anti-islamitische toon in het land.

Bollywood is in het afgelopen decennium steeds meer inzet geworden van de hindoe-nationalistische agenda van de huidige regering van premier Narendra Modi. Diens beeld van India als hindoeïstische natiestaat, druist in tegen films van voorheen, waarin India een gemengd, seculier land is. Rechtse politici, ook in de deelstaat Maharasthra waar de studio’s van Mumbai liggen, zetten de filmindustrie steeds vaker weg als een kliekerige elite die liberale, anti-patriottistische denkbeelden wil opdringen. Het werd Pakistaanse acteurs zelfs verboden er te werken.

Posters verscheurd

Ook Khan kreeg te maken met deze nijdige culturele strijd: hij is een moslim, en trouwde met een hindoeïstische vrouw. Enkele van zijn films hadden een uitgesproken boodschap tegen islamofobie (zoals I am Khan, uitgekomen 2010). Tijdens een evenement voor zijn vijftigste verjaardag, in 2016 met fans, reageerde hij op een vraag van een journalist over de stand van het land: „Er is extreme intolerantie. Mensen roepen maar wat voordat ze nadenken.”

De opmerking, hoe algemeen ook, werd hem niet in dank afgenomen. Hindoenationalistische politici en aanhangers riepen op tot boycots van de films die daarna verschenen, en zijn ster leek vanwege die politieke controverse te doven.

Lees ook Films in India moeten hindoes als goeieriken tonen en moslims als slechteriken

Is Pathaan dan een politiek weerwoord? Media zien in ‘SRK’ een stille verzetsheld, of juist een beroemdheid die zich omwille van zijn eigen carrière toch zoveel mogelijk koest houdt. Khan zelf blijft in interviews weg bij politiek. Toen Pathaan uitkwam werden in sommige bioscopen de posters verscheurd. Maar in ieder geval laten de bezoekersaantallen zien dat hij nog altijd veel publiek trekt.

‘Alles wordt nu politiek’

Dat denkt ook de 31-jarige Aabha, die in filmzaal nummer 3, van een bioscoop in het zuiden van New Delhi, nog zuchtte om zijn verschijning. „De toon van films is ontzettend veranderd. Vóór Modi werden er films gemaakt met nuance, waar aanwijzen wat er niet klopte in India, een vorm van liefde was. Nuance, dat kan nu niet meer – en Khan heeft juist zoveel van dat soort personages gespeeld. Maar het debat is nu zo vermoeiend, alles wordt nu politiek.”

Het debat is zelfs zo gepolitiseerd dat Aabha vanwege haar baan en mogelijke klanten of collega’s alleen haar voornaam wil noemen. Liever spreekt ze over de acteur zelf: „Ik kijk al zo lang ik me kan herinneren naar hem. En hij heeft nog altijd hetzelfde effect op mij.” Ze laat even een stilte vallen. „Hij is eigenlijk niet eens conventioneel knap. Maar hij heeft iets…”

Dat ‘iets’ is even onverklaarbaar als onomstreden voor zijn fans. Zijn rollen leidden zelfs tot een nieuw archetype Indiase man – die Indiërs, zeker vrouwen, in alle lagen, religies en kasten van de maatschappij weet te bekoren. Dat concludeerde althans het begin vorig jaar verschenen boek Desperately Seeking Shah Rukh: de econome Shrayana Bhattacharya onderzocht daarin de emancipatie van een grote groep Indiase vrouwen. Hun liefde voor SRK bleek een rode draad, die hen deed verlangen naar een onafhankelijker bestaan, bijgestaan door een man die „zacht” en „gevoelig” is en die zelfstandige vrouwen respecteert.

Ook in de bioscoop in de hoofdstad, waar op een zaterdagmiddag een van de weinige Engels ondertitelde voorstellingen plaatsvindt, is de opwinding over SRK’s terugkeer voelbaar bij bezoekers. Een vader kijkt enigszins meewarig naar zijn gezin – twee jonge dochters een tienerzoon – die ongeduldig bij de gesloten deur staan. „Die ben ik kwijt”, zegt hij over zijn eigen heldenstatus die hij, zo weet hij al bijna zeker, zometeen verliest aan de man op het scherm. Zijn vrouw knikt.

Direct na de release vlogen de kaartjes uit de box office. Op sociale media verschenen ‘reactiefilmpjes’ van stampende bioscoopzalen en bezoekers die uit hun dak gingen om de triomfen van Khan/Pathaan. In de zaal waar Aabha en een vriendin op een zaterdagmiddag de film bekijken, maken mensen nog snel een selfie voor het scherm als daarop de beroemde driedelige naam voorbijrolt.

Dan volgt nog een korte toegift, een sketch waarin net als in het begin van de film, acteur en personage tegelijk aan bod lijken te komen. „Zeg, je hebt je nu wel lang genoeg opgeofferd voor het land… Moet je niet eens rust nemen?” zegt een kameraad tegen het personage van SRK. „Wie kan me dan vervangen?” antwoordt de held. Dat laat zich raden; niemand kan aan hem tippen.