N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Parlementaire enquête coronabeleid Enquêttecommissies waren in het verleden succesvol als partijpolitieke verschillen opzij werden gezet. Dat lijkt in deze coronacommissie nog niet zo te lukken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96529465-531ade.jpg)
Een goede parlementaire enquêtecommissie bereidt haar onderzoeksvoorstel in stilte voor, spreekt zich tussentijds niet over het te onderzoeken onderwerp uit en zet – zowel in de voorbereidende fase als tijdens de verhoren – de partijpolitieke verschillen opzij.
Het zijn belangrijke principes die enquêtes in het verleden succesvol maakten, zegt hoogleraar geschiedenis van bestuur en politiek in de moderne tijd Dirk Jan Wolffram (Rijksuniversiteit Groningen). En het zijn precies de dingen die niet goed lijken te gaan bij de commissie die momenteel de enquête naar het coronabeleid voorbereidt. „Deze commissie moet nog een goed werkende modus vinden.”
In de coronacommissie, die momenteel bestaat uit negen Kamerleden, brak vorige week onrust uit. Een aantal leden beklaagde zich in NRC over het gedrag van Kamerleden Wybren van Haga (BVNL) en Pepijn van Houwelingen (FVD), die beiden bekendstaan als zeer corona-sceptisch. Het irriteert veel commissieleden al langer dat zij zich, ondanks hun werk in de commissie, in het openbaar scherp blijven uitspreken over het coronabeleid.
Zo noemde Van Haga het beleid vorige week in een Kamerdebat „onzinnig” en „totalitair” terwijl andere commissieleden bewust van deelname aan het hadden afgezien. Van Houwelingen zette kwaad bloed door in een online interview te suggereren dat het vaccinatiebeleid misschien wel „de misdaad van de eeuw” is.
Constructieve gesprekken
Na een urenlange vergadering in crisissfeer besloot de commissie maandag voorlopig toch met Van Haga en Van Houwelingen door te gaan. Volgens waarnemend commissievoorzitter Mariëlle Paul (VVD) waren er „constructieve gesprekken” gevoerd, maar harde nieuwe afspraken lijken niet gemaakt. Bronnen rond de commissie zeggen dat Van Haga blijft weigeren af te zien van deelname aan coronadebatten. Van Houwelingen zegt in een reactie: „Ik blijf gewoon doen wat ik altijd doe, daar zal niet veel in veranderen.”
Ik blijf gewoon doen wat ik altijd doe, daar zal niet veel in veranderenPepijn van Houwelingen
Hoogleraar Wolffram noemt het „onvermijdelijk” dat in de enquêtecommissie ook Kamerleden met afwijkende meningen zitten. „Die geluiden klonken gedurende de coronacrisis ook in de samenleving, dus in dat opzicht is het goed.” Wel zag Wolffram dat enquêtecommissies in het verleden effectief konden opereren als „partijpolitieke tegenstellingen”, bijvoorbeeld in de openbare verhoren, naar de achtergrond verdwenen en commissieleden elkaar aanvulden. „Je hoeft het als commissieleden niet eens te zijn over de kwaliteit van het beleid, wel over de aard van de te onderzoeken problematiek. Dat lijkt lastig als Kamerleden als Van Haga en Van Houwelingen ontkennen dat er een pandemie heeft plaatsgevonden.”
Opvallend genoeg klinken vanuit de commissie juist positieve geluiden over de inhoudelijke voortgang. De irritatie bij sommige leden gaat echt over de profilering van Van Haga en Van Houwelingen naar buiten toe, de interne sfeer bij de wekelijkse vergaderingen op maandag zou in het algemeen „goed” zijn. Commissieleden verwachten dat het onderzoeksvoorstel, met daarin de te onderzoeken vragen, binnen een aantal weken gepresenteerd kan worden.
Tot welke onderzoeksvragen komt een commissie die zó verschillend naar het coronabeleid kijkt? Op de website van de commissie staat dat in de enquête thema’s als de informatievoorziening naar de Tweede Kamer, de inrichting van de crisisorganisatie en de juridische basis voor de getroffen maatregelen aan bod moeten komen. Verder heeft de commissie besloten dat de enquête „een aanvulling” op het onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) moet zijn. De OVV publiceerde al twee dikke rapporten over de crisis, een derde verschijnt later dit jaar.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/02/data82152359-7fb313.jpg)
In de eerste twee OVV-rapporten ging het bijvoorbeeld al uitgebreid over het hoge dodental in de verpleeghuizen, de trage start van de vaccinatiecampagne en de onduidelijkheid over de precieze effectiviteit van de verschillende maatregelen.
Het is onvermijdelijk dat de enquêtecommissie deze thema’s opnieuw gedeeltelijk aanraakt, zeggen bronnen rond de commissie, bijvoorbeeld als het gaat om de precieze timing en resultaten van de lockdowns. Voor- én tegenstanders van het fenomeen lockdowns zouden dat kunnen onderzoeken, zo valt te horen. Het antwoord op de vraag of ze effectief waren kan immers uiteenlopen: van ‘de lockdowns zijn te laat ingesteld en niet streng genoeg’ tot ‘ze waren niet bewezen effectief en leidden wel tot aantoonbaar veel maatschappelijke schade’.
Mondkapjesdeal
Ook over het mondkapjesbeleid leven in de commissie verschillende vragen. Een deel van de commissie zou vooral willen weten of Nederland niet eerder meer beschermingsmiddelen had kunnen regelen voor bijvoorbeeld de verpleeghuizen, terwijl andere leden de laatste onduidelijkheid zouden willen wegnemen over de precieze rol van voormalig minister Hugo de Jonge (CDA) bij de omstreden mondkapjesdeal met Sywert van Lienden.
De vraag is of de commissie met zulke verschillende invalshoeken tot gelijkluidende conclusies en aanbevelingen kan komen. Een oplossing hiervoor zou kunnen zijn dat Kamerleden als Van Haga en Van Houwelingen in het eindrapport laten opnemen niet alle conclusies van de commissie te onderschrijven.
Een andere oplossing voor de verdeeldheid kan zijn dat de commissie nog van samenstelling verandert. Normaal gesproken nemen de leden van de voorbereidingscommissie ook plaats in de commissie die daarna de verhoren doet. In de huidige commissie zitten veel leden van kleine fracties, zoals Van Haga, maar ook de eenpitters Liane den Haan en Pieter Omtzigt. De hele enquête doen is voor hen veel werk en het heeft als nadeel dat ze weinig lange tijd weinig zichtbaar zullen zijn in debatten in de Tweede Kamer.
Kamerleden als Van Haga zouden dan wel echt zelf een stapje terug doen, want de commissie heeft geen mogelijkheden om leden eruit te zetten. Voor het voorzitterschap komt trouwens ook nog een vacature: VVD’er Paul heeft eerder aangegeven geen voorzitter te willen blijven omdat ze lid van een coalitiepartij is die het coronabeleid vormgaf.
