De commissie die onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager onderzoek deed naar het Nederlandse bombardement op het Iraakse Hawija, is „uiterst onaangenaam getroffen” over een „achtergehouden” video. Dat schrijft de commissie in een donderdag geopenbaarde brief aan defensieminister Ruben Brekelmans (VVD). Het ministerie heeft de commissie „onjuist” geïnformeerd.
Twee Nederlandse F-16’s vielen in de nacht van 2 op 3 juni 2015 een bommenfabriek in Irak aan. In de naastgelegen woonwijk werden daardoor 85 burgers gedood, honderden anderen raakten gewond. De volgende ochtend zou een video van de verwoeste woonwijk zijn gemaakt. „Anderhalf jaar lang” heeft de commissie-Sorgdrager het ministerie van Defensie „meermaals” gevraagd de video te delen. Volgens het ministerie waren de beelden vernietigd. Evenwel hebben „meerdere militairen” – „ook in den Haag” – de video bekeken.
Pas nadat de Volkskrant vorige week schreef over de beelden, zou Defensie de video na tien jaar hebben teruggevonden. Maandag is de onderzoekscommissie langs geweest op het ministerie om het filmpje te bekijken. „Van de meest nabijgelegen woonwijk is een deel vernietigd en zwaar beschadigd en er is schade aan de omringende woonwijken”, schrijft Sorgdrager.
Vanwege „transparantie en waarheidsvinding” vraagt de commissie „nadrukkelijk” om de video openbaar te maken. Eind januari presenteerde de commissie-Sorgdrager haar conclusies over de fatale missie. Dat rapport past ze na het zien van de beelden op enkele punten aan. Zo had de Nederlandse detachementscommandant moeten vermelden dat er vermoedelijk burgerslachtoffers waren gevallen. Als het rapport van de commandant „naar waarheid” was opgemaakt, had het Nederlandse OM „direct een onderzoek ingesteld”.
Lees ook
Hawija-rapport velt hard oordeel: Defensie was ‘afwachtend, passief’ en niet transparant: ‘Je kunt méér vertellen dan dat er is gebeurd’
In het Brabantse Uden heeft de politie woensdagavond vijf mensen opgepakt tijdens en na een informatieavond over drie beoogde opvanglocaties voor asielzoekers. Dat meldt het Brabants Dagblad. De gemeente Maashorst wil in Uden een azc neerzetten en in de naastgelegen dorpen Zeeland en Schaijk kleinere opvangen creëren. Het plan moet in totaal 750 opvangplekken opleveren.
Drie verdachten uit Bergeijk, Veghel en Uden werden opgepakt omdat ze met vuurwerk en glaswerk zouden hebben gegooid. De mannen van 38, 44 en 46 jaar droegen vermoedelijk zwaar vuurwerk bij zich. Ook twee mannen uit Uden van 19 en 39 werden meegenomen. Zij zouden met stenen hebben gegooid en vermoedelijk ook pepperspray hebben gebruikt, aldus de krant.
De gemeentelijke informatieavond vond plaats in de Udense Kruisherenkapel. Om toegang te krijgen tot de kapel moesten de driehonderd bezoekers zich identificeren, uit veiligheidsoverwegingen. Ook was de politie aanwezig.
Lees ook
Gemeenten die te weinig aan asielopvang doen, worden ‘beloond’ terwijl de opgave voor voortvarende gemeenten nog groter wordt
Op het aangrenzende Lieve Vrouwenplein verzamelde zich woensdagavond een groep van circa 150 tot 300 mensen in een ‘demonstratievak’ achter dranghekken. Toen de informatieavond bijna een uur bezig was, poogde een deel van de demonstranten binnen te dringen in de kapel, waarna twintig agenten wapenstokken gebruikten om de groep tegen te houden.
Na charges van de mobiele eenheid keerde de rust weer terug. De bijeenkomst in de kapel verliep rustig, aldus de NOS. Op 16 april volgt een tweede bijeenkomst.
De afgelopen tijd escaleerden vaker protesten tegen de opvang van asielzoekers in Noord-Brabant. In Best werd de burgemeester bedreigd en in Berlicum bekogelden demonstranten het gemeentehuis met eieren.
Lees ook
Geen spandoeken en varkenskoppen maar juristen en het wetboek: steeds vaker ‘stil’ protest tegen azc’s
De Romeinse maatschappij was een maatschappij van slavenhouders. Slaven waren overal: ze hielden de landbouw draaiend, zo ploeterden in de mijnen en zorgden voor het huishouden. Rond het begin van onze jaartelling was een derde van de inwoners van Italië slaaf: twee miljoen van de zes miljoen.
Wat het Romeinse slavernijsysteem anders maakte dan elders was het feit dat de Romeinen op grote schaal slaven vrijlieten. Sommige van deze vrijgelatenen schopten het bijzonder ver. Beroemd en berucht is bijvoorbeeld Tiberius Claudius Narcissus, een vrijgelaten slaaf die de macht was achter de troon van keizer Claudius.
Over dit soort mannelijke vrijgelatenen is al veel gepubliceerd, maar wat er met gemanumitteerde slavinnen gebeurde is minder bekend. Daarom besloot Emily Hemelrijk, emeritus-hoogleraar oude geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, er een boek over te schrijven. Met Eindelijk vrij. Hoe vrouwen in het Romeinse Rijk de slavernij achter zich lieten schetst ze de uitdagingen waarmee deze kersverse burgers te maken kregen.
Lees ook
Slavernij was er altijd – en overal
Omdat deze vrouwen geen brieven of memoires hebben nagelaten, is Hemelrijk voor haar bronmateriaal aangewezen op grafinscripties. Dat was bij haar in 2021 verschenen boek over Romeinse vrouwen buiten Rome ook al het geval, en die beperking blijkt opnieuw niet hinderlijk. Uit dit soort korte necrologieën valt genoeg informatie te peuren.
Anders dan mannen, die zichzelf vrijkochten, werden vrouwen meestal vrijgekocht door anderen, vaak een voormalige medeslaaf en partner. Het is interessant om te zien dat eigenaren na de vrijlating nogal eens warme gevoelens bleven koesteren voor hun voormalig bezit, zoals blijkt uit deze grafinscriptie: „Aan de goddelijke schim van Servia Cornelia Sabina, vrijgelatene van Servius. Servius Cornelius Dolabella Metillianus richtte dit op voor zijn voedster en ‘mammaatje’, die dit verdiende.”
Veel van de vrijgelaten vrouwen bleven het beroep uitoefen dat ze ook als slaaf hadden gedaan. Dat kon voedster zijn, zoals Servia, maar ook kapster, weefster, muzikant, of horeca-medewerker, zoals ene „bevallige Amemone” uit Tivoli. Zij was „een gevierde waardin, wier roem reikte tot ver buiten de grenzen van haar geliefde vaderstad. Veel mensen bezochten Tibur keer op keer vanwege haar”.
Het leven voor vrijgelaten slavinnen ging zeker niet altijd over rozen. Hemelrijk benadrukt dat ze in de ogen van de elite altijd tweederangs burgers bleven. Een vrouw van stand hoorde namelijk geen arbeid te verrichten, ook niet betaald. „Liever dan dit ideaal te verwerpen”, concludeert Hemelrijk, „lijken vrouwelijke vrijgelatenen het te hebben opgerekt, zodat de deugden van de matrona samengingen met een beroep als arts, vroedvrouw of herbergierster. Zo presenteerden ze zich op hun graf als respectabele Romeinse echtgenotes én bekwame vakvrouwen.”
Bestuurders in de pensioensector zijn er woedend over, en zo’n beetje alle officiële instanties hebben er tegen geadviseerd. De Raad van State oordeelde er nog negatiever over dan over de asielwetten van PVV-minister Marjolein Faber. Toch wil Tweede Kamerlid Agnes Joseph van NSC door met haar pensioenvoorstel, zo maakte ze donderdag bekend.
Ze heeft haar wijzigingsvoorstel op de pensioenwet (een ‘amendement’) iets aangepast na de kritiek, maar de kern staat overeind: pensioenfondsen moeten al hun aangesloten werknemers en gepensioneerden inspraak geven. Willen zij hun tot nu toe opgebouwde pensioengeld meenemen naar het nieuwe stelsel?
Fondsen mogen kiezen uit twee vormen van inspraak. Als ze een referendum organiseren moet minimaal 30 procent van hun aangesloten werknemers en gepensioneerden komen stemmen én een meerderheid moet ermee instemmen. Anders geldt het nieuwe stelsel alleen voor nieuwe premies.
Een fonds mag mensen ook individueel bezwaar laten maken. Dan wordt alleen het ‘oude’ pensioengeld van de bezwaarmakers afgezonderd onder de oude regels. Over twee weken bespreekt de Tweede Kamer dit voorstel van Agnes Joseph, NSC-leider Pieter Omtzigt en BBB-Kamerlid Henk Vermeer.
Hun voorstel stuit op forse tegenstand. Het ministerie van Sociale Zaken publiceerde vorige maand 107 pagina’s aan harde kritiek. Pensioenfondsen schreven dat het voorstel van NSC en BBB „getuigt van onbehoorlijk bestuur”. Toezichthouder De Nederlandsche Bank waarschuwde voor „onnodig complexe uitvoering” en jarenlange vertragingen. En de Raad van State sprak van een „ernstige verstoring” van de overgang op nieuwe regels, waar pensioenfondsen al druk mee bezig zijn.
Joseph beloofde de adviezen te bestuderen en vertelt nu in haar werkkamer waarom ze zich niet laat tegenhouden door de kritiek.
In de adviezen stond niet: pas het voorstel aan. Er stond: doe het niet. Waarom gaat u door?
Joseph: „Wij vinden het belangrijk dat mensen inspraak krijgen als hun bestaande pensioen wordt aangepast. Ik heb zo goed mogelijk meegenomen wat de Raad van State en andere partijen gezegd hebben.”
Dus hun argumenten om te stoppen, gebruikt u om het te verbeteren?
„Ja. Ze gingen helemaal niet in op de vraag of mensen nu wel genoeg te zeggen hebben. Voor mij is dat belangrijk.”
Het Raad van State-advies was zó negatief. Heeft dat u geen moment aan het twijfelen gebracht?
„Inspraak is belangrijk. Mijn mailbox zit vol met mensen die bezorgd zijn en inspraak willen. Die onrust is er. Het was mooi geweest als de pensioensector wat meer in de meedenkstand was gekomen.”
Is zo’n ingewikkeld onderwerp wel geschikt om aan iedereen voor te leggen?
„Absoluut. Het is eigenlijk gek dat deze vraag gesteld wordt, want normaal hebben mensen altijd instemmingsrecht als er iets aan hun pensioen verandert. Alleen voor deze overgang op een nieuwe stelsel is het tijdelijk uitgeschakeld.”
Is dat vergelijkbaar? De stelselwijziging is complex: volgens de Autoriteit Financiële Markten zullen mensen hun keuze daarom meer baseren op ‘frames’ dan feiten.
„Het is helemaal niet ingewikkeld. Voor mensen thuis is de vraag: wil je een wat risicovoller pensioen of een wat minder risicovol pensioen?”
Veel risico als je volledig overstapt, weinig risico als je dat niet doet. Is dat frame terecht?
„Zo zal het in de praktijk niet gebracht worden. Pensioenfondsen moeten in een brief gaan uitleggen wat de voor- en nadelen zijn van de keuze die ze voorleggen. De Autoriteit Financiële Markten ziet erop toe dat die informatie neutraal is. Fondsen geven daar ook cijfers bij: pensioenvooruitzichten in verschillende economische scenario’s.
„Maar dit soort argumenten zijn afleidingsmanoeuvres, denk ik, om het niet over het principiële punt te hebben: mensen moeten gewoon inspraak krijgen, omdat het over hun eigendom gaat.”
Foto Bart Maat
Belangrijk principe
Volgens de Raad van State keert het voorstel van NSC en BBB een belangrijk principe uit de pensioenwet om. Het was de bedoeling dat ál het pensioengeld overgaat naar het nieuwe stelsel, tenzij een fonds redenen heeft om dat niet te doen. Nu wordt er in principe níét overgestapt, schreef de kabinetsadviseur, tenzij een pensioenfonds in een referendum genoeg opkomst én voorstemmen heeft.
Waarom was die omkering nodig, als fondsen de minimale opkomst niet halen?
„Ik ben bang dat pensioenfondsen en werkgevers niet genoeg hun best gaan doen om hun deelnemers te bereiken. Daarom moet er een inspanningsverplichting in zitten.”
Pensioenfondsen hebben dat duwtje nodig?
„Ze denken dat mensen pensioen niet interessant vinden, maar mensen kregen ook nooit een echte keuze. Deze inspraak is een kans om mensen bewust te maken, zodat ze zich hier actiever mee bezig gaan houden. We gaan heel Nederland resetten op pensioengebied.”
Misschien komt één leeftijdsgroep veel massaler stemmen. Is de uitkomst dan eerlijk?
„Pensioenfondsen moeten zorgen dat zoveel mogelijk mensen gaan stemmen, jong en oud. Sommige mensen zijn bezorgd dat vooral ouderen komen opdagen, anderen zeggen datzelfde over jongeren. Dus heb ik gezegd: laten we het niet onnodig ingewikkeld maken, 30 procent is een goede opkomstdrempel.”
Als 90 procent vóór stemt, maar de minimale opkomst wordt net niet gehaald. Mag het fonds dan niet over?
„Als ze voor dat referendum kiezen moeten ze gewoon die 30 procent halen. Ik denk ook niet dat ze bang hoeven te zijn dat dat niet lukt.
„Maar ik verwacht dat de meeste pensioenfondsen niet het referendum, maar het individueel bezwaarrecht kiezen. Waarbij alleen de bezwaarmakers niet volledig overstappen. Ik hoor dat jongeren- en ouderenorganisaties dat ook prettiger vinden: iedereen mag voor zichzelf een keuze maken. In mijn aangepaste voorstel heb ik meer nadruk gelegd op dit individuele bezwaarrecht.”
Tien jaar onderhandeld
Waar de werkgevers en vakbonden boos over zijn, is dat dit voorstel indruist tegen hun moeizaam bereikte pensioenakkoorden uit 2019 en 2020, waar ze tien jaar over hebben onderhandeld met elkaar en later ook het kabinet-Rutte III. Zij wilden ál het pensioengeld meeverhuizen, omdat dat volgens hen het beste resultaat oplevert.
Snapt u hun boosheid?
„Nou, dat weet ik niet. Ik hoor de werkgevers en vakbonden laaiend enthousiast praten over het nieuwe stelsel. Dan hoef je ook niet bang te zijn om inspraak te vragen.”
Bij pensioenen was draagvlak bij werkgevers- en werknemersorganisaties de norm in Den Haag, omdat zij de premies betalen. Neemt NSC afscheid van dit poldermodel?
„Hier kom ik echt op voor de burgers. Vakbonden en werkgevers gaan over je toekomstige pensioenopbouw. Maar ze kunnen niet zonder inspraak je bestaande pensioen aanpassen.”
In de Tweede en Eerste Kamer is in 2022 meer dan 125 uur gepraat over de pensioenwet. Ook voorstellen om instemming te regelen kwamen uitgebreid aan de orde. Een wijzigingsvoorstel van Pieter Omtzigt hiertoe werd weggestemd.
Getuigt het van goed bestuur om een nieuwe poging te doen terwijl de mega-operatie al in volle gang is?
„Ja, de operatie is aan de gang, maar de pensioenen van de meeste mensen zijn nog niet aangepast. En het is nog steeds onduidelijk of dit juridisch wel mag zonder instemming, omdat je aan het eigendom van mensen zit.”
Deze juridische discussie is in 2022 al uitgebreid gevoerd. De Raad van State zegt dat je niet zomaar een politiek debat kunt heropenen. Alleen bij „zeer bijzondere en urgente nieuwe inzichten”. Zijn die er?
„Ik zie er genoeg. Er was nu ‘hoorrecht’ in plaats van instemming, maar dat is in veel gevallen niet goed verlopen. Seniorenorganisaties vertellen dat er niet naar hen geluisterd is. Ze kregen te horen: we gaan hier niks mee doen. We wisten al dat dit het risico was van hoorrecht in plaats van instemmingsrecht.”
Pensioenfondsen zijn al volop bezig met hun mega-operatie en voelden zich overvallen door jullie voorstel. De wet is al in 2023 ingegaan.
„Al voor de Tweede Kamerverkiezingen was duidelijk dat dit nog een discussiepunt was. Pensioenfondsen wisten best dat wij met zo’n voorstel zouden komen. En zo ingrijpend is het niet: het nieuwe stelsel gaat door en mensen krijgen inspraak.”
Fondsen bouwen nu nieuwe ICT-systemen en die zijn niet geschikt voor het oude pensioengeld, zeggen ze. Als ze óók hun oude systemen nog 50 jaar in de lucht moeten houden, zou dat miljarden euro’s kosten.
„Stel dat een pensioenfonds mensen individueel bezwaarrecht geeft, en honderd mensen maken bezwaar. Dan zal dat fonds niet twee systemen in de lucht houden, maar deze honderd mensen overzetten naar een ander pensioenfonds. Zo kan het efficiënt geregeld worden.”
Subsidie valt weg
De belangrijkste aanpassing die Joseph presenteert, is dat fondsen die niet volledig overstappen tóch een beetje pensioengeld mogen overhevelen naar het nieuwe stelsel. Maar alleen als dat nodig is voor de veertigers en vijftigers die extra compensatie nodig hebben bij de overstap.
Deze groep ondervindt nadeel doordat een subsidie van jonge naar oude werknemers verdwijnt. Mensen in het midden van hun loopbaan hebben die subsidie wel betaald, maar zullen die onder de nieuwe regels niet meer ontvangen. Voor de compensatie van dit nadeel willen de meeste fondsen het geld gebruiken dat vrijvalt uit hun financiële reserves. Die mogen in het nieuwe stelsel veel kleiner zijn.
Maar die truc werkt niet als dat pensioenfonds het oude geld onder de oude regels moet houden. Want dan moeten ze die grote reserves aanhouden en valt er geen geld vrij.
Dat was een belangrijk kritiekpunt op het voorstel van NSC en BBB. Want veertigers en vijftigers dreigden zo hun compensatie mis te lopen. Of werkgevers en werknemers zouden extra premies moeten betalen voor de compensatie.
„We zagen dat er een probleem kon ontstaan voor veertigers en vijftigers”, zegt Joseph. Daarom mag er voor deze compensatie geput worden uit de reserves van het ‘oude’ pensioengeld. „Zo kunnen alle generaties hieraan bijdragen.”
Geld weghalen uit de reserves van het oude pensioengeld, is vooral nadelig voor gepensioneerden. De kans dat hun pensioen verhoogd kan worden, neemt direct af. Weten mensen dat als zij tegen de overstap stemmen?
„Ja, want in de brief die je pensioenfonds je dan stuurt is dat meegenomen in de cijfers: dit is mijn verwachte pensioen als ik wel overga, en dit als ik niet overga.
„Daarbij geldt: als werkgevers en vakbonden dit geld willen gebruiken, dan moeten hun afspraken daarover evenwichtig zijn voor alle verschillende generaties.”
Werkgevers en vakbonden moeten hier nieuwe afspraken over maken, terwijl ze hun plannen allang hebben ingeleverd bij de fondsen. Is verdere vertraging nu onvermijdelijk?
„Nee, dit is een kleine moeite. En als het toch een beetje vertraging oplevert, is dat de moeite waard.”
Zou u zelf voor een volledige overstap kiezen?
„Ik weet het niet. Ik zou de plaatjes bekijken die mijn pensioenfonds stuurt, en dat raad ik iedereen aan. Als je pensioenfonds er goed voor staat, en je pensioen wordt bij een volledige overstap 15 procent hoger, dan kan dat best aantrekkelijk zijn.”
Lees ook
Pensioenfondsen in paniek na NSC-voorstel: waar zijn ze bang voor?
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130670788-4ab117.jpg|https://images.nrc.nl/EGaOuXwM_Ezpfg3ozK4ybqTJbqI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130670788-4ab117.jpg|https://images.nrc.nl/Sny1tVjFV5OTuusPM5kEGKhTkc8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130670788-4ab117.jpg)
