Hoe Giorgia Meloni een niet te missen factor in Europa werd

In Italië volstaat haar voornaam. ‘Met Giorgia’ prijkt in blokletters op verkiezingsaffiches, naast het portret van de minzaam lachende premier. Eronder staat de ambitieuze partijkreet voor de Europese verkiezingen: ‘Italië verandert Europa’.

Meer dan anderhalf jaar nu leidt Giorgia Meloni – als eerste vrouw en dan ook nog eens een verre ideologische nazaat van Benito Mussolini – de Italiaanse regering. In Italië zijn Europese verkiezingen een referendum over de nationale regering, dat Meloni nu lijkt te winnen met de vingers in de neus. Met peilingen tot 27 procent voor haar radicaal-rechtse partij Fratelli d’Italia (Broeders van Italië) torent zij boven iedereen uit.

Het rechts-liberale Forza Italia van Antonio Tajani, dat na het overlijden van oprichter Silvio Berlusconi nooit meer hetzelfde zal zijn, is met zo’n 8,5 procent een verre tweede in haar coalitieregering. De Lega van Matteo Salvini zakt in sommige peilingen nog lager. Opvallend, want bij de Europese verkiezingen van 2019 zette de radicaal-rechtse Salvini nog een monsterscore neer van 34 procent. In diezelfde stembusgang haalde Meloni’s Fratelli d’Italia nog slechts 6,4 procent.

Het Italiaanse kiezersgedrag bleek de laatste jaren dus uiterst wisselvallig. Maar politicoloog Salvatore Vassallo (universiteit van Bologna) ziet nu al voortekens dat Giorgia Meloni straks niet het pad van Salvini opgaat. „Ze zit strak in het zadel en is nog op geen enkele grote regeringscrisis gebotst”, zegt Vassallo, auteur van Fratelli di Giorgia, een studie van Meloni’s partij Fratelli d’Italia. Hij acht het goed mogelijk dat zij niet alleen deze regeertermijn uitzit, maar erna ook herverkozen wordt.

Razendsnel maakte Meloni een opmerkelijke opgang van de marge naar het centrum van de macht. Sinds ze premier is, laat ze zich zien als erg handig politica, die met zelfvertrouwen bestuurt, zich vlotter uitdrukt in andere talen dan veel van haar voorgangers, én scherp waakt over haar imago.

Bij Meloni de staatsvrouw passen niet langer schreeuwerige campagnetoespraken over zeeblokkades tegen migranten, die de autochtone bevolking zouden komen ‘vervangen’ – een bekende samenzweringstheorie van extreemrechts. Ook op opruiende taal over de ‘genderideologie’ en de ‘lhbti’-lobby wordt ze niet meer betrapt. Door de scherpe kanten – verbaal – weg te vijlen, heeft Meloni vliegensvlug de vooral buiten Italië negatieve perceptie van haar persoon weten te keren en zich in Europa in de kijker gewerkt. Ook Ursula von der Leyen, die haar eerst met argwaan bekeek, liet zich snel veroveren en rekent nu zelfs op haar hulp. De Duitse christendemocraat denkt de stemmen van Meloni’s Fratelli d’Italia nodig te hebben om een meerderheid te behalen in het Europees Parlement en zo – na de voordracht van de Raad van Europese regeringsleiders – een tweede keer als Europees Commissievoorzitter te worden verkozen.

Broeders van Italië behoort tot de fractie van Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), flink ter rechterzijde van Von der Leyens eigen Europese Volkspartij (EVP). Ook het uiterst rechtse Spaanse Vox en de rechts-conservatieve N-VA uit Vlaanderen zitten bij de ECR, net als de PiS-partij uit Polen. Om haar plek in het Brusselse Berlaymontgebouw te behouden, sluit de Commissievoorzitter samenwerking met partijen rechts van de EVP niet bij voorbaat uit. De voorwaarden die Von der Leyen hieraan verbond – „de rechtsstaat omarmen, Oekraïne steunen en strijden tegen Poetins pogingen om Europa te verzwakken en te verdelen” – lijken op maat gesneden voor Meloni. Nooit, ook als oppositieleider niet, trok de Italiaanse de steun aan Kyiv in twijfel.

Meloni wil nog een stap verder gaan, om „links ook in de EU naar de oppositie te verwijzen”. Ze droomt ervan een coalitie op de been te brengen die een afspiegeling is van haar coalitieregering met Forza Italia (EVP) en Lega, in Europa lid van de rechts-populistische fractie Identiteit en Democratie (ID). Vanzelfsprekend wordt dat niet, gaf Meloni vorige maand toe, want Von der Leyen wil niet samenwerken met uiterst rechtse partijen als de PVV van Geert Wilders en de AfD in Duitsland (dat deze week uit de ID-fractie werd gezet). „Maar we moeten het proberen”, zei de Italiaanse premier.

De vrouwen groeiden het voorbije anderhalf jaar naar elkaar toe. Meloni’s eerste buitenlandse bezoek als premier was aan Brussel. Ver weg was ineens de twijfel die zij ooit rond de euro had gezaaid, en haar euroscepsis, die de Italiaanse net als Geert Wilders even „in de koelkast” had gezet. Italië heeft de EU nodig, en hoe. Met meer dan 190 miljard euro aan subsidies en leningen is Rome de hoofdbegunstigde van het Europese heropbouwfonds na de pandemie.

Andersom dook Von der Leyen ook geregeld in Italië op, en beide vrouwen begonnen elkaar te beïnvloeden. Mede onder druk van Meloni schrapte de Europese Commissievoorzitter het plan om pesticiden in de landbouw drastisch te reduceren. Ook de Europese klimaatambities werden ingeperkt.

Maar bovenal beïnvloedde de Italiaanse premier het migratiebeleid. Demissionair premier Mark Rutte reisde samen met Meloni en Von der Leyen in juli 2023 naar Tunis voor de ondertekening van een Europees-Tunesisch akkoord om migranten buiten de EU te houden. Meloni stond ook glunderend op de eerste rij in Caïro toen Europa een soortgelijke deal met Egypte sloot. En met de Albanese premier Edi Rama sprak Meloni dan weer af dat Italië straks bootvluchtelingen naar Albanië mag brengen – buiten de EU – waar ook hun asielprocedure zal worden afgehandeld. Wat Albanië behalve een extra zetje in de richting van EU-lidmaatschap met deze deal hoopt te behalen, is hoogst onduidelijk.

De Albaniëdeal wordt in veel Europese hoofdsteden met interesse gevolgd, want heel wat EU-landen zoeken creatieve oplossingen om migranten buiten te houden. „Heel Europa maakt een ruk naar rechts en Meloni surft mee op die golf”, ziet Matteo Villa, migratie-expert bij het Instituut voor Internationale Politieke Studies (ISPI) in Milaan.

Ook Ursula von der Leyen liet zich snel veroveren en rekent nu zelfs op haar hulp

In Italië zelf schuift Meloni volgens Villa eigenlijk een tikje naar het centrum op. Tussen 2023 en 2025 gaat Italië 452.000 arbeidsmigranten in het land toelaten, omdat er handen tekort zijn in landbouw, toerisme en ouderenzorg. Sommigen van die arbeidsmigranten zullen nieuwkomers zijn, maar een aanzienlijk deel verblijft nu al in Italië, zonder papieren. Een regularisatie dus, terwijl Meloni ondertussen de perceptie voedt van een repressief migratiebeleid. Het toont hoezeer zij de kunst verstaat tegelijk radicaal-rechtse signalen te blijven uitsturen, trouw aan de ideologie, terwijl ze op dit gebied dus pragmatisch bestuurt. Maar wie is Giorgia Meloni nu echt? Een leider met wie je alles welbeschouwd zaken kan doen? Of toch die radicaal-rechtse wolvin in schapenvacht?

Ze groeide op met haar moeder en zus Arianna in Camilluccia, een middenklassewijk in Rome. Haar moeder wilde een abortus, maar bedacht zich op het laatste moment. Na een woningbrand, tijdens het spelen veroorzaakt door Giorgia en haar zus, moest het eenoudergezin verhuizen naar Garbatella, wat in Rome bekend stond als een ‘communistenwijk’. Daar was echter ook een levendige jeugdafdeling van de neofascistische partij MSI (Italiaanse Sociale Beweging). In 1992, ze was toen amper vijftien, sloot ze zich aan, tot politiek engagement gedreven door de grote schok om de maffiamoord op de Siciliaanse onderzoeksrechter Paolo Borsellino.

Andrea De Priamo, meer dan dertig jaar een intimus van de Italiaanse premier, herinnert zich nog goed het kleine tienermeisje met de indringende blik dat op de deur kwam kloppen. „Vanaf dag één stortte ze zich op de politiek.” De politieke vrienden die de tiener Meloni maakte behoren nog steeds tot haar entourage. De Priamo is senator voor Fratelli d’Italia. „We zijn opgetogen over het voorbije anderhalve jaar”, zegt hij, „en de Italianen ook. Ze stellen vast dat deze regering doet wat ze belooft.” Dat zijn partij nog geregeld op haar neofascistische wortels wordt aangesproken, vindt hij vermoeiend. „De rechterzijde in Italië heeft een decennialange evolutie achter de rug en links heeft ons gedemoniseerd. Nu we ook echt besturen, is een groot deel van het wantrouwen al weggeëbd.”

Dat wantrouwen komt wel weer snel bovendrijven. Wanneer een groep neofascisten in Rome openlijk en ongehinderd de fascistische groet brengt, bijvoorbeeld, en Meloni er nadien met geen woord over rept. Het gebeurde in januari, bij de jaarlijkse herdenking van de dood van drie jonge neofascisten, die in 1978 omkwamen bij politiek geweld.

Fabio Rampelli, een vroege politieke mentor van Meloni en voormalig kopstuk van de neofascistische MSI, is nu ondervoorzitter van het parlement. „Wij namen al decennia geleden afstand van de extremistische groeperingen die zulke herdenkingen hebben overgenomen, door daar weg te blijven”, zegt hij. De Jaren van Lood (eind jaren zestig tot begin jaren tachtig) werden in Italië gekenmerkt door politiek geweld „aan beide kanten”, voegt hij toe. De partijkopstukken van Fratelli d’Italia, aldus Rampelli, wonen uitsluitend de officiële herdenking bij die ’s ochtends plaatsvindt, „precies om de neofascistische steunbetuiging later op de dag te mijden”.

Die „decennialange evolutie” van rechts valt niet te ontkennen. Broeders van Italië is al de derde radicaal-rechtse partij sinds de val van het fascisme in 1945. De MSI, die een jaar later door sympathisanten van Mussolini werd opgericht, vervelde in de jaren negentig tot de Nationale Alliantie. Met Gianfranco Fini aan het roer nam die partij deel aan centrumrechtse regeringen van Silvio Berlusconi. De kleurrijke premier hield de media toen flink bezig. Fini’s post-fascistische achtergrond kreeg veel minder aandacht.

Broeders van Italië, de ideologische opvolger van Fini’s Nationale Alliantie, maakte wél opnieuw een duidelijke ruk naar rechts. Zo prijkt in het logo andermaal de vlam in de nationale driekleur – een symbool van neofascisme en extreemrechts in Europa dat onder Fini was verdwenen. Ook qua identiteitspolitiek en ideologie is de partij feller dan de meer gematigde Fini ooit was.

Sinds Meloni premier is, kregen lesbische moeders een brief van justitie in de bus, dat hun ouderschap juridisch wordt betwist. Recent besliste het parlement anti-abortusorganisaties – met EU-geld – toe te laten tot de consultatiecentra waar vrouwen hun eerste gesprek hebben voor een abortus. Niet-hetero’s kunnen in Italië enkel een samenlevingscontract afsluiten, en niet wettig huwen, en homoadoptie is er verboden. In feite zijn veel Italianen het hiermee stilzwijgend eens, maar Fratelli d’Italia is op dit laatste punt wel erg uitgesproken. „Een kind heeft recht op een vader en een moeder”, zegt viceparlementsvoorzitter Fabio Rampelli, waarmee hij de boodschap echoot van meerdere extreemrechtse partijen in Europa . Dat homo-stellen ook een gezin willen stichten, noemt het kopstuk van Fratelli d’Italia „egoïstisch en grillig gedrag”.

Daarbij zijn de machthebbers in Italië ervan overtuigd dat links domineert in de cultuursector, op universiteiten en in de media. Rechts is vastberaden deze vermeende „culturele hegemonie van links” te doorbreken. Bij de openbare omroep Rai werd alvast het misdaadprogramma van schrijver Roberto Saviano, een bekende criticus van Meloni en Salvini, van het scherm gehaald. En auteur Antonio Scurati, bekend van zijn romans over Mussolini, mocht zijn monoloog over het fascisme niet voorlezen op tv.

Buiten Italië distantieerde Giorgia Meloni zich nooit van het illiberale beleid van de Hongaarse premier Viktor Orbán. Zij nam ook nooit afstand van Donald Trumps verkiezingsleugen dat hij, en niet Joe Biden, de verkiezing van 2020 gewonnen had. Trumps voormalige radicaal-rechtse strateeg Steve Bannon was in 2018 eregast op Atreju, het ideologische feest van Broeders van Italië. En onlangs bekende Nicola Procaccini, co-leider van Meloni’s fractie in het Europees Parlement, tegenover de politieke nieuwssite Politico dat Fratelli d’Italia bij de Amerikaanse presidentsverkiezing straks duimt voor Trump.

Hoeveel landen en partijen schuiven straks, in Meloni’s kielzog, verder op naar radicaal-rechts? Het is koffiedik kijken. Maar dát de Italiaanse via deze EU-verkiezing haar macht en invloed verder vergroot, lijkt nu al een feit.

Delen





Mail de redactie