Het is wennen in Brussel: het conservatieve Duitsland is in beweging. En Europa beweegt mee

In een vergadering van de EU-ambassadeurs hebben ze het woensdag meteen door: hier gebeurt iets heel opmerkelijks. De Duitse ambassadeur, Michael Clauss, is aan het woord en prijst het Europese herbewapeningsplan dat sinds een dag op tafel ligt. Dat valt sommigen al mee: dat Duitsland dit oké vindt.

Maar het is niet genoeg, zegt Clauss, we moeten onze begrotingsregels nóg verder oprekken. Alleen dan kunnen alle Europese landen, ook de landen met hoge begrotingstekorten, hun defensieuitgaven voldoende opkrikken.

Een golf van verbazing trekt door de zaal. In deze voor het grote publiek onbekende Brusselse vergaderingen wordt in de dagen voor een EU-top de slotverklaring alvast opgesteld en verfijnd. Dus wat Clauss voorstelt, is geen losse flodder. Het is een koerswijziging van jewelste. De Franse ambassadeur maakt een grapje: moet zíjn land nu soms gaan waarschuwen voor het belang van fiscale discipline?

Het is een geluid waar veel diplomaten aan het eind van de week nog steeds aan moeten wennen: het conservatieve Duitsland is in beweging. En Europa beweegt mee. Friedrich Merz, die met zijn CDU/CSU onlangs de Duitse verkiezingen won, is nog geen bondskanselier, maar in Duitsland en in Europa heeft de winnaar nu al voor een omwenteling gezorgd. Hij jaagt herbewapening aan én breekt met decennia ultrastrikt Duits begrotingsbeleid.

Ommezwaai

Het broeit in heel Europa, sinds Donald Trump aantrad als president van de Verenigde Staten en de Amerikanen duidelijk hebben gemaakt dat de Europese veiligheid niet hun probleem is. De Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer namen de afgelopen weken het voortouw met diplomatieke initiatieven.

Maar het was Merz, zeggen diplomaten, die met zijn ommezwaai de weg vrijmaakte voor de stappen die de EU deze week zette – en de stappen die nog zullen volgen. Daarvoor moest de bijna-kanselier wel twee vastgeroeste Duitse waarden bij het vuilnis zetten.

Allereerst: een minimale defensie. Het naoorlogse Duitsland werd een economische grootmacht met een begrijpelijke afkeer van alles wat met oorlogsvoering te maken heeft. Dat kon ook: de Amerikaanse veiligheidsgarantie bood een vangnet.

Het moderne Duitsland erfde daarnaast een diepe angst voor financiële instabiliteit. Tijdens de eurocrisis van 2009 greep Berlijn naar een draconische maatregel om de staatsschuld in bedwang te krijgen: de Schuldenbremse, de schuldenrem. De schuld werd aan een maximum gebonden dat in de grondwet werd verankerd. Financiële stabiliteit werd óók gezien als een Europese taak: een financieel gezond en betrouwbaar Duitsland was van groot belang voor een sterke euro.

Het zijn tradities die niet vol te houden zijn nu de veiligheidsgarantie van buitenaf wegvalt en de Duitse en Europese economie barsten vertonen, heeft Merz gedacht. Op de avond van de verkiezingen liet hij al doorschemeren dat zijn Atlantische inborst een knauw had gekregen. Nu wil hij daar werk van maken en de schuldenrem omzeilen om te investeren in defensie en infrastructuur.

Missie

Dat gaat om grote bedragen en veranderingen. Merz wil een infrastructuurfonds van 500 miljard euro voor de komende tien jaar dat buiten de begroting staat. Investeringen in defensie tellen vanaf een bepaald niveau niet meer mee voor de schuldenrem.

Duitse economen gaan ervan uit dat hier nog eens 500 miljard mee gemoeid zal zijn. Het plan zou niet alleen goed zijn voor de infrastructuur en de krijgsmacht, maar zou ook een impuls moeten zijn voor een kwakkelende economie.

Merz heeft met deze missie geen tijd te verliezen. De christen-democraat won twee weken geleden de Bondsdagverkiezingen en probeert sindsdien in vliegende vaart een coalitie te vormen met de SPD van Olaf Scholz, de huidige bondskanselier. De financiële plannen wil hij snel door de Bondsdag in de oude bezetting loodsen – nu is daar nog de benodigde twee derde meerderheid vóór deze plannen, als het nieuwe parlement met daarin de fors gegroeide radicaal-rechtse AfD aantreedt niet meer.

Intussen is Merz ook al in Europa onderweg. Deze week bracht hij een bezoek aan NAVO-chef Mark Rutte en sprak hij, voorafgaand aan de speciale EU-top over defensie en Oekraïne, met de voorzitter van de Europese Raad, Antonio Costa. Merz schoof nog niet aan bij de EU-top zelf. Dat is het voorrecht van de zittende kanselier. Maar dat is geen obstakel, vond een Duitse woordvoerder. „Merz heeft geen stage nodig.”

Hij hoefde het in Brussel ook niet alleen te doen. Met zijn zegen kon Ursula von der Leyen, de Europese Commissievoorzitter en een partijgenoot van Merz, deze week werk maken van haar Europese herbewapeningsagenda. Net als in Duitsland gaat de Europese Unie zijn begrotingsregels versoepelen. Dat zou 650 miljard euro aan extra uitgaven door de lidstaten kunnen vrijspelen.

De Oekraïnese president Volodymyr Zelensky, hier tussen Antonio Costa (Europese Raad) en Ursula von der Leyen (Europese Commissie) was donderdag te gast bij de Europese top van regeringsleiders over onder meer meer uitgaven aan Europese defensie en de steun aan Oekraïne.

Om de oorlogskas te vullen gaat de EU daarnaast geld lenen – tot 150 miljard euro – op de kapitaalmarkt, met de reserveruimte in de Europese begroting als onderpand. Uit die pot kunnen landen geld lenen om te investeren in defensieprojecten.

Aanleidingen zijn er genoeg voor dit soort vergaande plannen. Donderdag zei Trump nog tegen verslaggevers dat hij NAVO-landen die niet voldoen aan de NAVO-uitgavennorm niet wil verdedigen. Een jaar geleden uitte hij dat dreigement tijdens zijn campagne ook al eens. Maar als een president zoiets zegt, is meteen de geloofwaardigheid van de alliantie in het geding, ook als is het denkbaar dat het wederom onderhandelingstactiek is.

Toch kwam het steeds niet van de grond: de zuinige landen met Duitsland voorop blokkeerden bij ieder Europees overleg elk voorstel tot gezamenlijk lenen en soepel begroten. Nadat Duitsland deze week draaide, stelden Brusselse diplomaten vast, gingen ook de laatste twijfelaars overstag. Wat helpt, is dat het geleende geld volledig moet worden terugbetaald. Dat stelde Berlijn gerust. Of preciezer nog: Karlsruhe, waar het Grondwettelijk Hof zich bevindt, dat zich eerder kritisch uitliet over de giften uit het coronaherstelfonds.

De ambassadeurs die deze week de uitkomst van de EU-top samen afstemden, konden zich dan ook vinden in alle plannen uit Von der Leyens koker. Ze deden zelfs een oproep aan de Europese Commissie om „verdere maatregelen te verkennen”. Mét oog voor de staatsschuld, zo voegden de ambassadeurs op het laatst toe. Dat nog net wel.

Delen





Mail de redactie