Geen hamerstuk: veel vragen in Eerste Kamer over de bezuinigingen op onderwijs

„Doe het niet! Doe het niet!”, scandeerden docenten en studenten afgelopen twee weken in Leiden, Utrecht, Nijmegen, Amsterdam en Groningen. Op universiteiten en hogescholen werd een estafettestaking afgetrapt tegen de bezuinigingen van het kabinet op het onderwijs. Deze week neemt de Universiteit Twente het stokje over.

De staking roept de vraag op of de kans bestaat dat de bezuinigingen alsnog niet doorgaan. In de Tweede Kamer werden de plannen drie maanden geleden al goedgekeurd. Daarom richten de stakers zich op de Eerste Kamer, waar deze week wordt gedebatteerd over de onderwijsbegroting.

In principe hebben de senatoren weinig ruimte om de bezuinigingen te dwarsbomen, want het kabinet sloot in december een deal met vier oppositiepartijen. CDA, ChristenUnie, JA21 en SGP stemden in met de begroting. In ruil daarvoor beloofde het kabinet minder te bezuinigen. Hoewel de deal werd gesloten in de Tweede Kamer, was die vooral gericht op de Eerste Kamer, omdat de regeringspartijen (PVV, NSC, VVD en BBB) daar geen meerderheid hebben. Met die deal zou de begroting in de senaat dus een hamerstuk worden – maar dat is niet het geval.

Ongerust

De senatoren hebben de taak deze begroting net als elk ander wetsvoorstel te beoordelen op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. Daarvoor nemen ze de tijd, hoewel het begrotingsjaar 2025 al flink is gevorderd. Ze stelden minister van Onderwijs Eppo Bruins (NSC) afgelopen tijd veel vragen over de plannen. Het komt niet vaak voor dat een minister drie schriftelijke vragenrondes door moet voor de Eerste Kamer met hem in debat gaat over een begroting.

Bovendien organiseerden de senatoren in februari een bijeenkomst met experts over de bezuinigingsplannen. Ook dat was voorgaande jaren ongebruikelijk. Zo schoof de behandeling van de begroting op de agenda telkens weer een paar weken op.

Ook CDA en ChristenUnie betwijfelen of de bezuinigingen probleemloos kunnen worden doorgevoerd

Na de deal uit december staat in de onderwijsbegroting voor dit jaar (50,4 miljard euro) nog steeds een half miljard euro aan bezuinigingen ingeboekt. Dat loopt op tot 1,2 miljard in 2028. Een groot deel moet worden opgebracht door universiteiten en hogescholen.

Dat baart de senatoren zorgen. Die spelen niet alleen bij oppositiepartijen als GroenLinks-PvdA en D66, waarvan zo goed als zeker is dat ze tegen de begroting zullen stemmen. Ook CDA en ChristenUnie zijn er niet gerust op dat de bezuinigingen probleemloos kunnen worden doorgevoerd, blijkt uit hun vragen aan de minister.

Schadeclaims

Een zorg die breed in de Eerste Kamer leeft, is of minister Bruins zomaar de bestuursakkoorden kan verbreken die zijn voorganger Robbert Dijkgraaf (D66) in 2022 met het onderwijs sloot. Daarin werden onder meer afspraken gemaakt over extra geld voor starters- en stimuleringsbeurzen voor onderwijspersoneel op universiteiten. Die waren bedoeld om onderzoek te stimuleren en werkdruk te verminderen. Dat geld raken universiteiten nu alweer kwijt door de bezuinigingen.

Een van de deskundigen die in de Eerste Kamer was uitgenodigd, de Maastrichtse hoogleraar algemeen bestuursrecht Raymond Schlössels, zei dat het kabinet moet vrezen voor juridische procedures en schadeclaims. Universiteiten hebben op basis van de toezeggingen grote, meerjarige investeringen gedaan, waaronder het in dienst nemen van (wetenschappelijk) personeel. Door de plotselinge breuk lijden zij volgens de hoogleraar schade.

Juristen die hierover moeten oordelen, zullen volgens Schlössels het vertrouwensbeginsel (een bestuursorgaan moet toezeggingen nakomen) zwaar laten meewegen. Hij maakte een vergelijking met het plan van minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) om de subsidie aan Vluchtelingenwerk te halveren. De rechter floot haar terug, wegens onbehoorlijk bestuur en onzorgvuldige besluitvorming.

Anderstalig

Daarnaast blijkt uit de vragen aan de minister dat oppositiepartijen ongerust zijn over de plannen om de internationalisering van het hoger onderwijs terug te dringen. CDA, ChristenUnie, JA21 en SGP regelden in december dat de bezuiniging die het kabinet hiervoor wilde inboeken, werd gehalveerd. Maar onzeker is hoe de nieuwe Wet internationalisering in balans (WIB) uitpakt, die nog in Tweede en Eerste Kamer moet worden behandeld. Die wet moet bewerkstelligen dat Nederlands weer de voertaal wordt in collegezalen. Hoewel ze nu nog niet wordt behandeld, gaat het daar wel al over.

De vier oppositiepartijen eisten bij de afspraak in december dat universiteiten en hogescholen in krimpregio’s een uitzonderingspositie krijgen in de WIB. De partijen vrezen dat die onderwijsinstellingen in grote financiële moeilijkheden komen als ze geen anderstalige studies meer mogen aanbieden. Ook zijn de buitenlandse studenten nodig voor de regionale arbeidsmarkt, stelden de partijen.

De begroting verwerpen leidt volgens minister Bruins tot ‘forse begrotingsonrechtmatigheden’. Wat dat precies betekent, is onduidelijk

De minister meldde in februari dat die uitzonderingspositie niet betekent dat onderwijsinstellingen in krimpregio’s standaard al hun opleidingen in een andere taal, zoals Engels of Duits, mogen aanbieden. Alle studies moeten een zogeheten ‘toets anderstalig onderwijs’ ondergaan. Dat heeft bij de oppositie de zorgen aangewakkerd. Bruins probeerde die te sussen door uit te leggen dat de krimpregio’s minder streng worden getoetst, maar de senatoren hebben daar niettemin nog veel vragen over.

Ondanks de zorgen, blijft de kans klein dat de Eerste Kamer de begroting zal wegstemmen. Toch willen sommige senatoren weten wat gebeurt als ze dat wél zouden doen. Een vraag die de Tweede Kamer in december ook al stelde, maar die nog steeds niet is beantwoord. Volgens minister Bruins leidt het verwerpen van de begroting tot „forse begrotingsonrechtmatigheden”. Wat dat precies betekent, is de senatoren niet duidelijk. Onder meer D66 en Volt willen graag dat de Raad van State hierover uitsluitsel geeft.

Delen





Mail de redactie