
Nu de vredesbesprekingen tussen de Verenigde Staten en Rusland deze dinsdag een nieuwe fase ingaan met direct contact tussen de presidenten Trump en Poetin, probeert Europa zich met extra militaire steun en vergaande planning van een vredesmacht voor Oekraïne onmisbaar te maken.
De verwachtingen over de vredebesprekingen lopen nogal uiteen. Donald Trump verwacht dat hij zaken kan doen met Vladimir Poetin en maakte tot twee keer toe gewag van de verdeling van Oekraïens grondgebied en Oekraïense bezittingen, zoals een energiecentrale. EU-Buitenlandchef Kaja Kallas verwoordde, na afloop van een vergadering van ministers van Buitenlandse Zaken in Brussel, de houding in Europa: „Rusland is niet te vertrouwen.”
Kallas gaat ervan uit dat de Russen geen vredesakkoord willen. „De voorwaarden die ze gepresenteerd hebben tonen aan dat ze niet echt vrede willen. Want wat ze als voorwaarden presenteren zijn alle doelen die ze willen bereiken met de oorlog.”
Rusland heeft gezegd dat het de veroverde gebieden van Oekraïne, ongeveer 20 procent van het grondgebied, wil behouden. Oekraïne mag nooit lid worden van de NAVO en NAVO-vredeshandhavers mogen niet in Oekraïne worden gestationeerd. Ook moet het Westen de sancties tegen Rusland opheffen.
Terwijl Trump en Poetin hardop nadenken over nieuwe grenzen in Oekraïne, wordt in Brussel al weken gesteggeld over een voorstel van Kallas om dit jaar tientallen miljarden euro militaire steun aan Oekraïne te leveren. Trump heeft herhaaldelijk gedreigd de Amerikaanse steun stop te zullen zetten en heeft, om Kyiv onder druk te zetten, de levering al eens onderbroken.
Zuinigheid van het zuiden
De steun van de EU en de lidstaten zou dit jaar minstens 20 miljard euro moeten bedragen, mogelijk kan de Europese bijdrage oplopen tot 40 miljard. De EU heeft Oekraïne sinds het begin van de grootschalige Russische invasie gesteund met 140 miljard euro. Ongeveer 50 miljard daarvan was militaire steun. Vorig jaar doneerden de EU en de lidstaten samen ongeveer 20 miljard aan wapens en munitie.
Kallas wil dat de bijdrage van landen afhankelijk wordt van de omvang van hun economie. En daar zit de pijn. Een aantal grote landen uit het zuiden van de EU levert verhoudingsgewijs minder steun dan de, vaak kleine, landen uit het noorden. De grootste economie, Duitsland, levert de grootste bijdrage, maar Frankrijk, Spanje, Italië en Portugal zitten ver onder hun ‘quotum’. Nederland, van meet af aan een van de royaalste bondgenoten van Oekraïne, staat achter het plan. De zuinigheid van het zuiden is het noorden al lang een doorn in het oog.
Kallas zei maandag in Brussel dat er „brede politieke steun” is voor het plan, maar dat is maar hoe je ernaar kijkt. Deelname aan het plan is vrijwillig. Hongarije en Slowakije, altijd op de hand van Poetin, hebben al aangegeven dat ze niet meedoen. En zeker vier landen hebben bezwaar tegen de verdeelsleutel.
Mogelijk komt het vroeg of laat tot een openlijke confrontatie tussen noord en zuid. Vermoedelijk zullen de noordelijke landen proberen nog een of twee zuidelijke landen over te halen méér te doen voor Oekraïne. De overige landen zouden dan voor het blok gezet kunnen worden: doen ze mee met de meerderheid of met Poetin-vriend Hongarije?
Een deel van het Europese geld wil Kallas besteden aan de aanschaf van 2 miljoen artilleriegranaten. Deelnemende landen worden ook aangemoedigd om militaire leveranties voor Oekraïne voor zover mogelijk te betrekken van fabrikanten in Oekraïne.
Boedapest omzeilen
Het ‘plan-Kallas’ is een tweede EU-initiatief in korte tijd waarbij Boedapest wordt omzeild. Twee weken geleden namen 26 regeringsleiders op een speciale EU-top een steunverklaring voor Oekraïne aan, zonder uitzonderlijk veel moeite te doen Hongarije om te praten.
Europese sanctiewetgeving vereist wél unanimiteit. Eind vorige week bereikte de EU overeenstemming over een nieuw sanctiepakket tegen Rusland, nadat concessies waren gedaan aan Hongarije. Boedapest ging pas akkoord met nieuwe sancties nadat een aantal Russen van de sanctielijst was afgevoerd.
Intussen wordt door politici en militairen vrijwel voortdurend overlegd over de samenstelling van een afschrikkingsmacht voor Oekraïne. De Britse premier Keir Starmer speelt daarin een sleutelrol. Afgelopen weekend belegde hij een virtuele vergadering met regeringsleiders die mogelijk een rol willen spelen in zo’n macht. Naast een groot aantal Europese landen, namen Canada, Australië en Nieuw-Zeeland deel. Ook Japan zou in principe steun hebben toegezegd.
Oorlogsmachine
De coalition of the willing bestaat nu uit ongeveer 30 landen, die uiteenlopende bijdragen aan een afschrikkingsmacht willen leveren. Een klein groepje landen, waaronder in elk geval het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, is in principe bereid militairen te leveren voor zo’n operatie. Nederland is al vanaf het begin bij de gesprekken betrokken, maar heeft zich nog niet vastgelegd.
„We kwamen overeen dat we druk zullen houden op Rusland, dat de militaire steun voor Oekraïne overeind blijft en dat we de restricties voor de Russische economie aanscherpen om Poetins oorlogsmachine te verzwakken en hem aan tafel te dwingen”, zei Starmer na afloop.
Hij kondigde aan dat de planning voor een afschrikkingsmacht de „operationele fase” ingaat. Donderdag vergaderen militairen in het VK over veiligheidsgaranties voor Oekraïne.
De Europese landen willen dat de VS zich garant stellen voor zo’n operatie. Trump heeft dat tot nu niet willen toezeggen. Een Amerikaanse ‘backstop’ wordt noodzakelijk geacht om Poetin ervan te weerhouden een eventueel akkoord te schenden, zoals hij in het verleden bij herhaling deed.
