‘Het voelt nog steeds surreëel”, zegt de vijftigjarige Noelia Celoni terwijl ze haar stempas laat zien. „Het heeft bijna dertig jaar geduurd, maar ik mag voor het eerst mijn stem uitbrengen in Spanje.” En dat doet ze zondag tijdens de Catalaanse regioverkiezingen.
Op 21-jarige leeftijd kwam de Uruguayaanse naar Barcelona. Ze studeerde af als radioloog, trouwde, kreeg vier kinderen, betaalt belasting en heeft een hypotheek. Maar stemrecht had ze tot dit jaar niet. Toen ze in 2014 de Spaanse nationaliteit had aangevraagd, moest ze eerst allerlei documenten aanleveren en een examen afleggen over de grondwet en de Spaanse cultuur.
Iemand kan de Spaanse nationaliteit krijgen als diegene de aanvraag daartoe direct na aankomst indient en daarna tien jaar legaal in Spanje verblijft. Daarnaast is ‘goed’ burgerlijk gedrag en integratie ook een vereiste.
„Ik sprak tijdens het examen zelfs Catalaans”, vertelt ze. Een poging om te laten zien hoe diepgeworteld ze was in de Catalaanse samenleving. „De ambtenaar die het examen afnam, werd boos en zei dat ik hier was voor de Spaanse nationaliteit en niet de Catalaanse.” Celoni was ervan overtuigd dat ze haar Spaanse identiteitskaart zou krijgen en het een kwestie van wachten was tot ze door de bureaucratische molen was.
Uiteindelijk werd haar aanvraag in 2018 afgewezen, omdat ze niet goed geworteld zou zijn in de Spaanse samenleving en haar Castiliaans niet goed was. „Mijn moedertaal is Castiliaans. Ik kom uit Uruguay, waar dat de officiële taal is”, lacht ze vol ongeloof. „Ik snap tot op de dag van vandaag niet waar dat besluit op sloeg. Hoe kon ik de nationaliteit niet krijgen, nadat ik sinds mijn 21e in Barcelona woon, een vaste baan heb en getrouwd ben met een Spaanse. Het klopt niet.”
Vernederend
Volgens haar advocaat kon ze het beste helemaal bij nul beginnen en de nationaliteit opnieuw aanvragen, maar Celoni wilde in beroep tegen het besluit van het ministerie van Justitie. Ze kon het alleen aanvechten door getuigenverklaringen te verzamelen. Die moesten bewijzen dat ze geworteld was in Spanje en
„Ik moest naar de school van mijn kinderen en ze laten verklaren dat ik een goede moeder ben. Ik moest op het werk mijn leidinggevende vragen om een verklaring te geven dat ik mijn werk goed deed en goed was voor de patiënten. Op verschillende manieren moest ik aantonen dat ik hier geworteld was en een burger was die zich aan de regels hield. Het is vernederend.”
Celoni’s verhaal staat niet op zich. In Catalonië, de regio met de meeste migranten, mogen 1,1 miljoen migranten niet meedoen aan de verkiezingen. In heel Spanje heeft 73 procent van de buitenlanders die legaal in Spanje wonen, geen stemrecht. En dat is wrang vinden mensenrechtenorganisaties en activisten, want deze groep speelt bijvoorbeeld een belangrijk rol in de Spaanse economie.
In 2019 startte de in Tarragona geboren activiste Safia el Aaddam de campagne #votaresunderecho. Stemmen is een recht. Hoewel El Aaddam in Spanje is geboren, mag ook zij niet stemmen omdat haar Marokkaanse ouders als migranten naar Spanje kwamen en ook geen Spaanse nationaliteit konden verkrijgen. En dat frustreert haar. „Ik ben onzichtbaar. Hoe hard ik ook schreeuw, mijn stem telt niet. Het wordt migranten en hun kinderen heel moeilijk gemaakt om de Spaanse nationaliteit te bemachtigen, hoe hard ze ook hun best doen. Dit is gewoon institutioneel racisme.”
Grondwet
„Nationaliteit geeft stemrecht”, zegt David Moya, hoogleraar constitutioneel recht aan de Universiteit van Barcelona. „Zo staat dat in de Spaanse grondwet.” Volgens Moya was er discussie tijdens het opstellen van de grondwet in 1978 wat betreft het stemrecht, omdat dit de integratie van buitenlanders zou belemmeren. Voor Moya is de verblijfsduur die gekoppeld is aan de aanvraag van de Spaanse nationaliteit te verdedigen. „Zo hebben ze de tijd om de het land en de samenleving goed te leren kennen.”
Voor EU-inwoners zijn de voorwaarden om te stemmen in Spanje minder streng. Zo kunnen EU-onderdanen zich na een inschrijving bij een gemeente, meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Zo heeft een Nederlander na een paar maanden al stemrecht, maar een Peruaan pas na vijf jaar mits de aanvraag soepel verloopt. De inwoners van enkele van de grootste gemeenschappen in Spanje, zoals de Marokkanen of de Chinezen, kunnen aan geen enkele verkiezing deelnemen.
„In het Europa na de Tweede Wereldoorlog zou bijvoorbeeld geen enkele Fransman hebben geaccepteerd dat iemand met een andere nationaliteit stemt in de Franse verkiezingen, maar nu zijn er in Europa burgemeesters met een migratieachtergrond. Het debat over toegang tot het stemrecht staat aan de politieke frontlinie, maar daarvoor hebben we nog een lange weg te gaan.”
Volgens Moya zijn er in Spanje juridische scenario’s om het stemrecht voor alle inwoners met een migratieachtergrond te realiseren. „Het kiesrecht dat nu beperkt is tot nationaliteit, omzetten naar een universeel systeem naar Scandinavisch model waarbij iedereen die langer dan drie jaar staat ingeschreven mag stemmen op gemeentelijk niveau. Daarvoor is een constitutionele hervorming nodig. Het is complex, maar niet onmogelijk.”
„Wat ik niet zie gebeuren is een veralgemenisering van het kiesrecht buiten gemeentelijk niveau”, zegt Moya.
„Er is in mijn leven een plafond opgelegd waar ik niet doorheen kon”, wijst Celoni naar boven. Ze werkt al enige tijd in de Hospital Clínic de Barcelona op de oncologieafdeling. „Het is een private kliniek, want alleen daar mocht ik werken. Wanneer je geen DNI (identiteitskaart, red)hebt, mag je geen banen in de publieke sector bekleden, dus werken in een publiek ziekenhuis kon nooit”, legt ze uit. „Het is niet eerlijk, want ik doe netjes elke keer mijn belastingaangifte, ik voldoe aan alle verplichtingen van een staatsburger, maar je krijgt pas al je (democratische) rechten als je een DNI hebt. Een plastic pasje dat bepaalt wat je waard bent.”
Lees ook
Premier Sanchez in de problemen doordat Catalanen tegen zijn amnestiewet stemmen
