Wéér smelten de gletsjers sneller dan ooit. Van de Zwitserse Alpen tot de Canadese Rocky Mountains: overal is het tempo waarmee het ijs verdwijnt de afgelopen jaren verdubbeld ten opzichte van het decennium daarvoor. En dat terwijl er toen óók al sprake was van een smeltrecord. Dat schrijven Canadese en Zwitserse glaciologen in het tijdschrift Geophysical Research Letters. Een van de belangrijkste oorzaken – naast opwarming en verminderde sneeuwval – is het donkerder worden van de gletsjers.
Al in 2021 verscheen in Nature het alarmerend bericht dat gletsjers wereldwijd in de periode van 2000 tot 2019 twee keer zo snel smolten als voorheen. In totaal verloren ze in die tijd jaarlijks zeker 250 gigaton aan ijs, wat volgens het toenmalige onderzoeksteam voor bijna een kwart van de waargenomen zeespiegelstijging zorgde. Opvallend detail: in het onderzoek waren de ijskappen van Antarctica en Groenland nog niet eens meegerekend.
Verdubbeling van verdubbeling
Nu heeft er in vier jaar tijd dus een verdubbeling van die verdubbeling plaatsgevonden, schrijven de auteurs in de huidige publicatie. Ze kozen er bewust voor het Nature-artikel als uitgangspunt te nemen, al keken ze naar een beperkter gebied: de glaciologen legden de focus uitsluitend op gletsjers in Noord-Amerika en de Alpen, die ze onder andere met behulp van satellietbeelden en veldonderzoek bestudeerden (drie in het westen van Canada, vier in het noordwesten van de Verenigde Staten en twintig in Zwitserland).
De onderzochte gletsjers blijken sinds 2001 met maar liefst 12 procent te zijn afgenomen. Niet alleen het warme, droge weer zorgde voor toegenomen ijsverlies – ook het albedo-effect speelde een doorslaggevende rol. Dat effect houdt in dat een oppervlak meer licht absorbeert naarmate het donkerder is, en daardoor sneller opwarmt. Met andere woorden: een witte, ‘schone’ gletsjer reflecteert zonlicht sterker dan een gletsjer die met gruis of roet bedekt is en blijft dus koeler. Maar juist zulk onverduisterd gletsjerijs lijkt steeds zeldzamer te worden.
Aangewaaid stof
In Zwitserland bijvoorbeeld kleurden de gletsjers de afgelopen jaren grijs door aangewaaid stof vanuit de Saharawoestijn, schrijven de glaciologen. In de Verenigde Staten en Canada waren as en houtskooldeeltjes afkomstig van bosbranden de boosdoener. Vooral in 2023 – een uitzonderlijk intens bosbrandjaar in Noord-Amerika – nam het albedo van de gletsjers sterk af.
Desondanks wordt met het albedo-effect zelden rekening gehouden in gletsjermodellen, benadrukken de auteurs. Daardoor kan het smelttempo worden onderschat. Overigens is in het huidige onderzoek de invloed van het gletsjersmeltwater op de zeespiegelstijging gering, omdat maar een beperkt aantal gletsjers is onderzocht. Wel kan het smeltwater voor andere problemen zorgen. Zo zouden er meer smeltwatermeren kunnen ontstaan, achter een fragiele natuurlijke ‘dam’. Bij een doorbraak kan dat catastrofale gevolgen hebben voor nabije dorpen.
Metingen op de gletsjers
„Een paar jaar geleden zou ik nog van mijn stoel zijn gevallen bij het zien van deze resultaten”, zegt Harry Zekollari, glacioloog aan de Vrije Universiteit Brussel. „Maar inmiddels liggen deze cijfers helaas in de lijn der verwachtingen. Van de Zwitserse gletsjers wisten we bijvoorbeeld al dat die in 2022 en 2023 in totaal 10 procent van hun volume hebben verloren.” Het mooie van de huidige studie vindt hij het uitgebreide veldwerk dat gedaan is. „Vaak gaat dergelijk onderzoek toch vooral met behulp van satellietdata, maar nu hebben ze echt metingen gedaan op de gletsjers.” Zelf schreef Zekollari nog mee aan een publicatie die een paar maanden geleden in Nature verscheen en die een vergelijkbare achteruitgang van gletsjers wereldwijd liet zien. „Het gaat echt met een rotvaart.”
Hij is het met de auteurs eens dat er in gletsjermodellen nog explicieter rekening moet worden gehouden met albedo. „Vorige week sprak ik op een klimaatconferentie in Bonn nog iemand uit Nieuw-Zeeland, die zei dat het albedo van de gletsjers daar zelfs te lijden heeft van bosbranden die duizenden kilometers verderop in Australië plaatsvinden.”
Reflecterende dekens
Op kleine schaal is het effect wel tegen te gaan door de gletsjers in de zomer bijvoorbeeld te bedekken met reflecterende dekens, zoals nu al in sommige skigebieden gebeurt. „Maar zo’n oplossing is erg kleinschalig en kost veel tijd en geld.”
De enige échte oplossing is het afremmen van klimaatverandering, benadrukt hij. „Een paar weken terug hebben we in Science nog een artikel gepubliceerd waaruit blijkt dat elke tiende graad mínder opwarming al een positief effect heeft op de gletsjers.”
