In Amsterdam is de ‘knip’ zowel een bron van stilte als van rumoer

Stilte, rust en sereniteit. Normaal gesproken geen woorden die je associeert met de Weesperstraat, een van de drukste verkeersaders van Amsterdam binnen de ringweg. Op een gemiddelde dag denderen hier bijna 28.000 voertuigen over het asfalt: een niet-aflatende stroom personenauto’s, bestelbusjes, taxi’s en vrachtwagens.

Maar nu, donderdagmiddag half zes, is er geen auto te bekennen. Je kunt de vogeltjes in de bomen horen zingen. Alleen de drukte op de fietspaden herinnert aan de avondspits. Even verderop, op de Wibautstraat, zijn struiken en picknicktafels neergezet, midden op de rijweg.

Ruim drie weken is de gemeente Amsterdam nu bezig met een gewaagd experiment: de ‘knip’. Van 06.00 tot 23.00 uur is de tweebaans Weesperstraat afgesloten voor alle verkeer, zes weken lang. Betonblokken en slagbomen blokkeren de weg. Op drie andere plekken in de buurt zijn ‘hulpknips’, om sluipverkeer te voorkomen.

Doel van de pilot is informatie vergaren over het gedrag van het verkeer bij zo’n ingrijpende maatregel – en op basis daarvan onderzoeken of een definitieve afsluiting, in welke vorm dan ook, in de toekomst haalbaar is. In de laatste twee weken van de proef, wanneer het verkeer enigszins gewend zal zijn aan de ‘knip’, wordt via kentekenonderzoek gekeken welke alternatieve routes automobilisten kiezen.

Vanaf dag één houdt de ‘knip’ de gemoederen in de hoofdstad bezig: er is woede bij automobilisten (vooral in de eerste dagen), er zijn verhitte discussies op sociale media tussen voor- en tegenstanders, en de verkeerswethouder zit in het defensief. Komende donderdag is er voor de tweede keer in een week een spoeddebat in de gemeenteraad, over de gebrekkige doorgang die hulpdiensten zouden krijgen bij de ‘knip’.

Druk, lawaaiig en vervuilend

„Geweldig.” Beeldend kunstenaar Roos Theuws kan het niet anders zeggen. Al bijna veertig jaar woont ze om de hoek van de Weesperstraat, op de Nieuwe Keizersgracht. De verkeersaders heeft ze nooit anders gekend dan druk, lawaaiig en vervuilend – het ‘riool van Amsterdam’, zoals haar partner en zij hem altijd noemen.

Sinds drie weken „hangt er een compleet andere atmosfeer” op de Weesperstraat, zegt Theuws. „Vroeger wilde je er zo snel mogelijk wegwezen. Nu maak je een praatje met buurtbewoners.” Dankzij de knip, zegt Theuws, slaapt ze ’s nachts een stuk beter. „En dat hoor ik ook van buurtbewoners. Iedereen is enthousiast.”

Een ‘knip’ is geen onbekend verschijnsel in Amsterdam. Het is, naast onder meer het opheffen van parkeerplaatsen en het aanleggen van ‘fietsstraten’, een van de instrumenten om de hoofdstad autoluw te maken. Eerder plaatste de gemeente – met succes – een ‘knip’ op het Muntplein (2016) en aan de voorzijde van het Centraal Station (2018). Dat er een proef zou komen op de ‘Wibaut-as’ (Weesperstraat en Wibautstraat) is ook al jaren bekend: het plan werd sinds 2020 enkele keren uitgesteld vanwege andere wegwerkzaamheden, en door de coronapandemie.

Lees ook dit artikel uit 2020: Bewoners kritisch op autoluw Amsterdam: het verlegt de problemen alleen maar

Toch was het tumult groot bij aanvang. Nooit eerder experimenteerde het stadsbestuur met zo’n radicale afsluiting – en de uitvoering liet aanvankelijk ook te wensen over. In de eerste dagen heerste er, met name in de spits, chaos op de Wibaut-as, mede doordat de slagbomen al de eerste dag te laat arriveerden. Verkeersregelaars kregen een eindeloze stroom verwensingen over zich heen.

Inmiddels is op de Weesperstraat de rust terug, ook in de spits, maar elders in de stad zijn nog elke dag grote verkeersopstoppingen. Op de Kattenburgerstraat – de enig overgebleven doorgaande route naar het centrum – werd de situatie dermate ernstig dat bewoners daar een demonstratie organiseerden.

Hulpdiensten

Echt penibel werd het voor wethouder Melanie van der Horst (Verkeer en Vervoer, D66) toen bleek dat hulpdiensten – die zijn uitgezonderd van de ‘knip’ – niet altijd snel genoeg door de slagbomen komen. Tijdens een raadsdebat vorige week weersprak zij berichten hierover, totdat de lokale zender AT5 meldde dat ambulances met zwaailicht wel degelijk werden opgehouden bij de slagbomen. Van der Horst overleefde een motie van afkeuring van de oppositie, maar moest beloven de gemeenteraad voortaan dagelijks op de hoogte te houden van de situatie met de hulpdiensten.

Komende donderdag moet de wethouder opnieuw uitleg komen geven in de raad over de stokkende doorgang van hulpdiensten op de Weesperstraat, al lijkt de gemeente aan het laatste incident – op de rijweg geplaatste bloembakken die een ambulance de doorgang verhinderden – geen schuld te hebben.

In zijn huidige vorm is de afsluiting van de Weesperstraat „onhaalbaar”

Roos Theuws buurtbewoner

De kritiek op de ‘knip’ komt van verschillende kanten. Oud-wethouder (en PvdA-leider) Lodewijk Asscher noemde de proef op Twitter „mesjogge”. Oppositiepartij VVD vindt de pilot té ingrijpend en wil dat hij per direct wordt stopgezet. „Wij zien ook dat de auto een veranderende plek krijgt in stedelijke gebieden”, zegt raadslid Daan Wijnants (VVD), „maar dit experiment is slecht gepland, slecht uitgevoerd, polariserend en gevaarlijk.”

Andere critici zijn niet per se tegen de proef, maar hebben kritiek op de opzet en uitvoering. „Deze pilot gaat niets opleveren qua informatie”, zegt Walther Ploos van Amstel, lector stadslogistiek aan de Hogeschool van Amsterdam. „Er is van tevoren alleen een nulmeting gedaan met kentekens, dus we weten straks helemaal niet wie of wat er in die voertuigen zit en welk gedrag je dus met zo’n maatregel beïnvloedt.” Ploos van Amstel begrijpt ook niet waarom het cruciale kentekenonderzoek pas plaatsvindt in de laatste twee weken van de pilot. „Dan is half Nederland al op vakantie.”

Raadslid Zeeger Ernsting (GroenLinks), al jaren fervent pleitbezorger van een autoluw Amsterdam, erkent dat niet alles goed is gegaan. „Ik snap de discussies. Maar voor de bewoners is de situatie op de Wibaut-as al heel lang niet houdbaar meer.” Minder verkeer – hetzij door een knip, hetzij door andere maatregelen – is volgens hem onontkoombaar. „Je wil dat het een plek wordt waar mensen graag willen zijn.” In een groeiende stad als Amsterdam, zegt Ernsting, is de auto op termijn „eerder een obstakel dan een hulpmiddel.”

Wethouder Van der Horst gaat door met het experiment, ondanks alle kritiek. Ze benadrukt dat een eventuele definitieve ‘knip’ in de toekomst vele vormen kan aannemen. Over het kentekenonderzoek in de laatste twee weken zegt haar woordvoerder dat in Amsterdam de schoolvakanties dan nog niet zijn begonnen. En: „Uit voorgaande jaren is gebleken dat de vakantie in andere regio’s de eerste weken beperkt effect heeft op de verkeerssituatie in Amsterdam.”

In zijn huidige vorm is de afsluiting van de Weesperstraat „onhaalbaar”, zegt bewoner Roos Theuws. „Dat snap ik ook wel. Maar dat er door de ‘knip’ eindelijk beweging zit in de discussie, is al pure winst.”

Lees ook dit artikel: Enquête: Amsterdammers voelen zich extreem onveilig in het verkeer