Foto-expo ‘Déjà vu’ laat zien hoe Amsterdam veranderde

Weesperpoortstation. Erik Klein Wolterink, 2019
Foto Erik Klein Wolterink

„Wat was het toen mooi, waarom is het nu zo lelijk?” Een bezoeker van de fototentoonstelling Déja vu in de hal van het Stadsarchief Amsterdam uit haar verbazing. Fotograaf Erik Klein Wolterink (1965) vergelijkt in zijn fotoserie de stad van toen met die van nu. De reeks verscheen vanaf 2019 in de zaterdagbijlage PS van Het Parool, elk hoofdstedelijke dubbelportret voorzien van een korte begeleidende tekst.

Uitgangspunt vormt een historische foto uit het archief, soms anoniem, soms van bekende fotografen als Jacob Olie of Ed van der Elsken. Door exact vanuit hetzelfde standpunt te fotograferen, soms met een groothoeklens om meer speelruimte te creëren, herschept Klein Wolterink de plek van toen in de stad van nu.

Het is een beproefd procédé. Hele bibliotheken kun je vullen met fotoboeken waarin die twee samenkomen.

Een kleine greep: Amersfoort toen en nu, Arnhem toen en nu, Muiden in oude ansichtkaarten: toen en nu, Toen en nu: Zevenbergen 1300-1983 , Zeist, vroeger en nu. 100 jaar verandering, zelfs Amsterdam toen en nu: in de voetsporen van Vincent van Gogh en ook Verrassend Rotterdam: historische plekken nu en toen. Rotterdam draait het dus om, eerst het nu, daarna het destijds.

Mooier of lelijker?

Of de gefotografeerde plaatsen er mooier op zijn geworden, dat is een cruciale vraag die de expositie onbeantwoord laat. De begeleidende tekst biedt geen enkel esthetisch of ethisch oordeel. Veel werd rücksichtlos gesloopt. Vlooienburg bijvoorbeeld, een voormalige Joodse wijk, waar nu de Stopera ligt. Of de Nieuwmarktbuurt, stukken Jordaan, Kattenburg. Er zijn dramatische veranderingen te zien van plaatsen die nu onherkenbaar zijn. Zoals de foto van het Weesperpoortstation uit 1901, een kopstation voor de verbinding met Utrecht. Nu het Rhijnspoorplein op de kruising van Wibautstraat en Eerste Oosterparkstraat.

Bezoekers van de expositie die bij de foto’s herinneringen ophalen zijn minstens zo interessant als de foto’s zelf. Luister maar eens mee naar de verhalen. Dan valt op hoeveel kennis er leeft. De aanbouw ofwel ‘badkuip’ van Mels Crouwel uit 2012 van het Stedelijk Museum verliest het van de oorspronkelijke Sandbergvleugel, gesloopt in 2006. Dit is wat de bezoeker zo betreurde. Natuurlijk, elke stad is voortdurend aan verandering onderhevig, zo ingrijpend dat vaak niets meer herinnert aan vroeger. Zo geeft de expositie herinneringen terug aan wat we bijna of soms helemaal waren vergeten. Of dat we niet kenden, maar nu wel beseffen: zo was het toen.

Fotoproject Déjà vu van Erik Klein Wolterink. Stadsarchief, Amsterdam. T/m 29/9. Inl: amsterdam.nl/stadsarchief

NDSM-terrein, 1947: Al in 1915 staan hier scheepswerven, die 1946 fuseren tot de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij: de NDSM.
Foto Stadsarchief Amsterdam

Vanaf 1970 raakt de NDSM in de problemen en in 1984 sluit ze haar deuren. Nu is het een thuishaven voor vele ateliers, galeries, festivals en allerlei culturele evenementen.
Foto Erik Klein Wolterink

Smaragdplein, 1941: Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er in Amsterdam 234 openbare schuilplaatsen en schuilkelders. Deze waren verspreid door de hele stad waaronder op het Smaragdplein.
Foto Stadsarchief Amsterdam

Sinds 2019 staat op het Smargdplein in Amsterdam een vernieuwde voetbalkooi.
Erik Klein Wolterink

Osdorpplein, 1971 De beeldengroep Schaapjes, ook wel Lammetjes genoemd, van Gerrit Bolhuis staat al sinds 1966 op het Osdorpplein.

Osdorpplein nu: de Lammetjes zijn er nog, de winkels veranderd.

Museumplein, 1960: In 1953 werd in het verlengde van de passage onder het Rijksmuseum een klinkerweg aangelegd, ook wel Kortste snelweg van Nederland genoemd.

Foto Stadsarchief Amsterdam

Na de bouw van een ondergrondse parkeergarage werd het Museumplein in 1999 opnieuw ingericht, naar ontwerp van Sven Ingvar Andersson.Erik Klein Wolterink