Goocheltruc misleidt alleen apen met opponeerbare duim

Primatologie Wanneer trap je in een goocheltruc? Als je lichaam niet tot het uitvoeren van de truc in staat is, gebeurt het niet, zo lijkt het.

Foto Getty Images

Hoe je je eigen lichaam kunt bewegen, heeft direct invloed op hoe je bewegingen van anderen interpreteert – en dus óók of je in een goocheltruc tuint of juist niet. Dit blijkt uit een experiment waarbij psychologen keken hoe drie verschillende soorten apen reageren op een goocheltruc die gebruikmaakt van de precisiegrip van duim en wijsvinger, een typische mensengrip die een van de drie apensoorten totaal niet beheerst.

Het magische experiment wordt deze week beschreven door een team van psychologen onder leiding van Elias Garcia-Pelegrin (National University of Singapore) in Current Biology. Eerder was dit goochelexperiment ook al eens met kraaiachtigen gedaan, die niet eens handen hébben, maar vrijwel alles met hun bek doen. Zij lieten zich dan ook niet misleiden door de sluwe handgebaren van de goochelaar. Maar als de experimentator zijn misleiding puur op snelheid baseerde, slaagde de misleiding weer wél.

De verkéérde hand

De apensoorten die zelf (min of meer) in staat waren tot deze precisiegrip (geelborstkapucijnapen en Humboldts doodshoofdaapjes) lieten zich door de goocheltruc misleiden: ze verwachtten hun voedselbeloning in de verkéérde hand, precies volgens de bedoeling van goocheltruc. Maar de apensoort die zelf helemaal niet in staat was tot de subtiele handgrip van de experimentator (gewone penseelaapjes) liet zich juist niet in de luren leggen door het gegoochel, die apen grepen simpel naar de hand waarin het voedsel was achtergebleven. Maar als de truc wordt uitgevoerd met een powergrip, waarbij het voorwerp omklemd wordt door alle vingers, zoals je ook een stok vasthoudt, trappen óók de penseelaapjes in de goochelarij van de experimentator. Dat is een manier van vasthouden die ook penseelaapjes zelf gebruiken.

De gebruikte truc is een van de bekendste en simpelste uit het goochelrepetoire, de ‘French drop’, waarbij een muntje (of voor apen: een lekker hapje) in de ene hand tussen duim en wijsvinger wordt getoond waarna het door de andere hand lijkt te worden gepakt en in de vuist genomen. In werkelijkheid wordt het muntje (of het hapje) opgevangen in de palm van de eerste hand. Als de goochelaar in de tweede hand blaast en de vuist opent, lijkt het voorwerp op magische wijze verdwenen.

Slimme zet

Apenonderzoeker en hoogleraar cognitieve psychologie Mariska Kret (Universiteit Leiden) noemt het onderzoek interessant, alleen al omdat er nog maar weinig onderzoek bestaat naar het effect van het eigen lichaam op waarneming van anderen. Kret: „De vergelijking van drie soorten primaten met verschillende duimen vind ik daarom een slimme zet. Wel zou het beter zijn geweest als ze ten minste één extra soort zonder precisiegrip hadden onderzocht. Want misschien is er wel iets ánders aan de hand met die marmosets waardoor ze anders reageren dan de andere twee primatensoorten!”

Kret ziet ook veel mogelijkheden voor vervolgonderzoek. „Zijn mensen die geboren zijn zonder handen vatbaar voor deze goocheltruc? Ik vermoed van wel, wat zou suggereren dat het aangeboren is.”

De bredere context van het onderzoek is ook belangrijk, zegt Kret. „We zijn continu bezig de wereld om ons heen te voorspellen. Voor sociale dieren bestaat die wereld vaak uit interacties met soortgenoten en het is handig om te weten waar die mee bezig zijn of wat ze zullen gaan doen.” En speciaal voor mensen zijn handen enorm belangrijk in de communicatie. Kret: „We hebben onze handen doorgaans vrij en we maken er bewust en onbewust allerlei gebaren mee. Als we anderen gadeslaan pikken we die gebaren razendsnel op. In eigen onderzoek heb ik laten zien dat mensen tijdens een spelletje andermans intenties kunnen doorgronden puur en alleen door naar bewegingen van de arm en de hand te kijken.”

Een film van de onderzoekers waarin zij de goocheltrucs uitvoeren.