Niet met een grote klap, maar eerder sluipenderwijs lijkt de bromance tussen Elon Musk en Donald Trump voorlopig tot een eind gekomen. Woensdagnacht meldde de techmiljardair per tweet dat zijn taak als Bijzonder Overheidsambtenaar, belast met het „terugdringen van verspillende uitgaven”, erop zit. Musk wees daarbij op het aflopen van de „geplande periode” (van maximaal 130 dagen voor de inhuur van externe experts) en „bedankte president Trump voor deze kans”.
De afgelopen weken was de onvermijdelijkheid van zijn vertrek al overduidelijk geworden. Politiek gezien leverde de symbiotische relatie beide mannen steeds minder op, terwijl deze relatie Musks bedrijfsimperium zelfs toenemend schaadde.
Pseudo-ministerie
De intense verhouding tussen beiden begon vorige zomer. Nadat Trump half juli tijdens een rally een moordaanslag overleefde, besloot Musk zijn kandidatuur vol te gaan steunen. Financieel, door uiteindelijk 290 miljoen dollar aan Trump en de Republikeinen te doneren. En in daad, door zelf campagne te voeren voor de presidentskandidaat.
Trump laafde zich gretig aan Musks dollars en zakengenie en na zijn verkiezingswinst werden de twee onafscheidelijk. Musk trok gedurende de transitieperiode in op Trumps landgoed Mar-a-Lago en kreeg grote zeggenschap over de samenstelling van de nieuwe regering. Na de beëdiging verhuisde Musk mee naar Washington, waar hij de deur van het Witte Huis platliep en de leiding kreeg over een het zogenoemde ‘Departement voor Overheidsefficiëntie’.
Dit pseudo-ministerie – afgekort DOGE, naar een memecoin die de ondernemer al jaren promoot – moest de federale overheid fors gaan afslanken. In de beginweken pochte Musk dat hij 1.000 tot 2.000 miljard dollar aan besparingen kon vinden door de overheid slimmer te organiseren en ‘verspilling’ aan te pakken.
Met een team van soms piepjonge ingenieurs, veelal afkomstig uit zijn eigen bedrijven, opende hij de aanval op de federale overheid. Allerlei overheidsgebieden – van ontwikkelingshulp en de nationale parken tot de publieke omroep en de belastingdienst – belandden op Musks hakblok. Om vermeende fraude op te sporen werd ingebroken in databanken en betalingssystemen vol privacygevoelige informatie van Amerikaanse burgers. Tegen circa 2,3 miljoen federale ambtenaren werd gedreigd met ontslag en zij werden opgeroepen zelf maar alvast te vertrekken.
Musk motiveerde die missie steeds door grote zorgen te uiten over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. De Amerikaanse staatsschuld (ruim 36.000 miljard) moest echt teruggebracht worden, stelde hij. Net als op een bedrijfsrekening moesten er na jaren potverteren eens zwarte cijfers worden geschreven, anders zouden de VS uiteindelijk failliet gaan.
Bezuinigingsdoel gemist
Als dit werkelijk de missie van DOGE was, dan was bij die voorbaat gedoemd. De Amerikaanse overheid wordt wel „een enorme verzekeringsmaatschappij met een leger” genoemd: het overgrote deel van het geld gaat op aan zorgregelingen, oudedagsvoorzieningen en defensie. Om de biljoenenbesparingen te vinden waar Musk mee schermde, had hij ook in die begrotingsposten moeten snijden. Dat ligt politiek zeer gevoelig.
Daarmee bleven voor Musk vooral ideologisch gemotiveerde bezuiniginkjes over op progressieve beleidsprogramma’s. Hij deelde ze op X met veel genoegen: van subsidies voor condooms in Afrika tot een musical in Colombia over een transgender kunstenaar.
Vorige maand claimde DOGE dat deze bijeengesprokkelde miljoenenbezuinigingen optelden tot 160 miljard dollar (een tiende van zijn oorspronkelijke besparingsdoel) en dat 12 procent van het landelijke ambtenarenapparaat zou zijn vertrokken of ontslagen.
Tegelijkertijd heeft de chaos die de sloopcampagne aanrichtte ook tot hogere overheidsuitgaven geleid. Volgens een berekening, serieus genomen door Musks eigen AI-chatbot Grok, kan die schade oplopen tot 135 miljard.
Bovendien moet nog blijken of alle ingrepen de komende tijd standhouden voor de rechter. Zo kunnen duizenden door DOGE ontslagen ambtenaren mogelijk hun baan terugeisen. En uiteindelijk gaat het Congres over de begroting en bezuinigingen daarop, niet een ongekozen ‘schaduwpresident’.
Musk was dan ook hoogst teleurgesteld over het begrotings- en belastingplan dat de Republikeinen woensdag nipt door het Huis wisten te loodsen. Dit tot ‘One big, beautiful bill’ gedoopte wetsvoorstel laat de staatsschuld opnieuw verder oplopen door het hoge begrotingstekort niet terug te snoeien.
Lees ook
Republikeinen zetten belangrijke stap richting Trumps begrotingswet, maar onder beleggers laait de onrust op
Ook werden de bezuinigingen die DOGE de afgelopen maanden initieerde niet in wetgeving gegoten, zoals sommige libertaire Republikeinse afgevaardigden bepleitten. Woensdag liet het Witte Huis uitlekken dat het de afschaffing van hulpagentschap USAID en publieke omroepen NPR en NPS alsnog naar het Congres wil sturen.
Het aanhoudende gebrek aan begrotingsdiscipline in Washington doet de hele missie van DOGE in een klap teniet, moest Musk dit weekeinde erkennen in een tv-interview. Hoewel hij als multimiljardair persoonlijk sterk zal profiteren van de verlenging van Trumps belastingverlagingen in het plan zei hij „teleurgesteld” te zijn over het begrotingsplan. „Een wet kan óf big óf beautiful zijn, maar niet allebei”, aldus Musk.
Toegang tot het Witte Huis
Het doel van Musks bezuinigingsmissie mag zijn mislukt, zijn miljoenendonaties aan de president hebben zich op andere vlakken wél uitbetaald. Ook na zijn vertrek uit de hoofdstad kan de maandenlange nabijheid tot het Witte Huis zijn verschillende bedrijven nog voordeel opleveren. Een kleine greep:
Op Musks voorspraak is een astronaut van zijn raketbedrijf SpaceX benoemd tot nieuwe baas van ruimtevaartagentschap NASA, wat tot meer overheidsopdrachten kan leiden.
Een waakhond voor toezicht op consumentenkredieten werd opgeheven, wat voor Musk aantrekkelijk kan zijn als hij een betaalfunctie wil toevoegen aan X.
Musk satellietnetwerk Starlink kan profiteren van Trumps besluit de uitrol van plattelandsinternet opnieuw aan te besteden en het communicatienetwerk van verkeersleiders te vernieuwen.
DOGE-ingenieurs hebben toegang gehad tot allerlei IT-systemen van de overheid. Mogelijk hebben ze daar datadumps gedaan om de groot-taalmodellen van Musks AI-bedrijf te trainen, vrezen Democraten.
Onder meer op het departement van Transport en bij luchtverkeersagentschap FAA zijn toezichthouders benoemd. Die kunnen zich vriendelijker opstellen jegens Tesla (dat zelfsturende robotaxi’s op de weg wil) en SpaceX (dat nog meer raketten wil lanceren).
Reputatieschade aan bedrijven
Toch valt Musks tijd in Washington zeker niet alleen positief uit. Dit bleek begin deze maand al. Weken vóór het aflopen van zijn 130-dagentermijn meldde hij dat hij zich weer meer op zijn bedrijven zou gaan richten. Volgens Musk hadden deze zijn aandacht hard nodig. Bij Tesla om de lancering van zelfrijdende auto vlot te trekken, bij X om technische haperingen op te lossen, bij SpaceX om te voorkomen dat zijn prestigieuze Starships al na een halve minuut crashten.
Bovenal leek zijn terugtrekking verdere reputatieschade aan zijn belangrijkste bedrijf te moeten beperken: Tesla. De verkopen van het stekkerautomerk leden de afgelopen maanden sterk onder het politieke avontuur van de topman. Na openlijke inmenging met de Duitse en Britse politiek daalde met name in Europa de vraag met tientallen procenten. Veel minder mensen willen nog in een ‘Musk-mobiel’ worden gezien.
Intern brak bij Tesla onrust uit over Musk. Matthew LaBrot, een voormalig topmanager, begon een onlinecampagne om hem weg te krijgen. Volgens hem is Tesla niet in problemen geraakt door Musks afwezigheid, maar door zijn politieke loopbaan. „Hij doet het voorkomen alsof het probleem is dat hij niet genoeg aandacht besteedde aan Tesla. Maar het lag niet aan ons. We strijden tegen de enorme wolkbreuk die hij over ons heeft uitgestort”, zei LaBrot vorige week in The Washington Post.
Ook de Republikeinen leken door te krijgen dat Musk hun partij schade kon berokkenen. Dit voorjaar verloren ze al een belangrijke rechtersverkiezing in Wisconsin, terwijl de miljardair daar zelf campagne had gevoerd en fors had gedoneerd aan ‘hun’ kandidaat. Uit peilingen bleek dat Amerikanen hun vertrouwen in Musks bezuinigingsmissie begonnen te verliezen en hem steeds minder waardeerden.
Dat dreigde ook af te gaan stralen op Trump. Want hoewel de Democraten na hun verkiezingsnederlaag van november stuurloos ogen, vonden ze in Musk de afgelopen maanden een dankbare tegenstander. De invloed van de techmiljardair werd door de linkse volksvertegenwoordigers Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez succesvol aangegrepen voor bredere kritiek op „de oligarchie” onder Trump II.
Aderlating voor Republikeinen
Of de broederschap tussen de rijkste en de machtigste man op aarde voorgoed voorbij is, moet de komende tijd blijken. Musk stelde vorige week tijdens een interview op het Qatar Economic Forum dat hij klaar is met de politiek en donaties. „Ik heb genoeg gedaan”, zei hij. „In de toekomst zal ik veel minder gaan doneren.”
Voor de Republikeinen kan dit in de aanloop naar de Congresverkiezingen van november 2026 een flinke financiële aderlating betekenen. In de verkiezingsrace 2024 was Musk verantwoordelijk voor bijna een zevende van alle giften aan Trump en zijn partij.
Gevraagd of zijn terugtrekking is ingegeven door de negatieve weerslag op zijn bedrijven, antwoordde Musk ontwijkend. „Nou, als ik een reden zie voor politieke donaties in de toekomst, doe ik het. Ik zie momenteel geen reden.”
