Europa heeft gewonnen in Roemenië, maar het land is diep verdeeld

Ana Roman vindt het fijn in Comana, een dorp ten zuiden van Boekarest, aan de rand van het gelijknamige natuurgebied. Een stoffig kruispunt, een paar winkels, veel meer is het niet. Ana (25) houdt van de stilte in het dorp, de vrijheid, de natuur vlakbij. Dat er niets te doen is in Comana vindt ze niet erg. Jongeren ontmoeten elkaar op het mini-terras van het koffietentje van de Roemeense keten ‘5 to go’ waar Ana werkt.

Niemand in Ana’s omgeving heeft op Nicusor Dan gestemd, bij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen op 18 mei. Ze gelooft niet dat de verkiezingen, waarbij de pro-Europese Dan zijn nationalistische concurrent George Simion versloeg, eerlijk zijn verlopen. „Als Simion had gewonnen, dan waren de verkiezingen opnieuw geannuleerd, dat weet ik zeker. De elites hebben gezorgd dat Dan president werd, want ze waren bang voor Simion. Nicusor Dan is een puppet, hij wordt gestuurd. Wie er achter hem zit, weet ik niet, dat is onduidelijk.”

Europa haalde opgelucht adem na de overwinning van Nicusor Dan. Roemenië blijft behouden als belangrijke partner binnen EU en NAVO, en als bondgenoot in de strijd tegen Russische beïnvloeding in Europa. De tweede ronde was erg spannend, Simion won met overmacht de eerste ronde. De tweede ronde, met nog maar twee kandidaten, pakte anders uit: Dan kreeg 54 procent van de stemmen, Simion 46 procent. Maandag werd Dan geïnstalleerd als president, de vijfde sinds de revolutie van 1989. „Ik verzeker u dat ik een president zal zijn die zal luisteren naar de stem van de samenleving”, zei hij bij zijn inauguratie.

Twee Roemenië’s

Oppervlakkig gezien lijkt de rust teruggekeerd in Boekarest. De verkiezingsaffiches zijn verdwenen. Een demonstratie afgelopen weekend was voor Palestina, niet voor Simion. Oproepen van Simion om de straat op te gaan trekken een handvol mensen. Zijn aankondiging dat hij de verkiezingen ongeldig wil laten verklaren maakte weinig indruk. Calin Georgescu, de omstreden winnaar van de ongeldig verklaarde eerste ronde van de presidentsverkiezingen, liet dinsdag weten dat hij de politiek verlaat. De radicaal-rechtse partij POT valt uit elkaar: 10 van de 24 parlementariërs verlieten recent de partij.

De angst voor een Roemeense koerswijziging, voor een Roemenië dat de blik liever richt op Moskou dan op Brussel, is geweken. Het momentum van Roemeens radicaal-rechts, geïnspireerd en gesteund door Trump en co, lijkt voorbij.

Dat neemt niet weg dat de nieuwe president, en de regering die hij vanaf nu probeert te vormen, voor een enorme uitdaging staan. Bijna de helft van de bevolking stemde op Simion, een man die in alles de tegenpool is van Dan. Het land is diep verdeeld. Er is sprake van „twee Roemenië’s”, schrijft Cori Cimpoca van marktonderzoeksbureau MKOR in een analyse na de verkiezingen. „Ook al delen ze hetzelfde grondgebied, ze lijken te leven in parallelle universums.” Wie zijn de Simion-stemmers?

Lees ook

Lees ook deze reportage voorafgaand aan de verkiezingen

Nostalgie naar communisme

De oorsprong van de huidige populariteit van radicaal-rechts ligt in de jaren negentig, zegt Adrian Anghelescu, burgemeester van Giurgiu, in de salon naast zijn werkkamer. „In die verwarrende tijd na de revolutie stortte de industrie in. Bedrijven gingen kapot, banen ging verloren. Ingenieurs en artsen emigreerden naar de VS, Canada, Nieuw-Zeeland, te ver om ooit terug te keren. We hebben hier alleen nog oude mensen, met nostalgie naar het communisme, toen alles duidelijk was. De jonge mensen zijn jaloers op de welvaart in West-Europa en verlaten het land. En iedereen beschouwt ons politici als dieven.”

Angehlescu klinkt verslagen. De voormalig piloot is sinds 2020 burgemeester namens de PNL, de liberale partij die samen met de sociaal-democratische PSD al 35 jaar het land bestuurt. Analisten zijn het erover eens: de stemmen voor Georgescu en Simion – in de campagne trokken ze samen op, Georgescu zou premier worden onder president Simion – waren vooral proteststemmen. Tegen de gevestigde orde van PSD en PNL, tegen corrupte politici die ondanks hun machtspositie niets goeds voor elkaar kregen en alleen aan zichzelf dachten, tegen ‘het systeem’ en ‘de elite’.

De burgemeester steekt een slanke sigaret op. Hij begrijpt het wantrouwen jegens de politiek. „Ik zie veel opportunisme. Elke gemeente heeft geld nodig van de centrale overheid, anders redden we het niet. Burgemeesters switchen makkelijk van partij, als ze denken dat ze daar meer geld van kunnen krijgen. Logisch dat burgers afhaken als je als politicus zo weinig waarde hecht aan ideologie.”

Giurgiu is de hoofdstad van het gelijknamige district ten zuiden van Boekarest, een provinciestad met 55.000 inwoners. Ondanks de ligging aan de Donau, tevens de grens met Bulgarije, heeft de stad niets aantrekkelijks. Slechts een enkel gebouw in het centrum dateert van voor het communisme, tussen stad en rivier ligt verlaten industrieterrein. De opheffing van persoonscontroles aan de landsgrenzen op 1 januari van dit jaar, toen Roemenië en Bulgarije na lang uitstel toetraden tot de Schengenzone, leidt niet tot veel meer verkeer, zegt Anghelescu. „De brug uit de jaren vijftig wordt gerenoveerd, er staan nog steeds files.”

Kleine stad

In de eerste ronde werd Nicusor Dan vierde in Giurgiu, met slechts 9 procent van de stemmen. In de tweede ronde haalde hij 46 procent, tegen 54 procent voor Simion.

Adelina Pencea (39) hoorde bij de minderheid van Dan-stemmers. Met haar zus Claudia runt ze een bloemenzaak in Giurgiu, Atelierul de Flori. „Ik was bang dat ons land zou veranderen als Simion zou winnen, ik was bang voor extremisme. Nu ben ik gerustgesteld.” Ze sprak er over met vrienden en familie, maar niet met klanten. „Ik wil beleefd zijn en geen problemen veroorzaken, dit is een kleine stad.”

Op de markt werkt Luminata Bratu (57) in Magazin Mini Aurox, een winkel voor huishoudelijke artikelen. Met haar collega staat ze voor de winkel te roken. Wat ze van de verkiezingsuitslag vond? „Ik was niet verbaasd, het was doorgestoken kaart.” Hoezo dat? „Iedereen hier op de markt wist dat.” En wie zat erachter? „Het systeem”. Wie is dat? „PDS en PNL.”

Niet Simion maar Georgescu was haar eerste keus, zegt Bratu. „Als hij president was geworden had hij gezorgd voor een betere kwaliteit van leven. Lagere prijzen, minder belasting.” Haar baas, eigenaar van de winkel, wil weten waar het gesprek over gaat. Zijn naam wil hij niet noemen, maar hij wil wel zijn bewondering voor Poetin („een echte man”) en Georgescu („een spirituele meester”) kwijt.

Bratu kijkt voor nieuws naar videoplatform TikTok, „zoals iedereen”. Met negen miljoen gebruikers op negentien miljoen inwoners bereikt TikTok in Roemenië meer dan alleen jongeren. De eerste ronde van de presidentsverkiezingen werd eind vorig jaar ongeldig verklaard door het Constitutioneel Hof vanwege buitenlandse – lees: Russische – inmenging op sociale media. Calin Georgescu profiteerde volgens de veiligheidsdiensten van een beïnvloedingsoperatie met betaalde influencers. De Europese Commissie startte een onderzoek naar mogelijke overtredingen van de Digital Services Act door TikTok. Dat onderzoek is nog niet voltooid.

Vreemde dingen

Funky Citizens is een Roemeense ngo die zich inzet voor actief burgerschap, met data-onderzoek en transparantie als middelen om dat te bereiken. Een klein team, werkend in een oud woonhuis in Boekarest, volgde de verkiezingen op Facebook, Instagram en TikTok en publiceerde de bevindingen in gedetailleerde analyses.

Ze zagen vreemde dingen, vertelt Ana Mocanu van Funky Citizens. Neem de talen waarin pro-Simion boodschappen werden verspreid. Italiaans, Duits en Frans zijn logisch, gezien de vele Roemenen die in die landen wonen. Maar accounts in het Indonesisch, Hausa en Urdu rieken wel erg naar bots. Een week voor de verkiezingen had Simion veel volgers: 1,6 miljoen op Facebook, 1,5 miljoen op TikTok.

Mocanu toont grafieken op haar laptop. Bij beide kandidaten is sprake van onverklaarbare pieken in het aantal views, likes, comments en shares op de drie platforms. Een precieze verklaring is lastig, maar de onregelmatigheden tonen aan dat beïnvloeding via sociale media niet voorbij was na de ophef van eind vorig jaar, toen de eerste ronde ongeldig werd verklaard. Het ging door tot en met de tweede ronde op 18 mei.

Lees ook

Lees ook dit profiel van Nicusor Dan

Het team van Funky Citizens keek ook naar de inhoud van de politieke boodschappen. Vlak voor de cruciale keuze tussen Dan en Simion domineerden twee narratieven, zegt Mocanu. Een keuze voor Dan betekende meedoen met de Europese steun aan Oekraïne, inclusief Roemeense soldaten in Oekraïne en het risico van Russische aanvallen op Roemenië. De Hongaarse premier Orbán, zijn Slowaakse collega Fico en de Georgische regeringspartij Georgische Droom gebruiken het zelfde schrikbeeld om zich tegen de EU te keren. Daarnaast figureerde de Franse president Macron opvallend vaak als kwade genius, als een geheime poppenspeler die de Roemeense politiek aanstuurt.

Hogere lonen

Vasile Magadan (65), geboren en getogen in Comana, hangt tegen de balie van de winkel in bouwmaterialen. De aannemer met forse buik is duidelijk kind aan huis in de dorpswinkel. Sprekend over de verkiezingen noemt hij hetzelfde rijtje dat steeds klinkt bij Simion-stemmers: de winnaar was voorspelbaar, de gevestigde partijen waren bang voor Georgescu en Simion, politici zijn dieven, media liegen er op los. Magadan is benieuwd naar het minimumloon in Nederland, hij begrijpt niet waarom de lonen elders in Europa zoveel hoger zijn dan in Roemenië.

Gheorghe Florin (40), ook aannemer, voegt zich bij het gesprek. Ook hij kan zich niet voorstellen dat Dan eerlijk heeft gewonnen, want hij kent niemand die op hem heeft gestemd. Verzet van Simion-stemmers verwacht Florin niet. „De fraude is te groot, dat heeft geen zin.” Onder Dan kan Roemenië geen eigen koers varen, vreest Florin. „Onze regering krijgt bevelen uit Brussel, van die Duitse vrouw, Von der Leyen.” Dat de delta in het naastgelegen natuurreservaat is hersteld met Europees geld, en dat de EU wellicht ook voordelen heeft, wuiven de twee mannen weg. Dat de burgemeester heeft gezorgd voor verharde wegen in het dorp is wel positief.

Geografisch ligt Comana vlakbij Boekarest, ideologisch is het een andere wereld. Met een recente enquête onderbouwt marktonderzoeker Cori Cimpoca haar ‘twee Roemenië’s’. Tegenover de hoogopgeleide stedelingen, gehecht aan Europese waarden, competentie en integriteit, staat het economisch kwetsbare platteland, met Roemenen die hechten aan tradities en nationale trots, die een diep wantrouwen koesteren jegens politiek en overheid.

De kloof gaat verder dan de tegenstelling progressief-conservatief, schrijft Cimpoca. „Deze breuk gaat over het verschil in levensstandaard, toegang tot onderwijs en informatie, vertrouwen in overheidsinstellingen en, misschien het belangrijkst, ideeën over het gedeelde belang en de juiste koers voor het land.”

Kan Nicusor Dan het verdeelde land weer samenbrengen? In de avondzon wandelt een in zwarte soutane gehulde reus op de binnenplaats van het klooster van Comana, in 1461 gebouwd door Vlad Tepes, ofwel Vlad de Spietser, vereeuwigd als Dracula. Priester Maxim Vlad (46) uit Constanta is op bezoek in het klooster. De samenleving is verdeeld, erkent hij. Om de verdeeldheid te bestrijden moet president Dan de vier wensen van de bevolking zien te vervullen, aldus de priester. „De mensen willen vrede, stabiliteit, veiligheid en welvaart.”

Delen





Mail de redactie