Eens in de zoveel tijd laaien er in Oekraïne hardnekkige geruchten op over de toekomst van Valeri Zaloezjny. Zoals maandagavond, toen nieuwsagentschap Interfax Oekraïne zelfs meldde dat de commandant van de Oekraïense strijdkrachten volgens „een bron dicht bij de militair-politieke leiding van het land kan worden ontheven uit zijn functie”. Verschillende politici beweerden dat Zaloezjny zelfs al was ontslagen. Het was alarmerend genoeg voor het ministerie van Defensie om het direct te ontkennen: „Beste journalisten, wij antwoorden iedereen onmiddellijk. Nee, dit is niet waar”, schreef het departement op de berichtendienst Telegram.
Even later ontkende ook de perschef van Zelensky het ‘nieuws’. Daarmee ging de storm weer liggen. Tot dinsdagmiddag, toen de Financial Times het nieuws opnieuw bracht: volgens de Britse zakenkrant bereidt Zelensky zich voor op de vervanging van Zaloezjny.
De Oekraïense militaire inlichtingendienst zag eind vorig jaar al eens de hand van het Kremlin in de stroom berichten over een vermeend conflict tussen de twee machtigste mannen van Oekraïne, om een wig te drijven tussen de bevolking en haar president. Maar dat er spanningen tussen Zelensky en Zaloezjny bestaan, is geen geheim.
Zaloezjny, sinds 2021 commandant van de strijdkrachten, kreeg in het eerste jaar na de grootscheepse Russische invasie van alle kanten lof toegezwaaid voor de moedige en vakkundige manier waarop de Oekraïense krijgsmacht zich wist te verzetten. Niet alleen hield het leger onverwacht stand tegenover een Russische overmacht, met tegenoffensieven en afleidingsmanoeuvres wisten de Oekraïners de Russen zelfs te verjagen bij Kyiv en terug te dringen uit de regio Charkiv – en bovendien slaagden ze erin de stad Cherson te bevrijden. En dat terwijl Zaloezjny’s manschappen midden in hun oorlog moesten leren omgaan met westers wapentuig dat zij tot dan toe alleen online hadden gezien. Het maakte Zaloezjny wereldwijd tot een beroemdheid, getuige ook zijn foto op de cover van Time.
Militaire tegenslagen
Berichten over stroeve relaties tussen Zelensky en Zaloezjny sijpelen pas naar buiten sinds Oekraïne te maken heeft gekregen met militaire tegenslagen, eind vorige zomer. Tot ongenoegen van Zelensky gaf Zaloezjny in november vorig jaar in een spraakmakend interview met The Economist toe dat langs het front een impasse was ontstaan en dat er hoogstwaarschijnlijk „geen diepe, mooie doorbraak” zou komen.
Niet alleen de Oekraïners werden daarmee ruw wakker geschud, ook de bondgenoten van Kyiv. Wat betreft het heroveren van bezet grondgebied schoten de Oekraïense strijdkrachten in 2023 weinig tot niets op; nog altijd houdt Rusland een kleine 20 procent van Oekraïne bezet.
Lees ook
Als scholier wilde de Oekraïense legerleider Zaloezjny ‘altijd meer’
volgens de critici te veel troepen op de verkeerde plaatsen inzetten, en zich onvoldoende concentreren op één hoofddoel: het afsnijden van de landverbinding tussen Rusland en de bezette Krim.
Bijna twee jaar na de massale Russische inval heeft Moskou opnieuw op bijna alle fronten het initiatief; Oekraïne probeert uit alle macht zijn verdedigingswerken op orde te brengen om nieuwe Russische doorbraken te voorkomen.
Zaloezjny’s troepen kampen ondertussen met ernstige munitietekorten en het is nog altijd onzeker of – en wanneer – er nieuwe financiële en militaire steun komt vanuit Europa en vanuit de Verenigde Staten. Zelfs als die hulp op tijd komt, zullen de vermoeide Oekraïense strijdkrachten dit jaar vooral defensief denken, en voorlopig niet rekenen op een eigen offensief.
Dat onder die uiterst onzekere omstandigheden spanningen zijn ontstaan tussen Zelensky en Zaloezjny, is al maanden duidelijk. En niet onbegrijpelijk, gezien de enorme druk waaronder beiden moeten werken. Nadat Zaloezjny in november in The Economist had gesteld dat de oorlog in een impasse was geraakt, weersprak Zelensky die lezing. Kort daarop verving Zelensky zonder medeweten van Zaloezjny het hoofd van de medische tak van het leger, omdat de medische verzorging van de Oekraïense soldaten aan het front te wensen overliet. En in december uitte Zaloezjny kritiek op Zelensky’s besluit, vorige zomer, om alle chefs van de Oekraïense militaire rekruteringscentra te ontslaan. Door grootschalige corruptie in die centra zouden duizenden jonge Oekraïners erin geslaagd zijn hun dienstplicht te ontlopen.
Werkrelatie
Eind december werd Zelensky op een persconferentie in Kyiv gevraagd naar de vermeende onenigheid met Zaloezjny. Toen antwoordde Zelensky dat hij „een werkrelatie” onderhoudt met Zaloezjny. Vragen over geruchten dat de president plannen had om ’s lands hoogste militair te ontslaan, ontweek hij vakkundig. „Waarom zou ik iemand helpen dat verhaal te voeden?”, antwoordde Zelensky retorisch op een vraag hierover. Maar hij deed geen moeite de rivaliteit met Zaloezjny te ontkennen.
Lees ook
Kyiv kampt met tekort aan militairen, maar mobilisatie wekt weerstand
zo bleek uit een recente enquête. Het vertrouwen van de Oekraïners in Zelensky daalde tussen december 2022 en december 2023 van 84 naar 62 procent. Afgelopen maand had 88 procent van de bevolking vertrouwen in Zaloezjny. Dat in Oekraïne straten naar Zaloezjny zijn vernoemd getuigt van zijn populariteit – net als de graffiti-portretten met de tekst ‘God is met ons en met commandant Zaloezjny’.
Aanvulling 30-01-2024: Dit stuk is dinsdagmiddag geactualiseerd naar aanleidig van berichtgeving door de Financial Times.