Dit is een markt waar je voor 75 cent een volle bak druiven krijgt, of een kilo tomaten. Na vieren worden de prijzen nog scherper. Maar nuttig je aankopen wel dezelfde dag, adviseert de stadsdeelvoorzitter van Amsterdam Nieuw-West, die vanuit zijn werkkamer uitkijkt over het marktplein. Anders heb je jam.
Dit is het enige plein waar hij na zijn optreden op het klokkenspel altijd wel praatjes maakt met zijn publiek, zegt de beiaardier die regelmatig met zijn eigen keukentrap het carillon beklimt. Hij heeft hier een vaste fanclub, van vooral oudere vrouwen. Hier klinkt nog onvervalst plat Amsterdams en gaat op de tramhalte een zak kroepoek rond.
Hier kun je niet pinnen, maar mag je van de marktkoopman de volgende keer betalen. Geen probleem broer. Komt goed zus. Hier komen ook veel bezoekers die het Nederlands niet machtig zijn, maar zich op de markt prima redden in het Turks of met Arabisch. Het publiek komt helemaal vanuit Amsterdam-Oost of Noord en zelfs uit Almere, omdat je hier zo veel kunt vinden, voor zo weinig.
Bij de kramen tref je naast loempia’s en roti ook djellaba’s en lingerie. In het aanpalende winkelcentrum zitten de bekende ketens: Zeeman, Wibra, Xenos, Dirk. Het is ook een plein om rond te neuzen – en te worden gezien. In de cafetaria langs de randen van het plein roken kersverse stelletjes shisha en wordt er gesjanst.
Als er geen markt is, oogt het plein immens en onbestemd. Perfect voor demonstraties. Hier stonden kort na het uitbreken van de oorlog in Gaza, op 7 oktober vorig jaar, honderden mensen – mannen en vrouwen gescheiden – te protesteren met teksten als ‘Palestina is een kwestie voor alle moslims’ en ‘De ene holocaust rechtvaardigt niet de andere’. Kinderen hielden bebloede babypoppen omhoog.
En ook hier herdenken mensen op 4 mei de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Ook hier hangt tijdens Dodenherdenking de vlag halfstok, worden kransen gelegd en klinkt het Wilhelmus.
Juist hier, kun je ook zeggen. Want dit is Plein ’40-’45, midden in de Verzetsheldenbuurt in Nieuw-West. Volgens het Amsterdams 4 en 5 mei comité is dit ‘het tweede herdenkingsplein’ van de stad. Het ‘Vrijheidscarillon’ dat hier staat, stond eerst op de Dam.
Maar dit jaar is de sfeer rond Dodenherdenking zo gespannen dat de kinderen van de naburige basisschool, die hier elk jaar op 4 mei staan, de herdenking een keertje overslaan. Ze hebben er wel spandoeken voor geschilderd. Stop de oorlog, staat erop. Mede door sociale media en de tv voelt Gaza in dit stadsdeel, waar de meerderheid een niet-westerse migratieachtergrond heeft, dichtbij.
De burgemeester en de Dam
Burgemeester Femke Halsema benoemde de spanning in de stad weken geleden al tijdens een zorgvuldig geregisseerde persconferentie, waar ze extra maatregelen aankondigde op de Dam. Zo worden er dit jaar hooguit tienduizend mensen bij die herdenking toegelaten, de helft minder dan vorig jaar. Het publiek moet zich vooraf registreren en wordt gefouilleerd op vlaggen en megafoons.
Die maatregelen komen volgens Halsema voort uit „ernstige vrees voor ernstige wanordelijkheden”, als gevolg van protest tegen de oorlog in Gaza. Daarover zijn „signalen” binnengekomen. „Tegelijkertijd is het de les van de afgelopen maanden, als we kijken naar de vele demonstraties hier. En de woede die in deze stad merkbaar is.”
Er wordt vanwege Gaza, waar sinds oktober meer dan 35.000 doden vielen, al een half jaar lang bijna dagelijks gedemonstreerd in de stad. In maart was er tijdens de opening van het Nationaal Holocaustmuseum groot en rumoerig protest vanwege de aanwezigheid van de Israëlische president. Maar pro-Palestijnse actiegroepen zeggen geen protestplannen te hebben tijdens Dodenherdenking.
De zorg van de burgemeester zit ’m „veel meer in diegenen die plotseling hun mond opendoen”. Dat zou de waardigheid van de herdenking kunnen verstoren, en tot paniek of zelfs een stormloop kunnen leiden. Ook bij andere herdenkingen worden daarom extra maatregelen getroffen, zo ook bij Plein ’40-’45. De burgemeester is desondanks, zei ze deze week op tv, „een beetje gespannen”.
Lees ook Wat ze op 4 mei ook doet, kritiek krijgt Halsema toch wel
De rituele discussie
De spanning is ook voelbaar in de rituele discussie over wie moeten worden herdacht op 4 mei. Was de herdenking tot de jaren zestig exclusief voor omgekomen militairen en verzetsstrijders, sindsdien groeide de herdachte groep. Eerst kwamen de meer dan honderdduizend vermoorde Nederlandse Joden erbij, en de militairen in voormalig Nederlands-Indië. En later Nederlandse slachtoffers van vredesmissies en sinds kort de Indonesische slachtoffers van de koloniale oorlog.
Het officiële memorandum luidt sinds 2022 als volgt: „Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.”
Maar in persverklaringen voegt het Nationaal Comité 4 en 5 mei daar nu nadrukkelijk de woorden „waarbij Nederland betrokken was” aan toe. Het gaat, met andere woorden, niet om Israël en Gaza.
Ruim honderd pro-Palestijnse betogers zijn vrijdagavond, vlak voor de aanvang van een operavoorstelling de Stopera in Amsterdam binnengedrongen. Het gebouw huisvest het stadhuis van Amsterdam en het theater van de Nationale Opera & Ballet. Het zou deels gaan om dezelfde demonstranten die eerder op vrijdag werden weggestuurd bij de binnentuin van de Oudemanhuispoort, een locatie van de UvA.
De politie was met de betogers in gesprek, maar is daarna overgegaan op het leegvegen van de hal. Inmiddels zijn alle betogers naar buiten gedreven en heeft de onrust zich naar buiten verplaatst, waar de ME en politie te paard al klaarstond. Op beelden van verslaggevers van Het Parool is te zien hoe betogers proberen een ME-busje dat op hoge snelheid rijdt tegen te houden.
Verslaggevers van Het Paroollegden ook vast hoe de betogers eerder het gebouw binnendrongen. Daarbij kwam een oudere man ten val, waarna hij korte tijd bewusteloos was. De man blijkt ongedeerd. Betogers zeggen op X dat sprake was van een „volledig geweldloze sit-in”.
Op X gaan beelden rond van demonstranten die „Hey Ho, Femke has to go” schreeuwden, verwijzend naar het optreden van de Amsterdamse burgemeester tijdens de studentenprotesten in de stad de afgelopen twee weken.
Lees ook Pro-Palestijnse demonstranten dringen Stopera in Amsterdam binnen
De politie heeft vrijdag opgetreden tegen een groep student-demonstranten die in de namiddag tenten hadden opgezet in de binnentuin van de Oudemanhuispoort, een gebouw van de Universiteit van Amsterdam. Agenten dreven de groep van zo’n vijftig actievoerders via een naastgelegen gebouw naar buiten, volgens persbureau ANP. Op beelden van AT5 is te zien dat de agenten met wapenstokken inslaan op demonstranten die niet willen vertrekken. De politie zou ook pepperspray hebben gebruikt. Ook de ME was aanwezig.
De Universiteit van Amsterdam zei volgens ANP dat het aangifte heeft gedaan voor huisvredebreuk en erfvredebreuk tegen de demonstranten, die het terrein rond zessen weer hebben verlaten en de tenten hebben opgeruimd. „Dit is nog niet het einde. We komen terug”, zei een van de betogers tegen ANP.
Bij verschillende universiteiten in Nederland vonden afgelopen dag weer demonstraties plaats. Gisteravond organiseerde Palestine Solidarity Tilburg (PST) een mars op de Universiteit van Tilburg, die vreedzaam verliep. Ook bij een verzameling van een groep van een paar honderd betogers vrijdagmiddag, bij de Vrije Universiteit in Amsterdam, was er geen sprake van politieoptreden. De Universiteit van Maastricht heeft studentdemonstranten toegestaan om tijdens het Pinksterweekend in de tuin van het universiteitsterrein te kamperen. Op de agenda van de Maastrichtse Universiteitsraad staat de vraag hoe om te gaan met samenwerkingen met instellingen in conflictgebieden.
Lees ook Gebouw UvA opnieuw ontruimd door politie na bezettingspoging, andere protesten verliepen vreedzaam
PostNL haalt de wettelijke normen voor postbezorging structureel niet en dat is „niet acceptabel”, zei de minister van Economische Zaken en Klimaat, Micky Adriaansens (VVD), donderdag in een kamerbrief. Het verslechterende poststelsel vraagt volgens haar om „vergaande maatregelen”.
Met de Nederlandse postbezorging is het al langere tijd slecht gesteld. PostNL kampt met een structureel krimpende markt en dalende winsten. Kosten lopen daardoor op voor de consument: zo kondigde het bedrijf aan dat per 1 juli de postzegelprijs weer stijgt, van 1,06 naar 1,14 euro per zegel. PostNL haalt al jaren de wettelijk verplichte norm niet om alle post binnen 24 uur te bezorgen. De huidige bezetting – in 2023 schrapte PostNL tweehonderd tot driehonderd banen om kosten te besparen – droeg daar niet aan bij. In februari pleitte het bedrijf dan ook voor een aanpassing van de norm naar twee dagen, wat de bezorging meer ademruimte zou geven: anders zou het bedrijf opnieuw risico lopen op miljoenenboetes.
Als overbrugging zegt Adriaansens nu toe dat PostNL vanaf volgend jaar veel post binnen 48 uur mag gaan bezorgen. Intussen stelt ze een onderzoek in door de Autoriteit Consument & Markt. Het moet in 2025 duidelijk worden hoe de maatregelen precies eruit gaan zien. „Mogelijke ingrepen op de postmarkt zijn er niet om het bedrijfsbelang van PostNL te dienen”, zegt Adriaansens in een statement. „Deze moeten er voor gaan zorgen dat consumenten en bedrijven gebruik kunnen blijven maken van een betaalbare, tijdige en betrouwbare postbezorging.”